De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Weyerman, Jacob Campo

Noordnederlands prozaschrijver en schilder (bij Charleroi 9.8.1677-'s-Gravenhage 9.3.1747). Zijn vader was soldaat in het leger van Willem iii. Zijn Schotse moeder handelde en dreef herbergen in Breda. Na een korte militaire carrière (1699) begon zijn turbulente levensgang als bloemenschilder door Europa. Tevens was hij werkzaam als kunsthandelaar. In 1714 (en 1737) ingeschreven voor medicijnen te Leiden. Vanaf 1720 in Holland woonachtig: Rotterdam, Breukelen, Abcoude en Amsterdam. In 1731 met schulden uitgeweken naar Vianen. Na chantage door middel van zijn periodieken en belastering van o.a. een directeur van de Oostindische Compagnie nam het Hof van Holland hem in 1738

[p. 643]

gevangen. Het proces leidde tot zijn levenslange opsluiting.

Kort na 1700 debuteerde hij als schrijver van kluchtspelen, o.a. Democritus en Heraclitus Brabantsche Voyage (1701). In 1720 trad hij op als tijdschriftauteur met de Rotterdamsche Hermes. De daaropvolgende jaren produceerde Weyerman een serie weekbladen: Amsterdamsche Hermes (1721-1723), Den Ontleeder der Gebreeken (1723-1725), Den Echo des Weerelds (1725-1727), Den Vrolyke Tuchtheer (1729-1730) enz., waarin misstanden en concrete personen op satirische wijze werden beschreven. Zijn moralistische intenties bleven vaak duister en wekten daarom twijfel. Zijn proza is virtuoos, de stijl bloemrijk en gecompliceerd: zich aansluitend bij de `wit'-traditie (Rabelais, Donne, Swift) en zich afzettend tegen de nieuwe, vlakke en lucide stijl (Locke, Defoe, Van Effen). De talloze autobiografische verhalen, verspreid over diverse periodieken, en de zeer persoonlijke toon verleenden zijn werk een onvervreemdbaar eigen karakter. Zijn werk werd gevreesd en begeerd door een gestudeerde, welvarende elite.

In zijn historisch werk, Historie des Pausdoms (3 dln., 1725-1728) en De Levensbeschryvingen der Konstschilders (4 dln., 1729-1769), investeerde hij veel geld; het bracht hem niet het gewenste aanzien. Hij schreef voorts vrijmoedige anacreontische poëzie en enkele romans, o.a. De Leevensbyzonderheden van J.H. baron van Syberg (1733). Zijn geromantiseerde biografie, die F.L. Kersteman in 1756 publiceerde, droeg bij tot Weyermans reputatie van atheïst en vrijmetselaar en bevorderde zijn roemruchtheid na zijn dood. Ondanks geïntensiveerde Weyermanstudie van de laatste decennia, vormt het relaas van zijn leven en werken nog steeds een witte plek op de kaart van de Nederlandse literatuur.

Uitgaven:

A.J. Hanou (ed.), Den Vrolyke Tuchtheer (1978); Idem (ed.), Toneelstukken (1979); A. Nieuweboer (ed.), De Rotterdamsche Hermes (1980); Werkgroep Amsterdamse Neerlandici (ed.), De leevensbijzonderheden van J.H. baron van Syberg, 2 dln. (1984).

Literatuur:

W.P. Sautijn Kluit, `J.C.W. als journalist', in Nijh. Bijdragen tot de vaderlandsche geschiedenis, nieuwe reeks, vii (1872); D.J.H. ter Horst, `De geschriften van J.C.W.', in Het Boek, 28 (1944-1946); G.J. Rehm (ed.), `J.C.W. en zijn familie', in Nederl. Leeuw, 75 (1958); C.M. Geerars, `De vrijdenkerij in de journalistieke werken van J.C.W.', in Tijdschr. voor studie van verlichting, 3 (1975); P.J. Buijnsters, `J.C.W.s Traktaat tegen het jodendom', in Tijdschr. v. Nederl. Taal- en Letterk., 96 (1980); A.J. Hanou, `The Enlightened Authorship of J.C.W.', in Dutch Crossing, 15 (1981); J.J.V.M. de Vet, `W. en zijn Kartuizer', in Documentatieblad 18e eeuw, 55-56 (1982); P. Altena en W. Hendrix (ed.), Het verlokkend ooft (1985); Mededelingen van de Stichting J.C.W.

[P. Altena]