De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Looy, Jac. van

Eig. Jacobus, Nederlands prozaschrijver en dichter (Haarlem 13.9.1855-ald. 24.2.1930). Zoon van een timmerman/aannemer. Na een tamelijk trieste jeugd in het Haarlemse Burgerweeshuis en een opleiding tot letterzetter en huis- en rijtuigschilder, werd hij in de gelegenheid gesteld tekenonderricht te volgen, eerst aan de avondschool, dan aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam (leerling van A. Allebé). De Prix de Rome die hem in 1884 te beurt viel, stelde hem in staat te reizen, vooral in zuidelijke landen (Italië, Parijs, Spanje, Tanger, Marokko), waar hij inspiratie opdeed.

O.m. onder invloed van Kloos c.s., die hij in `Flanor' had leren kennen, kwam Van Looy ook tot de literatuur. Hoewel schilders- en schrijverstalent bij hem harmonisch samengingen en hij een zeker niet onverdienstelijk schilder en graficus was, maakte hij vooral naam als woordkunstenaar. Van Looy behoorde weliswaar niet tot de oprichters van De Nieuwe Gids - van wie hem overigens ook zijn bescheiden aard en afkomst onderscheidden -, maar in menig opzicht kan hij toch een typisch vertegenwoordiger van de kunst der Tachtigers genoemd worden en in hun tijdschrift (bovendien in het Tweemaandelijksch Tijd-

[p. 360]

schrift) publiceerde hij een aantal van zijn belangrijkste teksten. Zijn eerste prozaschetsen `Een stierengevecht', `De nachtcactus', `De dood van mijn poes' bundelde hij als Proza (1889), gevolgd door Gekken (1892), Feesten (1903) en later Reizen (1913). Van Looy manifesteerde zich daarin als realistisch beschrijver van het Hollandse binnenhuis van ambachtslui en kleine burgers en als impressionistisch schilder van exotische kleurenweelde (Gekken en Reizen bevatten Marokkaanse reisnotities). Voor het sombere pessimisme van de naturalisten behoedden hem echter zijn vreugde om de schoonheid van natuur en leven en zijn warme liefde voor de mens. Bovendien blijkt de realiteit die hij bood vaak te zeer verdroomd in de herinnering of doorflitst van grillige verbeeldingen om echt `objectief' te zijn. Fantasie speelt zelfs een hoofdrol in De wonderlijke avonturen van Zebedeus (dl. 1, 1910; dl. 2 en 3, 1925), een knap geschreven, uiterst originele, maar grillig gecomponeerde verzameling beschouwingen, verhalen, gedichten, waarin hij bedekt en ironisch zijn oordeel uitspreekt over tijdgenoten en eigentijdse toestanden en stromingen. Tot het componeren van een afgeronde roman voelde hij zich minder in staat. Ook zijn autobiografische werken Jaapje (1917), Jaap (1923) en Jacob (1930), waarin hij zijn jeugd in het weeshuis en zijn jaren als handwerksman uitbeeldde, bestaan in feite uit reeksen taferelen; maar van observatie van de uiterlijke werkelijkheid is hier de nadruk verlegd naar het innerlijke leven. Vooral in het eerste boek - zijn populairste - slaagt Van Looy erin de kinderpsyche genuanceerd uit te beelden. Van Looy is een van de belangrijkste auteurs van het Nederlands impressionistisch proza: zijn werk is de neerslag van een voortdurende, met alle zinnen aandachtig en gulzig opnemen van de realiteit, steeds bezield en doorgloeid van intens en liefdevol medeleven, wezenlijk picturaal geïnspireerd en van een maximale plasticiteit, sterk persoonlijk van techniek, maar toch robuust en vrij van de extreme aspecten van de woordkunst.

Werken:

Op reis (1929); Nieuw proza (1929); Gedichten (1932).

Uitgaven:

G. Bolkestein (ed.), Uit het werk van J.v.L. (1908), bloeml.; F.P. Huygens (ed.), Wie dronk toen water, bloeml. uit de briefwisseling met August Allebé gedurende zijn Prix de Rome-reis 1885-1887 (1975); Proza (1981⁶), met een naw. en een drukgesch. door Chr. Will en P.J.A. Winkels; De wonderlijke avonturen van Zebedeus (1982⁴), met een naw. van J. Kuijper; Gekken (1982³), met een inl. van Chr. Will en P.J.A. Winkels; Een feestdroom: een keuze uit ongebundeld en ongepubliceerd werk (1982), samengest. en van aant. voorz. door Idem.

Literatuur:

W. Kramer, `Het proza van J.v.L.', in De Gids, ii (1926); M.J. Busse, J.v.L. over zijn werk (1930); H. Robbers, in Levensberichten Mij Ned. Letterk. (1931); T. van Looy-van Gelder, Tot het lezen van J.v.L., 2 dln. (1937-1938); A.M. Hammacher, in Amsterdamse impressionisten en hun kring (1941); M.A. Jacobs, J.v.L. en zijn literair werk (1945); L.M. van Dis, J.v.L. als schrijver van De wonderlijke avonturen van Zebedeus (1952); G.H. 's-Gravesande, `Brieven en inedita van J.v.L.', in Roeping, 31 (1955); P. Minderaa, `Kanttekeningen bij v.L.'s "Zebedeus"', in Jaarb. Mij der Nederl. Letterk. (1969-1970); L.M. van Dis, `J.v.L. in het huis van zijn jeugd', in Jaarboek `Haerlem' (1970); P.H. Dubois, `Memorandum 5: v.L.'s Zebedeus', in De verleiding van Gogol (1976); P.J.A. Winkels, `Carnaval in Meerssen 1894; Tussen Meerssen en Beek, 1894', in Veldeke, 56 (1981); Idem, `Maar het voorjaar zal hier grandioos zijn', in Veldeke, 57 (1982); M. van der Wal, J.v.L. 1855-1930 (1982); Chr. Will en P.J.A. Winkels, J.v.L.: schilder, van huis uit schrijver door toevallige omstandigheden (1982); P. Will, `J.v.L.', in Uitgelezen, 7 (1983).

[W. Gobbers]