De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Oudaen, Joachim

Noordnederlands dichter en toneelschrijver (Rijnsburg 7.10.1628-Rotterdam 26.4.1692). Van Zuidnederlandse afkomst; studeerde aan de Latijnse school te Leiden. Was assistent van Petrus Scriberius; tegelbakker te Rotterdam; diaken van de Waterlandse Doopsgezinde Gemeente, maar tegelijk vooraanstaand collegiant (zijn moeder stamde uit het geslacht Van der Kodde, grondleggers der collegiantenbeweging). Patriot en republikeins gezind.

Oudaen debuteerde in 1646 met zeven gedichten op schilderijen, tekeningen en borduurwerk. In 1648 schreef hij als protestantse tegenhanger van Vondels Maria Stuart het treurspel Johanna Grey of gemartelde onnozelheyd, gevolgd door Koning Konradyn en Hertog Frederyk (1649), tegen de macht der pausen. Tegen de onverdraagzaamheid richt zich Servetus (1655) en tegen het overdreven kerkelijk ceremonieel 't Verworpen huis van Eli (1671). In 1673 voltooit hij Haagsche broeder-moord of dolle blydschap naar aanleiding van de moord op de gebroeders De Witt.

In een van zijn vele gelegenheidsgedichten, Lijk-gedachtenis van den grooten Agrippijner Joost van Vondel (1679), polemiseert Oudaen fel tegen Cartesius, Spinoza en Hobbes, berispt Huygens om zijn Trijntje Cornelis. In 1664 verschijnt een wetenschappelijk handboek voor numismatiek: Roomsche mogentheyd. Ook bewerkt Oudaen gedeelten uit de bijbel: Uytbreyding over het boek Jobs (1672) en Uytbreyding over het boek der Psalmen (1680-1681). Breed opgezet zijn de bijbelse didactisch-lyrische gedichten Aandachtige treurigheid (1660), een lijdensmeditatie, Voorschaduwing van het zegepralende rijk onzes Heeren (1666), getuigend van zijn chiliastische denkbeelden, en Woestijn-strijd der verzoekinge (1666).

Hoewel verdraagzaam heeft Oudaen zijn leven lang als sociniaan, chiliast, puritein, antipapist en collegiant strijd gevoerd. Rationalistisch in zijn vroomheid was hij een tegenstander van alles wat naar mystiek of spiritualisme zweemde. Hij streed zowel tegen een dogmatisch of intolerant christendom als tegen een rationalisme dat het openbaringsgeloof afwijst. Modern was hij door een volstrekte verwerping van klassiek-mythologische opsmuk, maar tegenover de reglementering van de poëzie door de nieuwlichters van de Nil Volentibus Arduum stond hij even negatief. Blijkens de vele herdrukken van zijn werk in het begin der 18de eeuw was hij toen nog een gewaardeerd dichter.

Werken:

Poëzy, verdeeld in drie deelen (1712), met biogr. door D. van Hoogstraten; Toneel-poëzy (1712, herdr. 1750).

Uitgaven:

H. Poot (ed.), Gedichten van J.O. noit voor dezen in 't licht gezien (1724); J. van Vloten, Bloemlezing uit de Nederl. dichters der 17e eeuw (1869); G. Penon, Nederl. dicht- en prozawerken, dl. iv (1888); K. Heeroma, Poëzie der 16de en 17de eeuw, dl. ii (1950); Werkgroep Utrechtse Neerlandici (ed.), Haagsche broeder-moord, of dolle blijdschap (1982).

Literatuur:

G. Penon, Bijdragen tot de geschiedenis der Nederl. letterk., dl. ii en iii (1881 en 1884); C.C. de Bruin, J.O. in de lijst van zijn tijd (1955); A. van Duinkerken, Beeldenspel van Nederl. dichters (1957); J. Melles, J.O. heraut der verdraagzaamheid (1958), met bibl.; L. Brummel, `Rondom J.O.s "Haagsche broedermoord"', in Opstellen aan Dr. F.K.H. Kossmann (1958); H. den Haan, `Een kwestie van gerechtigheid. Over O.s "Het verworpen huis van Eli"', in Spiegel der Letteren (1978).

[W.J.C. Buitendijk en S.S. Hoogerhuis]