De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Joris, David

Ook Jan van Brugge, eig. Johan Jorisz van Brugge, Noordnederlands dichter, prozaschrijver, theoloog en prediker (Brugge of Gent 1501-Bazel 25.8.1556). Was zeer begaafd en welsprekend; had echter weinig onderwijs genoten. Na omzwervingen in het buitenland, o.a. als acteur, vestigde hij zich als glasschilder te Delft (1524), maar in 1528 werd hij voor drie jaar verbannen. In Friesland sterk onder invloed gekomen van het anabaptisme, waarin hij een rivaal werd van Jan van Leiden, werd hij in 1534 te Delft herdoopt en in 1535 tot bisschop bij de wederdopers gewijd. In 1536 verzoener van doperse tegenstellingen op het convent van Bocholt. In Delft terug, gaf Joris zich steeds meer over aan zijn mysticistische gevoelens en erotisch-extatische neigingen. Steeds meer voelde hij zich, als derde David, een apocalyptisch voltooier van het werk van Christus. Hij werd de profeet der David-Joristen en verwierf ca 1540 ook in het buitenland grote aanhang; reisde `evangeliserend' door West-Duitsland en vestigde zich in 1544 te Bazel, waar hij zich voor de schijn bij de Bazelse confessie aansloot.

Inmiddels had zijn duistere, in wonderbare taal geschreven hoofdwerk Twonder boeck het licht gezien (1542). Uit ca 1530 stamt een aantal liederen van hem in Een geestelyck liedt-boecxken (tussen 1589 en 1591 gedrukt), gedicht tot troost in verdrukking en tot belijdenis van schuld; soms zuiver van toon, soms vol erotische en extatische elementen, zoals die vooral later bij hem naar voren kwamen. Ook liet Joris ongeveer 250 traktaten en 1100 brieven na.

Talrijke hss. van zijn werken bevinden zich in de Doopsgezinde bibliotheek te Amsterdam en de Athenaeumbibliotheek te Deventer. Joris en zijn volgelingen werden door Menno Simonsz, door Coornhert (in diens Kleyn-Munster, 1590) en door Ubbo Emmius bestreden. Zijn schoonzoon Nicolaas Blesdijk, predikant, beschreef zijn leven.

Literatuur:

F. Nippold, `D.J. von Delft', in Zeitschrift für die historische Theologie (1863, 1864, 1868); A. van der Linde, D.J.; eene bibliografie (1867); J. Lindeboom, Stiefkinderen van het christendom (1929); G.C. Hoogewerf, De profeet (1929), r.; Idem (red.), `Liedt-boecxken', in Liederen van Groot-Nederland (1930); W.J. Kühler, Geschiedenis der Nederlandsche doopsgezinden in de 16e eeuw (1932); R.H. Bainton, D.J., Wiedertäufer und Kämpfer für Toleranz im 16. Jahrhundert (1937), met bibl.; G. Thöne, in Old Masterdrawings, 13 (1938-1939); G.J. Hoogewerff, De Noord-Nederlandsche schilderkunst, dl. 3 (1939); M.E. Kronenberg, Verboden boeken en opstandige drukkers in de hervormingstijd (1948); P. Burckhardt, `D.J. und seine Gemeinde in Basel', in Basler Zeitschrift für Gesch. und Altertumskunde, 48 (1949); A.F. Mellink, De wederdopers in de Noordelijke Nederlanden 1531-1544 (1953); E. Droz, `Sur quelques traductions françaises d'écrits de D.J.', in Het Boek, 37 (1964-1966); H. de la Fontaine Verwey, `Het Huis der Liefde en zijn publicaties', in Uit de wereld van het boek, dl. 1 (1976<sup>2</sup>); A.F. Mellink, Amsterdam en de wederdopers in de 16e eeuw (1978); C.W.A. Willemse, `De briefwisseling tussen D.J. en Johannes à Lasco', in Doopsgezinde Bijdragen, 4 (1978); J.A.L. Lancee, `D.J. van Delft, ca 1502-1556', in Spiegel Hist., 15 (1980).

[G. Kuiper en P.J. Verkruijsse]