De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Zetternam, Eugeen

Ps. van Joost Jozef Diricksens, Vlaams prozaschrijver (Antwerpen 4.4.1826-ald. 10.10.1855). Zijn ps. duidt op de gevangenneming van zijn `vader' wegens verduistering en betekent: de van edele stam afkomstige, aan wie door de gevangenzetter zijn eer werd ontnomen. Verdere schuilnamen zijn A.M. Alberts (de naam van zijn moeder), J.D. en L. Ysendyck.

Met een oudere broer in armoedige omstandigheden in een havenbuurt opgevoed door zijn moeder, die hem naast enige ontwikkeling ook wat Frans bijbracht; was vnl. autodidact, met een levendige belangstelling voor literatuur en kunst en een betrekkelijk grote belezenheid. Hij volgde een opleiding tot tekenaar, meubel- en decoratieschilder. Na zijn dienstplicht keerde hij als zelfstandig schilder naar Antwerpen terug en huwde er met M. de Ridder, de moeder van zijn onwettige kinderen. Hij voorzag dank zij zijn relaties in Antwerpse literaire kringen betrekkelijk gemakkelijk in zijn levensonderhoud, maar overleed door zijn zwakke gestel en zijn koortsachtige bestaan reeds vroeg.

Zijn literaire loopbaan zette in met het lidmaatschap van De Ongeachten te Antwerpen. Omstreeks 1845 begon hij onder de invloed van Conscience en Van Beers te schrijven. Te Gent kreeg hij steun van Herremans en hij werd er door `De Tael is gansch het Volk' bekroond voor Mijnheer Luchtervelde (1848). Terug in Antwerpen nam hij door zijn thematiek en stijl een zeer aparte positie in. Zo komen miserabilisme, ziekte, alcoholisme, honger, werkloosheid, slavenarbeid, analfabetisme en onwettige kinderen in zijn werk regelmatig aan bod, voortkomend uit het dagelijkse leven van de arbeider en de kleine ambachtsman en getuigend van Zetternams sociale en democratische belangstelling. Zijn taalbeheersing is rudimentair en werd wellicht door zijn stilistisch meer bedreven beschermers bijgeschaafd.

Hem als socialist, marxist of als de woordvoerder van het proletariaat bestempelen gaat wellicht te ver: daarvoor was hij theoretisch niet genoeg onderlegd, terwijl zijn sociale verontwaardiging na 1849 langza-

[p. 667]

merhand plaats maakte voor een gematigder idealisme. Zijn sociale inzet en het pleiten voor een rechtvaardige samenleving heeft hij dan vervangen door een pleidooi voor artistiek-individualisme, ter verdediging van het belang van de Vlaamse taal, en door paternalistisch-pragmatische traktaten. Zijn volkse wrok en engagement heeft hij verruild voor de gedachte van het geleidelijker inpassen van de arbeider en de kleine burger in de maatschappij. Het bestrijden van misstanden, in leven gehouden door de combinatie adel en rijkdom, wordt vervangen door het aanprijzen van liefdadigheid, emigratie, (beter) onderwijs en deelname aan de Vlaamse strijd.

In zijn korte schrijversloopbaan heeft hij ca 60 teksten (ook pamfletten) op het gebied van roman, toneel, polemiek, literaire en kunstkritiek, kunstgeschiedenis en technische vakopleiding geproduceerd, waarin hij met begrip naast, maar niet in het volk heeft gestaan. Daarvan getuigen vooral vier zgn. romans: de reeds genoemde Mijnheer Luchtervelde, De tooverdoos (1846-1847), Bernhart De Laet (1846-1847) en Arnold de Droomer (1852). Op versch. wijze, respectievelijk door een in het Gentse milieu gesitueerde roman over materialisme versus idealisme, in de vorm van een utopisch-mythisch verhaal over de geschiedenis van de klassenstrijd, in een naar de me getransponeerd verhaal van verdrukten tegen verdrukkers en door een utopische geschiedenis van een idealist en een geestelijke liefde, vertolken zij Zetternams levensbeschouwing.

Uitgave:

Volledige werken, 2 dln. (1876), met inl. van F.J. van den Branden.

Literatuur:

G. Schmook, Al moeite om niet? (1966); Ph.H. de Pillecijn, Het sociale probleem en het verhalend proza tussen 1830 en 1860 (1967); B. Brouwers, Literatuur en revolutie, 2 (1971); G. Schmook, `Ce pauvre Z.', in Versl. en Meded. Kon. Acad. voor Ned. Taal- en Letterk. (1982); B. Brouwers, in Culturele geschiedenis van Vlaanderen, 8 (1983).

[A. Deprez]