De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Moerkerken jr., Pieter Hendrik van

Nederlands dichter, toneel- en romanschrijver (Middelburg 17.2.1877-Amsterdam 21.3.1951). Studeerde Nederlands te Utrecht; promoveerde in 1904 op de dissertatie De satire in de Nederlandsche kunst der middeleeuwen. Naast zijn studie volgde hij een opleiding tot kunstschilder (bij A.J. der Kinderen). Was tot 1926 leraar te Haarlem en daarna hoogleraar iconografie aan de Academie voor Beeldende Kunsten te Amsterdam (1921-1947).

Debuteerde met een novelle (onder ps. P. Terduyn). Daarop volgde een uitgave van oude liederen en een bundel XXX verzen (1907). Van Moerkerken schreef ook een aantal drama's, maar zijn kracht lag, gezien zijn beschouwende en epische aanleg, vooral in het proza. Na De ondergang van het dorp (1913), een sleutelroman over het verval van de schilderskolonie te Laren, bracht hij met De bevrijders (1914), een milde satire op Hollandse karakterloosheid in de napoleontische tijd, de eerste van een reeks historische romans. Deze onderscheiden zich van de neoromantiek - waartoe zij wel gerekend worden - door hun cerebrale karakter. Zijn sceptische idealisme, belichaamd door zijn mijmerende heldenfiguren, uit zich in wijze, licht weemoedige ironie. Zijn nauwgezet gedocumenteerde evocaties blijven echter, ook door de niet steeds grondig uitgewerkte psychologie en de sobere, onbewogen kroniekstijl, vaak te schematisch.

Van Moerkerkens hoofdwerk, De gedachte der tijden, een groots opgezette, zesdelige romancyclus, behandelt vijf perioden van kentering en revolutie in de wereldgeschiedenis: Het nieuwe Jerusalem (1918), de opstand der wederdopers, De verwildering (1919), het beleg van Haarlem, In den lusthof Arkadië (1920), de godsdiensttwisten der 17de eeuw, De vraag zonder antwoord (1922), het voorspel tot de Franse revolutie, en Het demonische eiland (1923), de Parijse Commune. Het allegorische slotdeel, Het lange leven van Habhabalgo (1924) overschouwt in een reeks symbolische taferelen de hele rampspoedige wereldgeschiedenis, maar eindigt met een

[p. 393]

hoopvol toekomstvisioen. De delen hangen vrij los samen, maar zijn gebouwd op de centrale idee dat de stuwende kracht in de wereldgeschiedenis is het streven van de mens naar vrijheid, rechtvaardigheid en geluk, dat echter vaak vrij machteloos staat tegenover de gevestigde machten en het onrecht.

Nadien publiceerde Van Moerkerken nog enkele romans (o.a. Naar de eenzaamheid, 1946), het episch-filosofisch gedicht De bloedrode planeet, of Merlijns laatste vizioen (1938) en een curieuze studie, waarin hij Shakespeares auteurschap betwist (Achter het mombakkes, 1950).

Werken:

Modron (1903), t.; De doodendans (1905), t.; XXX Verzen (1907); Twee drama's. De dood van keizer Otto III - Christus op de Alpen (1910); Gijsbert en Ada (onder ps. P. Dumaer, 1911), r.; De dans des levens (1912), nov.; André Campo's witte rozen (1917), r.; Eros en de nieuwe god (1928), r.; De historie en het droomgezicht over den prins en den moordenaar (1930); De wil der goden (1933), r.; Koning Attilla's bruiloft (1940), nov.; Adriaan Koerbah. Een strijder voor het vrije denken (in Vrije Bladen, 19 febr. 1948), essay.

Uitgave:

De gedachte der tijden (1948), met inl. van J. Greshoff; Drie verhalen (1980).

Literatuur:

G. Kalff jr., Een levensbeschouwing. P.H.v.M. in zijn werk (1926); D. Coster, in Verzameld proza, ii (1927); W.L.M.E. van Leeuwen, in Lezende onder de lamp (1947); S.P. Uri, in Critisch Bulletin (1949); A. van Duinkerken, in Nieuw Vlaams Tijdschrift, v (1951); S.P. Uri, in Vlucht der verbeelding. Studies over de neoromantiek bij twaalf Nederlandse prozaschrijvers en prozaschrijfsters van de periode 1890-1920 (1955); H. Doedens, in Levende Talen (1956); C. Leys, Leven en werk van P.H.v.M. jr. (1962), diss.; W.L.M.E. van Leeuwen, in Nederlandse auteurs van 5 generaties (1964); Idem, in Avonden op Drienerwolde (1966); H. Mooy, in Gisteren leeft (1967); W. Zaal, `Nawoord', in P.H.v.M., De bevrijders (1978).

[W. Gobbers]