Coolen, Antoon
Antonius Franciscus Coolen, Nederlands proza- en toneelschrijver
(Wijlre 17.4.1897 - Eindhoven 9.11.1961). Na zijn jeugd te
Deurne, werkte hij als journalist en redacteur bij De Gooische Post te
Hilversum. Sinds 1932 terug in Brabant (Deurne, Waalre), waar hij zich geheel aan de
letterkunde wijdde. Trad in 1933 tot de Gemeenschap-redactie toe, waarin hij stelling nam tegen
de fascistische ideeën van de groep rond A. Kuyle. Weigerde tijdens de Duitse bezetting de
kandidatuur voor de Duitse Rembrandtprijs en moest onderduiken. In 1961 ontving hij de
Vondelprijs van de universiteit van Münster.
Coolen is de belangrijkste vertegenwoordiger van de Nederlandse regionale roman. Hij
beschouwde Stijn Streuvels als zijn leermeester. Van hem leerde hij dat de
noodlotskracht van de natuur een factor is die de mens niet alleen bepaalt, maar hem ook tot een
hoger doel aanzet. Zijn Kinderen van ons volk (1928) werd begroet als de eerste
moderne rooms-katholieke roman in Nederland. In suggestief vertelde boeken riep hij een beeld op
van het harde en primitieve leven van de Brabantse plattelandsbevolking - vooral van de armzalige
Peelwerkers -, waarvan onverwoestbare levenslust, simpele goedhartigheid en vroomheid de
positieve kanten vormen (Het donkere licht, 1929; Peelwerkers, 1930;
De goede moordenaar, 1931). Centraal thema is de ontworteling van deze mensen in
contact met de opdringende industriële stadsbeschaving.
Coolens vriendschap met dokter-schilder Henk Wiegersma leidde tot verdieping en verruiming: het
regionaal realisme werd gedeeltelijk verdrongen door het fantastisch grillige der verbeelding (Dorp
aan de rivier, 1934). Dorp aan de rivier werd in 1958 door Fons Rademakers
verfilmd en in 1990 voor TV bewerkt door T. Ross. Ook zijn laatste, rijpste werken (De
vrouw met de zes slapers, 1953; De grote voltige, 1957) vertonen de voor
Coolen kenmerkende panoramische, polythematische structuur: de evocatie van de
dorpsgemeenschap, anekdotisch uitgebeeld en geëncadreerd door brede natuurbeschrijvingen,
overheerst meestal het individuele karakterbeeld. Nadrukkelijk aanwenden van het streektaaleigen
maakte in later werk plaats voor een meer algemeen Nederlands. Vooral tijdens de donkere
oorlogsjaren verdiepte Coolen zich in de verbeeldingswereld van sprookje en volksverhaal
(Sprookjes uit alle landen, 1941, vervolg 1953 en 1959). Hij schreef bovendien een
aantal toneelstukken, veelal gebaseerd op sprookjes en legenden, onder meer voor het Heeswijkse
openluchttheater. Veel van hem werd vertaald, vooral in het Duits en het Tsjechisch; hijzelf leverde
eveneens vertaalwerk (onder meer Giono, Dickens). De romans De grote voltige en Stad aan de Maas
werden bewerkt tot het script voor de achtdelige KRO-televisieserie De Brug en in 1990
uitgezonden.
Coolen ontving veel literaire prijzen, vooral regionale prijzen van de provincie Noord-Brabant, maar
ook landelijke prijzen zoals de novelleprijs van het CPNB. Hij was Ridder in de Orde van Oranje
Nassau.
Literatuur: BWN; Kritisch lexicon; Oosthoek; WP-lexicon; B. Baillievier. Antoon
Coolen en de Peel (1941); J. Taels. Antoon Coolen. Zijn werk - zijn kunst (1941); K. Elebaers.
Antoon Coolen (1943); A. van Duinkerken. Antoon Coolen. Een inleiding tot zijn werk (1949);
Antoon Coolennummer van Brabantia, V, 4 en 5 (april-mei 1957); Antoon Coolen-nummer van
Roeping, 32 (1957) 12; T. Renes. Bibliografie van Antoon Coolen (1957, 19612); P. Oomes.
Antoon Coolen (1959, 19612); P. Oomes, ‘Antoon Coolen, persoonlijke herinneringen’, in:
Roeping 37 (1961); A. van Duinkerken, ‘Antoon Coolen (1897-1961)’, in: Jaarb. Mij der
Nederl. Letterk. (1961-1962), p. 60-64; Th. Pollemans. Een kind van zijn volk (1978); B.
Beulens (ed.). Antoon Coolen 1897-1961 (1980); R. Groeneweg, ‘Geen enkele concessie.
Antoon Coolen en de Tweede Wereldoorlog’, in: Biografie Bulletin 3 (1993) 3, p. 246-258;
Antoon Coolen 1897-1961. Symposium bij gelegenheid van zijn honderdste geboortedag, Deurne
19 april 1997; C. Bertrand e.a.. Antoon Coolen. Kind van ons volk, 1897-1997 (1997); B.
Beulens. Antoon Coolen, 1897-1961. Lezingenbundel met teksten over Antoon Coolen (1997);
C. Slegers. Antoon Coolen, 1897-1961. Biografie van de schrijver (2001).
W. Gobbers en G.J. van Bork
[aangevuld, november 2002]
Auteursrechtelijk beschermd