De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Vries, Hendrik de

Nederlands dichter en schilder (Groningen 17.8.1896). Was jarenlang verbonden aan het gemeentearchief in zijn geboorteplaats. Opgevoed als zoon van een bekend taalkundige en begiftigd met een fenomenaal geheugen maakte hij zich het dichterlijke Nederlands van o.a. Vondel en Bilderdijk vroeg eigen. Ook toen hij als lid van de kunstenaarsgroep De Ploeg actief deelnam aan het expressionisme van na wo i in Groningen en meewerkte aan Het Getij en De Vrije Bladen, bleef deze traditie hem kenmerken.

Voor zover hij experimenteerde was het met vergeten en verwaarloosd materiaal. Een zekere retorische bezwering geeft bijv. zijn bundel Lofzangen (1923) een schijn van ouderwetsheid, en zeker als men dit werk legt naast het gelijktijdige `rode boekje' van Marsman. Bij De Vries werd dit taalgebruik even persoonlijk als functioneel, toen hij het in dienst ging stellen van allerlei romantische motieven die hem verwant doen zijn met Slauerhoff: dromen, schrikbeelden, suggestieve voortekens, ondergangsvisioenen. Een heel complex van

[p. 621]

diepte-psychologische en parapsychologische symbolen, verbonden met restanten van luguber en demonisch volksgeloof. Zijn gedichten krijgen door hun suggestieve verhaaltrant, hun volgehouden strofenbouw en hun geraffineerde rijmtechniek vaak het karakter van balladen. Tijdens een paar reizen naar Spanje ontdekte hij hoezeer het wild-sombere Spaanse landschap en het Spaanse volkskarakter in wreedheid en gepassioneerdheid hem vertrouwd waren. Een groot succes verwierf de bundel Copla's (1935), waarin hij dozijnen Spaanse volksliederen van allerlei stijl en stemming in een voortreffelijke vertaling bijeenbracht.

Kon men aanvankelijk nog menen dat de poëzie van De Vries `buiten de tijd' stond, de catastrofale jaren dertig bewezen het tegendeel: de bundels Nergal (1937) en Toovertuin (1946) zijn vervuld van verbeeldingen die in hun sombere en bezeten romantiek niets weg hebben van escapisme. Deze poëzie wordt in haar fantastische sfeer geëvenaard door de schilderijen en vooral de tekeningen van zijn hand, die zonder illustratief te zijn toch aandoen als grafische benaderingen ervan. Overtuigd van de oeroude waarden gelegen in de beheersing van de verstechniek (`maat en rijm zijn tovertrommen'), verzette hij zich in zijn poëziekritieken tegen de experimentele ontbindingsverschijnselen van de jaren vijftig.

Al bezocht hij Spanje onder Franco niet meer, toch heeft dit land hem steeds bezig gehouden. In 1965 verscheen Iberia, krans van reisherinneringen, in 1971 Goyescos, geïnspireerd op het werk van Goya en ook een bundel in het Spaans geschreven gedichten: Cantos extraviados.

Mede door zijn geïsoleerde leven in het noorden heeft dit zeer persoonlijke en bizarre talent in `Holland' lange tijd niet de erkenning gevonden waarop het aanspraak had mogen maken. In 1976 ontving hij echter de P.C. Hooftprijs.

Werken:

Het gat in Mars en het Milagrat (1917); De nacht (1920); Vlamrood (1920); Lofzangen (1923); Silenen (1928); Spaansche volksliederen (1931); Stormfakkels (1932); Geïmproviseerd bouquet (1937); Atlantische balladen (1937); Romantische rhapsodie (1939); Robijnen (clandestien gedrukt 1944); Capricho's en rijmkritieken (1946); Distels en aloë's (1951); Gitaarfantasieën (1955); Groninger symphonie (1958); Diseño jondo (1966), pentekeningen; Impulsen (1978).

Uitgave:

J. van der Vegt (ed.), Kritiek als credo: kritieken, essays en polemieken over poëzie (1980), met bibl.

Literatuur:

H. Marsman, in Critisch proza (1938); C. van Wessem, Mijn broeders in Apollo (1941); H.d.V. vijftig jaar (1946); G. Stuiveling, in Triptiek (1952); S. Vestdijk, in Voor en na de explosie (1960); Maandblad Groningen, II, 2, (febr. 1960); K. Fens, in De gevestigde chaos (1966); C.J.E. Dinaux, in Herzien bestek (1974); J. van der Vegt, in Ons Erfdeel 22, 4 (1979); Idem, Vuur onder de Wereld (1980), met bibl.; W. Wilmink, Mijn broer: Aantekeningen bij gedichten van H.d.V. (1983).

[G. Stuiveling]