De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Witte, Jacob Eduard de

Genoemd De Witte van Haemstede, Noordnederlands dichter en (toneel)schrijver (Den Bosch 1.4.1763-'s-Gravenhage 14.6.1853). Een deel van zijn jeugd bracht hij door in Amsterdam, in een kring van magistraten en kunstenaars. Stamde uit een militair geslacht en werd onderofficier. Toen hij in 1782 was gedetacheerd op Schouwen-Duiveland werd hij verdacht van landverraad aan de Engelsen en door de Hoge Krijgsraad tot de galg veroordeeld, maar door overwegingen van juridische competentie opnieuw berecht door het Hof van Holland en veroordeeld tot zes jaar hechtenis en eeuwige verbanning uit Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland. Trachtte zich te rechtvaardigen in de als autobiografisch gepresenteerde, nog steeds niet gepubliceerde Fragmenten uit de roman van mijn leeven, een boeiend verhaal maar zeker niet betrouwbaar als biografische bron.

In de Gevangenpoort begon hij met schrijven. Zijn debuut was Cephalide (1786), een sentimentele briefroman, gevolgd door `mengelwerk', geïnspireerd op Feiths Julia. In het gevang maakte hij kennis met de schrijvers Margareta de Cambon, Jean-Henri des Villates, Cornelia Lubertina van der Weyde en met zijn latere vrouw, Maria van Zuylekom (1759-1831). Samen met haar schreef hij de briefroman Henriëtte de Grandpré (1789). Ondanks zijn rooms-katholieke doop, liet hij na zijn vrijlating (1790) zijn huwelijk in de gereformeerde kerk bevestigen; ook zijn kinderen werden gereformeerd gedoopt. Zijn verbanningen leidden tot kortstondige verblijven en zwerftochten door het land. Vele malen werd hij opnieuw gevangengezet, hetzij vanwege doorbreking van het bannissement, hetzij op verdenking van frauduleuze handelingen. Zijn politieke stellingname was niet vrij van opportunisme.

Zijn literaire activiteiten omvatten o.a. journalistieke arbeid en medewerking aan almanakken (Wed. Doll). Verder schreef hij romans, gedichten en toneelstukken.

[p. 652]

Hij gaf een eigen Politieken Blixem en een eigen Janus uit naast bestaande tijdschriften van die naam, hetgeen hem opnieuw in handen van de justitie bracht. Deze interessante figuur behoort als schrijver tot de tweede garnituur, maar hij verdient zeker een editie van zijn Fragmenten.

Werken:

Zephire (1788), briefr.; Dicht-offer aan Themire (1788), tr.; Lierzang (1789), tr.; Marian en Jenny (1791), briefr.; Emma Corbet (1793), tr.; Siegwart (1794), tr.; De negers in Holland (1801), t.; Briefwisseling tusschen jonge lieden (1827), een gedragsboek.

Literatuur:

T. Jorissen, `Uit den Patriottentijd. Eene apologie van den vaandrig d.W.', in Nederland, ii (1878); J. ten Brink, `Verloving en ondertrouw van J.E.d.W. van Haemstede', in Haagsche stemmen (1887); C.W. Bruinvis, J.E.d.W. van Haemstede (z.j.); W. Gobbers, in J.J. Rousseau in Holland (1963); L.R. Pol, `De ondeugd beloond. Verteltechnische aspecten van de briefroman Zephire (1788)', in Spektator, 8 (1978-1979).

[A.N. Paasman]