De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Houwaert, Johan Baptist

Zuidnederlands dichter (Brussel 1533-ald. 1599). Blijkbaar luthersgezind, werd hij onder Alva een jaar gevangen gehouden. Bekleedde een hoge positie als meester van de rekenkamer van Brabant tot de verovering van de stad door Farnese in 1585. Beweert in zijn laatste werken goed katholiek gebleven te zijn.

Zijn omvangrijke oeuvre vond in zijn tijd en vrij lang daarna grote waardering. Zijn lijfspreuk: `Houd middelmate' gebruikte hij bij iedere gelegenheid en in al zijn gedichten. In 1578 verscheen zijn Milenus clachte, een bewerking van Guevara's Reloj de principes, bedoeld als een aanklacht tegen Spanje en opgedragen aan de prins van Oranje. Hij beschreef (en verzorgde wsch.) de intrede van de prins en die van aartshertog Matthias in 1578; vertaalde de Latijnse redevoering van Marnix van Sint Aldegonde op de rijksdag te Worms en droeg in 1582 een uitvoerig politiek gedicht op aan Anjou. Het meest bekend is zijn Pegasides pleyn, ende den lust-hof der maeghden (1582 of 1583), vol historische en legendarische feiten en zedenlessen, zonder veel systeem maar met een nooit afnemend enthousiasme in rijm gebracht. In deze levenslessen toont hij zich een voorloper van Jacob Cats. In 1583 verscheen nog De vier wterste, dat ontstaan schijnt uit stichtelijke overpeinzingen tijdens zijn gevangenschap.

Wanneer Farnese in Brussel zijn intrede doet, draagt Houwaert een gedicht aan hem op (hs. te Londen), waarin hij hem bezweert clementie te betonen. In 1594 publiceert hij twee gedichten voor aartshertog Ernest van Oostenrijk. In 1614 verscheen Paraenesis politica of politijcke onderwijsinghe tot dienste van alle menschen om te gebruicken maticheyt in voorspoet, en stantvasticheijt in teghenspoet, waarin hij zich afvraagt of hij te Brussel zal blijven of uitwijken als zo vele anderen; nog niet uitgegeven (hss. te Hasselt) zijn Tragedie vander orloghen en Comedie vanden

[p. 287]

peys, die misschien gediend hebben voor de intrede van aartshertog Albert te Brussel in 1599, maar een soort passepartout vormen voor al dergelijke gelegenheden.

Uit zijn nagelaten geschriften verscheen in 1612 Den generalen loop, dat aandoet als een andere versie van De vier wterste, met een meer persoonlijke inslag. Aan hem toegeschreven, maar niet van hem, is De remedie der liefden (1583), evenmin als Den handel der amoureusheyt, dat in 1621 onder zijn naam verscheen.

Werken:

Oratie der ambassadeuren... inden rijckxdach ghehouden tot Wormes (1578); Declaratie van de triumphante incompst vanden... Prince van Oraingnien (1579); Sommare beschrijvinghe vande triumphelijcke incomst vanden... aertshertoge Matthias (1579?); Die clachte ende troost van Belgica (1582); Den wel ghecomen van den... Prince van Parma (1585); Houwaerts moralisatie op den comst vanden... vorst Ernesto (1594); Den willecomme en congratulatie vanden... vorst Ernesto (1594).

Uitgave:

F. van Vinckenroye, De vier wterste (1965).

Literatuur:

Ch. Ruelens, `Le poète J.B.H.', in Le bibliophile Belge (1868); K. Stallaert, J.B.H. (1885); E. Rombauts, in Gesch. v.d. letterk. der Nederlanden, dl. iii (1944); E. de Bock, J.B.H. (1960); G. Degroote, in Spiegel der letteren, 4 (1960); Idem, `Een exempel', in Nieuwe Taalg., 54 (1961); F. van Vinckenroye, `Wisselend beeld in de H.-waardering', in Spiegel der letteren, 5 (1961); Idem, `Gezichtspunten... Pegasides pleyn', in Hand. 25ste Vl. Filologencongres (1963); Idem, `Onuitgegeven werk', in Huldealbum Vanderheyden (1970); B. van Selm, `Correctie... bibliografie', in Dokumentaal, 5 (1976).

[E. de Bock]