Cohen, Alexander
Jozef Alexander Cohen, Nederlands publicist (Leeuwarden
27.9.1864 - Toulon 1.11.1961). Opgegroeid in een gelovig joods middenstandsmilieu. Brak met het
oude geloof zoals hij zich tegen iedere vorm van gezag zou verzetten. Zijn Indische jaren (1882-1887) bracht hij grotendeels door in militaire gevangenissen. Eenmaal gerepatrieerd bewoog hij zich
in anarchistische kringen en werd medewerker aan Domela Nieuwenhuis' Recht voor Allen. Bij
verstek veroordeeld wegens majesteitsschennis vluchtte hij naar Frankrijk. Werd medewerker aan
anarchistische blaadjes en aan de Figaro. Nieuwe moeilijkheden dreven hem via Londen weer naar
Holland, waar hij het non-conformistische eenmansblad De Paradox (1897-1898) uitgaf. Vanaf
1899 vestigde hij zich definitief in Frankrijk, waar hij meewerkte aan Le Temps en Figaro en
genaturaliseerd werd. Van 1906 tot 1922 in Parijs correspondent van De Telegraaf.
Door zijn volstrekt non-conformisme en zijn behoefte om zich in volle vrijheid naar de stem van zijn
geweten te uiten was hij verwant met Multatuli van wie hij Pages choisies (1901) in
het Frans publiceerde. Tevens hadden hem, naar hij schreef, ‘de vrijdenkers van de vrijdenkerij,
de republikeinen van het republicanisme, de democraten van de democratie en de anarchisten van
het anarchisme genezen’. Zijn afkeer van al wat Duits was deed hem ook stelling nemen tegen de
sociaal-democratie, het marxisme en het nazisme.
Een keuze uit zijn subjectieve maar boeiende journalistiek bracht hij bijeen in Uitingen van
een reactionair (1929). Met veel elan en humor schreef hij ten slotte de autobiografische
werken In opstand (1932, herdr. 1960) en Van anarchist tot
monarchist (1936, herdr. 2 dln, 1961). De enthousiaste recensie van Ter
Braak op laatstgenoemd werk leidde tot een herwaardering.
Literatuur: BWN; WP-lexicon; K. Fens, ‘Cohen’, in: Loodlijnen (1967), p. 7-12;
R. Spoor, ‘De gevangenisbrieven van Alexander Cohen’, in: M. Campfens (red.). Op een
beteren weg. Schetsen uit de geschiedenis van de arbeidersbeweging (1985), p. 126-139; R.
Spoor, ‘Cohen, Jozef Alexander’ in: Biografisch woordenboek van het socialisme en de
arbeidersbeweging in Nederland (dl 4, 1990), p. 29-33; R. Spoor, ‘Cohen en Wiessing.
Vakbroeders, vrienden en politieke vijanden’, in: Nieuw Letterkundig Magazijn 9 (1991) 1, p.
14-21; R. Spoor, ‘De bohémien en de burger. Alexander Cohen en Ferdinand Domela
Nieuwenhuis (1887-1919)’, in: Oog in 't zeil 9 (1991-1992), p. 54-60; A. Portegies, ‘Le
garçon qui ne valut jamais rien: la correspondance d'Alexander Cohen’, in: Septentrion 28
(1999) 1, p. 77-79.
G.W. Huygens
[aangevuld en verbeterd, november 2002]
Auteursrechtelijk beschermd