De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Vermeylen, Auguste

Vlaams dichter, romanschrijver, criticus, essayist en kunsthistoricus (Brussel 12.5.1872-ald. 10.1.1945). Studeerde geschiedenis aan de Vrije Universiteit te Brussel (1890-1894) en literatuur en kunstgeschiedenis te Berlijn en te Wenen (1894-1896). Promoveerde te Brussel op Leven en werken van Jonker Jan van der Noot (1899). Hoogleraar te Brussel (1901-1923) en te Gent (1923-1940) in de kunstgeschiedenis, Nederlandse letterkunde en wereldliteratuur. Bij de vernederlandsing van de Gentse universiteit, waarvoor hij jarenlang had gestreden, werd hij gekozen tot rector (1930-1933). Was geruime tijd socialistisch senator.

Als universele geest wilde Vermeylen het Vlaamse cultuurleven uit het provincialisme opheffen tot een Europees peil. Dit streven naar vernieuwing en verdieping verklaart de kritische en beschouwende aard van zijn oeuvre en zijn behoefte aan een intens tijdschriften- en verenigingsleven om zijn ideaal te kunnen realiseren. Naast zijn medewerking aan talrijke periodieken was hij medeoprichter en leider van nieuwe tijdschriften waarmee hij een ver-

[p. 590]

nieuwende invloed kon uitoefenen: Jong Vlaanderen (1889-1900), Ons Tooneel (1890-1891), Van Nu en Straks (1893-1901), Vlaanderen (1903-1907) en de veertiendaagse kroniek Vandaag (1929-1930), terwijl hij nog kort voor zijn dood een nieuw algemeen Vlaams tijdschrift, Diogenes, wilde oprichten, een plan dat na zijn dood werd uitgevoerd door zijn vriend H. Teirlinck met de uitgave van het Nieuw Vlaams Tijdschrift.

Vermeylen debuteerde met Breugeliaans sensualistische verzen, impressionistische prozaschetsen en ironische, soms bijtend scherpe polemische kritieken, die de aandacht trokken van Kloos. Met zijn bijdragen aan het tijdschrift Van Nu en Straks groeit hij uit tot de intellectuele leider van zijn generatie. Hij brengt de Vlaamse literatuur op een hoger peil met zijn wijsgerig beschouwende essays, geschreven in een pregnante, plastische en zuivere taal. Ophef maakten vooral de essays Kritiek der Vlaamsche beweging (1896, afz. uitg. 1905) en het erop volgende Vlaamsche en Europeesche beweging (1901), waarmee hij in de Vlaamse beweging het accent verlegt van romantiek en nationalisme naar geestelijk realisme en wereldburgerschap. In het introspectief essay Eene jeugd (in Van Nu en Straks, 1896) geeft hij zijn geestelijke evolutie weer. Uit dit opstel blijkt dat zijn levensvisie evolueert van een absolutistisch anarchisme naar een relativistisch humanisme.

In symbolische vorm, geïnspireerd door Goethe en Flaubert, heeft hij dit geestelijk avontuur van zijn jeugd uitgewerkt in de roman De wandelende jood (1906), de transpositie van de in Eene jeugd neergeschreven biecht, hier in de vorm van een uitgebreid allegorisch prozagedicht, bedoeld als synthese van zinnen en geest, als concretisering van het ideaal van Van Nu en Straks van de totale mens.

Zijn essays bundelde Vermeylen in Verzamelde opstellen (1904, 1905), waarmee hij zijn jeugdperiode afsloot. Daarna ligt het accent van zijn activiteiten meer op academisch niveau. Op kunsthistorisch gebied ging zijn voorkeur uit naar de renaissance, daar hij in deze cultuur de verwezenlijking zag van zijn humanistisch levensideaal, wat blijkt uit de grote synthetische studie De geschiedenis der Europeesche plastiek en schilderkunst in middeleeuwen en nieuweren tijd (3 dln., 1921-1925), later omgewerkt tot één deel onder de titel Van de catacomben tot Greco (1946). Eenzelfde zin voor synthese komt tot uiting in zijn literairhistorisch overzicht Van Gezelle tot Timmermans (1923, in 1938 om- en bijgewerkt heruitgegeven: De Vlaamsche letteren van Gezelle tot heden), waarin vooral de betekenis van Van Nu en Straks en van Gezelle wordt belicht. Op het einde van zijn leven verzamelde Vermeylen nogmaals zijn verspreid verschenen literatuur- en kunstkritieken in Beschouwingen (1942).

In 1943 verschijnt de autobiografische roman Twee vrienden, een ideeënroman, waarin de schrijver de problematiek uit zijn vorige roman weer opneemt.

Uitgave:

Verzameld werk, 6 dln. (1951-1955).

Literatuur:

E. d'Oliveira, De mannen van 80 aan 't woord (z.j.); J. Eeckhout, `A.V.', in Litteraire profielen, i (1925) en ii (1940); Gedenkboek A.V. (1932); R. Roemans, Analytische bibliografie van en over Prof.Dr. A.V. (1934); E. de Bom, F.V. Toussaint van Boelaere e.a., in Jaarb. Kon. Vl. Acad. voor Taal en Letteren (1945); P. Minderaa, `A.V.', in Jaarb. Mij der Nederl. Letterk. (1945-1946); P. de Smaele, A.V. (1948); F. de Backer en Idem, `Beknopte levensschets', in Verzameld werk, 1 (1952); R. Roemans, Het werk van Prof.Dr. A.V. Analytische bibliografie (1953); A. Westerlinck, De wereldbeschouwing van A.V. (z.j.); Idem, `De onderlinge verhouding van kunst en wetenschap bij V.', in Spiegel der Letteren (1958); H. Teirlinck, A.V. (1958); J. Venstermans, A.V. (1965); J. Aerts, `Analytische beschouwingen over "De eenheid van vorm en inhoud" in de literaire theorie van A.V.', in Huldealbum Prof.Dr. J.V. Vanderheyden (1970); Nieuw Vl. Tijdschr. (maart 1972), speciaal A.V.-nummer; A.V. herdenking 1872-1972 (1972); A. Bolckmans, `A.V. en de wereldliteratuur', in Nieuw Vl. Tijdschr. (nov. 1972); R. Vervliet, `Also sprach Dr. V. Brieven van A.V. uit Berlijn en Wenen (1894-1896)', in Idem (nov. 1972); Idem, `A.V.', in Encyclopedie van de Vl. beweging, ii (1975); Idem, in Twintig Eeuwen Vlaanderen, xiv (1976); W. van Rooy, `De Bom - V.: hun relatie tot Pol de Mont voor de oprichting van Van Nu en Straks', in Nieuw Vl. Tijdschr. (1977); A. van Elslander, `A.V. en het tijdschr. Van Nu en Straks', in Versl. en Meded. Kon. Nederl. Acad. van Wetenschappen, afd. letterkunde, nieuwe reeks, 44, 2 (1981); R. Vervliet, `Geschiedenis van Van Nu en Straks 1893-1901', in Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden, dl. 10 (1984).

[R. Vervliet]