Cremer, Jan
Nederlands romanschrijver, schilder en graficus (Enschede 20.4.1940). Volgde
aanvankelijk een opleiding tot kunstschilder in Arnhem, Den Haag en
Parijs. Schreef vanaf 1961 reportages voor de Haagse Post. Kreeg op slag nationale en
internationale bekendheid met de als ‘onverbiddelijke bestseller’ gepresenteerde
autobiografie Ik Jan Cremer, waarmee hij in 1964 debuteerde. Het boek, dat
moeilijk los te zien is van de mentaliteitsverandering die in het midden van de jaren zestig in de
Nederlandse samenleving plaatsvond, werd vooral bij de opgroeiende generatie erg populair, maar
stuitte bij ouderen op veel verzet vanwege de voor die tijd ongekende vrijmoedigheid op seksueel
gebied, waarvoor Henry Miller onmiskenbaar als voorbeeld had gediend. Als geen ander begreep
Jan Cremer dat het schandaal rond het boek kon worden uitgebuit. Hij zelf was
vaak de motor achter een aantal mythen die rond de uitgave zijn ontstaan en dat bleef niet zonder
resultaat waar het de verkoopcijfers betreft.
Ik Jan Cremer is te beschouwen als een moderne schelmenroman. Het relaas van authentieke
ervaringen die de auteur-hoofdpersoon tijdens zijn vele beroepen en omzwervingen heeft opgedaan,
wordt afgewisseld met de meest fantastische en avontuurlijke verhalen, zonder dat daartussen een
scheiding wordt aangebracht. In de belevenissen van de hoofdpersoon nemen seksualiteit en geweld
een belangrijke plaats in, maar tevens wordt hij gekenmerkt door een wat naïeve dierenliefde en een
sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel. De onopgesmuktheid, vaart en spanning van zijn
verteltrant heeft Cremer in zijn latere werk niet meer geëvenaard.
In 1966 verscheen een vervolg onder de titel Ik Jan Cremer. Tweede boek. De
controverse rond dit tweede boek komt onder meer tot uiting in de toekenning van de Prozaprijs
1967 van de gemeente Amsterdam: de jury was verdeeld en de uitreiking werd lange
tijd uitgesteld.
Vlak na het verschijnen van Ik Jan Cremer vertrok Cremer naar New York waar hij actief was als
schrijver, kunstschilder, fotograaf en filmer. Vervolgens schreef hij vanuit Canada reisreportages,
onder meer voor Avenue. Lange tijd verbleef Cremer in Zwitserland en Duitsland, waar hij rust zocht om
aan zijn omvangrijke roman De Hunnen. Oorlog, Bevrijding, Vrede (3 dln, 1984) te
werken. Persoonlijke oorlogservaringen worden hierin geplaatst tegen het bredere decor van de
wereldgeschiedenis waarin alles zich lijkt te herhalen.
Van 1976 tot 1983 verscheen de Jan Cremerkrant, waaruit de toenmalige populariteit van de
auteur blijkt, zoals ook uit het feit dat in 1985 in Groningen een rock-opera in
première ging die gebaseerd is op Ik Jan Cremer en die geregisseerd werd door Franz Marijnen.
Cremer houdt zich de laatste jaren vooral bezig met zijn schilderwerk. In 1996 was er een
overzichtstentoonstelling van zijn beeldend werk in Amstelveen.
Literatuur: Kritisch lexicon; Lexicon lit. werken; Oosthoek; WP-lexicon; Bibeb, ‘Hij
Jan Cremer’ interview in: Bibeb en Vip's (1965), p. 207-218; D. Arnolds. Hij, Jan Cremer
(1965); H.U. Jessurun d'Oliveira, ‘Jan Cremer’, in: Literair Lustrum 2 (1973) p. 126-132;
Th. de Winter. De billen van Jan Cremer (1975); W. Beeren, R.W.D. Oxenaar en F. de Vree.
Jan Cremer. Schilder 55-88 (1988); G.J. Dröge (red.). Cremer 50. Het vriendenboek (1990);
K. Beekman, ‘Armando & Jan Cremer’, in: Literatuur 12 (1995) 6, p. 314-319; B. Sijmons
e.a.. Cremer. Grafiek/prints 1956-1998 (1998); B. Sijmons e.a.. Cremer, I paint I write I paint
(catalogus, 2000).
J. Goedegebuure en G.J. van Bork
[ingrijpend herzien, november 2002]
Auteursrechtelijk beschermd