De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Moens, Wies

Eig. Aloisius Cesar Antoon, Vlaams dichter (St.-Gillis-Dendermonde 28.1.1898-Geleen 5.2.1982). Studeerde Germaanse filologie aan de vernederlandste universiteit te Gent (1916-1918), waar hij enkele verzen in het studententijdschrift Aula publiceerde. Via De Goedendag en de daarin verschenen artikelen van Van Ostaijen, Brunclair e.a. raakte hij vertrouwd met de buitenlandse avant-garde, met name het Duitse expressionisme, waarvan hij de `humanitaire' richting met zijn katholieke en Vlaams-nationalistische opvattingen verenigde. Om zijn activistische bedrijvigheid na wo i veroordeeld, verbleef hij tot in 1921 in de gevangenis, waar hij zijn pacifistisch geëngageerde Celbrieven (1920) en twee dichtbundels schreef (De boodschap, 1920 en De tocht, 1921), die hem tot een der leidende figuren van het Vlaams expressionisme maakten. Hij werkte o.m. mee aan het expressionistische tijdschrift Ruimte (1920-1921) en aan Ter Waarheid (1921-1924), en richtte zelf het maandblad Pogen op (1923-1925). Intussen was hij na zijn militaire dienst secretaris geworden van Het Vlaamsche Volkstoneel, waarvoor hij stukken uit het internationale repertoire vertaalde (o.m. van Wildgans en Ghéon). Vanaf 1926 ging hij steeds meer op in de politieke strijd en stond voortaan, o.a. in zijn tijdschrift Dietbrand (1933-1939), een volkse kunst voor, volgens de traditie van Rodenbach en De Clercq en in dienst van de Grootnederlandse idee, waarbij hij partij koos tegen de `Bourgondische' richting die het Verdinaso (Verbond van Dietse Nationaalsolidaristen) was ingeslagen. Zijn houding tijdens de jaren 1940-1944 had na de oorlog een nieuwe veroordeling tot gevolg, waaraan hij zich echter onttrok door zich te vestigen in Nederlands Limburg, waar hij directeur werd van een volkshogeschool en leraar Nederlands.

Moens' vruchtbaarste periode op poëtisch gebied bestrijkt de jaren 1919 tot 1923. De boodschap trekt de humanitair-expressionistische lijn van Van Ostaijens Sienjaal (1918) door, maar met kortere, leniger verzen waarvan de jeugdige zwier gunstig afsteekt bij de melodramatische groot-

[p. 392]

spraak van veel tijdgenoten. De dynamische beeldassociatie die Van Ostaijen voorstond, blijft hier aan de ethische `betekenis' van een innerlijke godservaring en van een enthousiast vertrouwen in de mens onderworpen. De meeste gedichten uit De tocht zijn minder bondig en minder architectonisch. De anekdote treedt er meer op de voorgrond en verslapt het ritme. De stadsthematiek en de sentimentele uitroepen sluiten nauwer aan bij de rekwisieten van de expressionistische code. De meest persoonlijke klanken zijn hier te vinden in vurige of tedere liefdesverzen, gericht tot God, Vlaanderen en zijn geliefde, bijv. `Cantabile'. In Opgangen (1921) en Landing (1923) wijkt de `humanitaire' invloed steeds meer voor de plastische beeldspraak van een persoonlijke gevoelslyriek, terwijl de godsdienstige inspiratie constant blijft. Afgezien van enkele gedichten, die hij in 1930 aan de retrospectieve bundel Poëzie 1919-1925 toevoegde, publiceerde Moens geen lyriek meer tot in 1935 zijn bundel Golfslag verscheen. Het elan van zijn jeugdverzen wordt hier in strenge, meestal vijfvoetige, sterk beklemtoonde verzen geremd. Zijn liefde spitst zich vooral toe op Dietsland, of liever op het ideale beeld ervan dat hij ook in zijn volgende bundels met verbetenheid zal blijven oproepen en vereren: Het vierkant (1938), het autobiografische Het spoor (1944), De spitsboog (1944), De verslagene (1963) en de jubileumuitgave Gedichten 1918-1967. Ritme en taal zijn traditioneler geworden, zowel in de natuurgedichten als in de betogende en de talrijke geëngageeerde polemische verzen.

De nationalistische idee herleidt Moens' latere produktie niet tot politieke propaganda, zoals wel eens werd beweerd. In dit opzicht wordt de dichter, zowel door bewonderaars als door tegenstanders, vaak met de mens en diens politieke houding verward. Deze houding treedt meer exclusief in Moens' proza naar voren: pacifistisch-humanitair in de Celbrieven, `Diets'-nationalistisch in zijn latere teksten: Dertig dagen oorlog (1940), Nederlandsche letterkunde van volksch standpunt gezien (1941), Onze volksche adel (1942), Het activistisch avontuur en wat erop volgde (1966-1970), evenals een aantal bijdragen, gedenkschriften en recensies waarvan de meeste in de tijdschriften Dietbrand en Dietsland-Europa verschenen.

Literatuur:

W. Noë, W.M. De ontwikkelingsgang van een volksch dichter (1943); Gudrun (1957), speciaal W.M.-nummer; Dietsland-Europa, iii, 2-3 (1958) en xviii, 10 (1973), speciale W.M.-nummers; W.M. 70 = Were-Di-Jeugdbrief, ii, 1 (1968), speciaal W.M.-nummer; E. Verstraete, W.M. (1973); J. Haest, W.M. (1976); J. D'Haese, W.M. (1981).

[P. Hadermann]