De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Staring, Antoni Christiaan Wijnandt

Noordnederlands dichter (Gendringen 24.1.1767-Wildenborch, Vorden, 18.8.1840). Stamde uit aanzienlijke Gelderse familie. Promoveerde in de rechten te Harderwijk, studeerde daarna botanie en natuurwetenschappen te Göttingen. Was sedert 1791 als grondbezitter gevestigd op de Wildenborch tussen Vorden en Lochem; bekleedde daarnaast enkele openbare ambten. Hield zich ook wetenschappelijk met landbouwkunde bezig; beoefende geschiedenis, folklore, letteren en muziek en schiep een weinig omvangrijk maar verzorgd dichterlijk oeuvre.

Zijn grote inspiratie was steeds Horatius, maar zijn beide jeugdbundeltjes Mijne eerste proeven in poëzy (1768) en Dichtoeffening (1791) (waarin naar de mode van die dagen sentimentele romances voorkomen) staan tevens onder invloed van Feith. Pas in 1820 maakte hij zijn rentree als dichter met de twee deeltjes Gedichten, waarin hij na zorgvuldige selectie en herziening oud en nieuw bijeenbracht. Hierna werkte hij geregeld mee aan de Nederlandsche Muzenalmanak en andere periodieke uitgaven. In deze periode ontstonden zijn omvangrijke humoristische dichterlijke vertellingen. Met zijn lyriek en epigrammen bundelde hij ze in Nieuwe Gedichten (1827) en Winterloof (1832). In 1837 bracht hij na nieuwe herziening alles bijeen in de vier delen Gedichten, die niet chronologisch maar naar de genres werden ingedeeld. Tevens publiceerde hij de bundel historische novellen Kleine verhalen (1837).

Door zijn voorliefde voor geschiedenis en folklore en door zijn grillige humor toonde

[p. 543]

hij verwantschap met de romantiek van zijn tijd, maar een echte romanticus was hij allerminst. Met zijn rationele geest, evenwichtigheid, bewondering voor de vooruitgang in de techniek (`Het stoomtuig') en godsdienstige verdraagzaamheid was hij veeleer een man van de verlichting; in zijn jonge jaren had hij tot de gematigde patriotten behoord. Dat hij niet alleen een rationalist was, bewijst zijn lyriek waarin o.m. zijn verbondenheid met de natuur (met name die van zijn gewest) tot uiting komt. Hoewel hij contacten onderhield met letterkundige kringen in het hele land, ontwikkelde Staring zich op zijn Gelderse buitenpost zeer zelfstandig. In de familie- en vriendenkring op de Wildenborch werd veel gemusiceerd, gezongen, gedanst, geacteerd en voorgedragen. Lyriek als `Lentezang' en `Oogstlied' werd op bestaande of nieuwe melodieën gezongen, en zijn verhalende gedichten waren oorspr. bestemd voor voordracht in de huiselijke kring, zoals uit enkele passages blijkt. Aanvankelijk waren het strofische romances als `Ada en Rijnoud'; in latere jaren legde hij al zijn vernuft in berijmde verhalen als `De leerling van Pancrates', `Marco' (persoonlijke varianten op klassieke motieven) en de `Jaromir'-cyclus. Door zijn wat gewrongen taalconstructies en erudiete uitweidingen werd dit deel van zijn oeuvre moeilijk gevonden. Eenvoudiger waren zijn lyriek (waaronder het fraaie `Herdenking'), zijn vaderlandse en kerkelijke gezangen, alsmede zijn berijmde anekdotes en puntdichten, waarmee hij welbewust de traditie van Cats en Huygens voortzette.

Starings grootste betekenis is misschien gelegen in zijn streven om afstand te nemen van de dichterlijke taal, de gemeenplaats en de retoriek, waardoor het werk van zijn tijdgenoten (ook van groteren als Kinker) werd ontsierd. Herhaaldelijk werkte hij zijn verzen om, schrapte hij overtollige woorden en experimenteerde hij met ritme en maat tot hij de juiste vorm had gevonden. Zijn tijdgenoten toonden weinig waardering voor zijn werk, dat pas naar zijn waarde werd erkend door Potgieter (Kritische Studiën, i), Huet (Litterarische fantasiën, i) en Beets. Laatstgenoemde verzorgde in de editie van 1861 de definitieve uitgave van zijn dichtwerk.

Uitgaven:

J. de Vries en C. Kruyskamp (ed.), Gedichten (1940); Gedichten (1955), bloeml. met inl. en aant. van E. Endt; W.A. Wijnands (ed.), Jaromir (1966, 1973³); A.H.G. Schaars (ed.), De tuchtiging der Algerijnen op den 27 van oogstmaand 1816 (1980); Verzamelde gedichten (1981), met een voorw. van G. Schlimme van Brunswijk en een inl. van N. Beets.

Literatuur:

B.H. Lulofs, Mr. A.C.W.S. (1842); N. Beets, `Loopbaan en kenschets des dichters S.', in Verscheidenheden, v (1871); G.E. Opstelten, Brieven aan Mr. A.C.W.S. (1916); C.S. Jolmers, S. als verhalend dichter (1918); P. van Valkenhoff, in De gouden tak (1937); J.M. de Vries, Teksten en varianten van S. (1958); C. van de Ketterij, `S.s dichterlijke vertelling als epische categorie', in Nieuwe Taalg., 57 (1964); P.J.H. Vermeeren, in Maatstaf, 15 (1967-1968); C.O.A. Schimmelpenninck van der Oije, `S. en de Gelderse bloem', in Gelders Oudheidk. Contactber. (1971); K.G. Lenstra, in Weerwerk, opstellen aangeboden aan prof.dr. G. Stuiveling [...] (1973); W.A. Wijnands, `Een schotel rijm van S.', in Nieuwe Taalg., 68 (1975); P. van Zonneveld, `Vampirisme in de romantiek', in Tirade, 20 (1976); E.B. de Bruyn, `S. en Grammont', in Maatstaf, 28 (1980); R.A. Cornets de Groot, `Een fase tussen de 18e en de 19e eeuw', in Ladders in de leegte (1981); A.C.W.S. 1767-1840 (1982); M. Fondse, `Krullen uit de werkplaats', in De tweede ronde, 3 (1982); W. Bloemendaal, `Geestelijk en cultureel leven', in J. Eefting e.a. (ed.), Over stad en Scholtambt Lochem 1233-1983 (1983).

[G.W. Huygens]