De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Kneppelhout, Johannes

Ps. Klikspaan, Nederlands schrijver (Leiden 8.1.1814-Oosterbeek 8.11.1885). Geboren uit aanzienlijke familie; studeerde rechten te Leiden, maar deed geen examens. Woonde vanaf 1847 op het landgoed `De Hemelsche Berg' bij Oosterbeek.

Schreef in zijn `zwarte tijd' ultra-romantische schetsen en verhalen in het Frans, gebundeld in 1848 in 2 delen Opuscules de jeunesse. Carrière als Frans schrijver mislukte. In 1976 werd echter L'ère critique ou l'art et le culte (1837) vertaald: Het kritische tijdperk, of Kunst en eredienst. Van december 1839 tot maart 1844 verschenen onder ps. `Klikspaan' de afleveringen van Studenten-Typen (1841 voltooid, met platen van O. Veralby, d.i. Alexander Ver Huell), Studentenleven en De studenten en hun bijloop (beide 1844). Bij de herdruk van 1860 (Geschriften, dl. 1-3) heeft de auteur talrijke wijzigingen aangebracht. Jan ten Brink heeft bij de 7de druk van Studenten-Typen (1895) en de 6de druk van Studentenleven de oorspr. tekst grotendeels in ere hersteld. Kneppelhout schreef verder reisbeschrijvingen, verhalen, brieven, kritieken enz. Deze bleven echter alle beneden het peil van de Klikspaancyclus, uitgezonderd een enkel verhaal, waarin weer studenten de voornaamste rol spelen, bijv. `De Portlandvaas' in deel iv, opgenomen in de bloemlezing Waanzinnig Truken (1980).

Klikspaans verhalen, waarvan een zeer klein percentage door Kneppelhouts medewerkers zijn geschreven, passen in het kader van de physiologieën, die destijds in zwang waren. Klikspaan is geïnspireerd op H. Huart, Physiologie de l'étudiant, maar geeft een originele uitbeelding van het studentenleven in de destijds dode stad Leiden. De tendens van zijn werk is didactisch-moraliserend: hij wil het studentenleven verbeteren, door er de zwartste zijde van te laten zien. De professoren zijn veelal nietswaardige lieden; de bevolking van Leiden bestaat uit leeglopers en vechtersbazen; de ouders zijn onverstandige mensen, die hun zoons niet begrijpen. Tegenover al de `afleggers', `klaplopers', `liefhebbers', `diplomaten', `hovelingen' of nog erger staat de ideale student, die wel fuift, maar ook hard studeert. De stijl is verrassend levensecht, hier en daar echter wat studentikoos opgeschroefd. Door soms rauw-realistische uitbeeldingen onderscheidt het werk zich van de Camera obscura e.a. humoristische boeken uit die tijd. Het `klikken' blijkt een onverbloemd en gedurfd vertellen van dingen die men gewoonlijk niet verteld. Potgieter prees in deze `kopieerlust des dagelijkschen levens' het feit dat ze de maatschappij op een hoger plan wilde brengen.

Werken:

L'éducation par l'amitié (1835); Fragments de correspondance (1835); Nouveaux fragments de correspondance (1836); Copeaux (1837); Prose et vers (1838); Iets over eene beoordeeling (1838); In den vreemde (1840); Verhalen (1846); Schetsen en verhalen uit Zwitserland (1850); Mijne zondagen in het Vereenigde Koninkrijk (1859); Een beroemde knaap (1875); Gies Reevers. Een verhaal, waarvan de grond waarheid is (1884).

Uitgaven:

Geschriften, 11 dln. (1860-1865); Idem, dl. 12 (1875) = Allerlei; J. van Nieuwenhuizen, Studententypen (1963); Idem, Studenten-leven (1964); M. Mathijsen (ed.), Waanzinnig Truken en andere verhalen (1980), met inl.; Idem en F. Ligtvoet (ed.), Opvoeding door vriendschap (1980); M. Stapert-Eggen (ed.), Een beroemde knaap (1981); Idem, Studenten-typen (1982); F. Engering, Verhalen (1983).

Literatuur:

S.A. Naber, `Tafelkout', in De Gids (jan. 1906); J. Dyserinck, Het studentenleven in de literatuur. De medewerkers van Klikspaan

[p. 322]

(1908); A.J. Luyt, Klikspaan's studentenschetsen (1910); E. Jongejan, De humor-`cultus' der romantiek in Nederland (1933); W.H. Staverman, `Bij het eeuwfeest van K.'s Studententypen', in Nieuwe Taalg. 35 (1941); J. Kamerbeek jr., `Klikspaans bezwaren tegen de geest der eeuw', in Levende Talen (1953); M. Mathijsen, `Romantisch cliché of protocol', in De Revisor, 4 (1977); E. Maas, K. en de Veluwse schildersbent (1983).

[W.J.C. Buitendijk]