De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Hout, Jan van

Noordnederlands dichter en prozaschrijver (Leiden 14.12.1542-ald. 12.12.1609). Was zoon van een laksenwever; in 1562 werd hij klerk ter secretarie; van 1564 tot aan zijn dood stadssecretaris (met een onderbreking door zijn Emdense ballingschap van 1569 tot 1573); vanaf 1573 beheerder van de drukkerij ten stadhuize; vanaf 1575 secretaris van curatoren der Leidse hogeschool. Samen met Jacob en Jan van der Does was Van Hout een der krachtige verdedigers van de stad tijdens het beleg. Zijn zinspreuk luidde: `Hout en wint'.

Van Hout was een vroom man, sterk bewogen door de vrijheidsstrijd, doordrongen van humanistische renaissance-idealen ten aanzien van onderwijs, literatuur en taalgebruik, een voorvechter van het Nederlands als academietaal. De beuzelachtigheden der rederijkers bestreed hij, maar hij distantieerde zich niet van hen, zoals blijkt uit zijn auteurschap van het Loterijspel, geschreven voor een feest van `De Witte Acoleyen', ten bate van het Sinte-kathrijnegasthuis (opgevoerd in 1596). Het bevat uitstekende humoristische en realistische gedeelten.

Van Hout schreef `christelicke of geestelicke poëzie, psalmen, oden, sonnetten, grafgedichten, epigrammen ende liefden', zoals hij zelf getuigt in zijn toespraak Tot het gezelschap ende de vergaderinge der gener, die hem in de nieuwe universiteyt der stad Leyden ouffenende zyn in de Latynsche of Neder-duytsche poëziën (1576).

Deze toespraak, handelend over zijn verloren vertaling van George Buchanans Franciscanus, is een vurig pleidooi voor renaissancepoëzie en het gebruik van de `alexandrins' der `Francoyzen'. Janus Douza sr. wekte bij hem belangstelling voor het werk der pléiade-dichters en Neolatijnen. Op zijn beurt stimuleerde Van Hout De Eglantier te Amsterdam bij haar streven naar vernieuwing van de Nederlandse taal en literatuur en naar een academische opleiding met het Nederlands als voertaal. In Haarlem inspireerde hij de dichter Karel van Mander en zijn kring.

Van zijn niet zeer omvangrijke literaire werk is veel verloren gegaan; de hss. die hij aan zijn vriend Petrus Bertius vermaakte zijn verdwenen. Daarentegen is er poëzie bewaard gebleven in Der stadt Leyden Dienst-bouc (1602), dat o.a. lofzangen bevat op historische gebeurtenissen: o.m. `Opt ontset van Leyden' en `Leydens verlossinge van de burggraven'. Behalve oorspr. poëzie gaf Van Hout herdichtingen naar Horatius, Petrarca, Janus Secundus en George Buchanan. Het Dienst-bouc, dat een gedocumenteerde geschiedenis van Leiden wil geven, is, evenals de toespraak en zijn meer ambtelijke geschriften, ge-

[p. 286]

steld in een fraai renaissanceproza. Het Leids archief bezit Van Houts album amicorum, Vrunt-bouc genaamd.

Uitgaven:

`Onrymich vreuchden liedt der stadt Leyden', in De Navorscher, 13 (1863); Th.J.I. Arnold (ed.), `Opdracht aan broeder Cornelis, "minder brueder tot Brugge"', in Dietsche Warande & Belfort, 2 (1879); J. Prinsen, `Toespraak "Tot het gezelschap..."', in Tijdschr. Nederl. Taal- en Letterk., 22 (1903); Idem, `Loterijspel', in Idem, 23 (1904); Idem, in De Beweging, 3 dl. 2 (1907), samenvatting van `Opdracht aan broeder Cornelis...'; A.A.M. Stols (ed.), Het boeck der kuskens van Joannes Secundus (1930); G.S. Overdiep, `Tot het gezelschap...', in Onze renaissance in proza (1939); N. van der Laan, `Loterijspel', in Noordnederlandse rederijkersspelen (1941).

Literatuur:

W.J.C. Rammelman Elsevier, `De voormalige drukkerij op het raadhuis der stad Leiden, 1557-1610', in Werken der Mij Nederl. Letterk., nieuwe reeks, 10 (1857); J. Prinsen J.L.zn., De Nederlandsche Renaissancedichter J.v.H. (1907); Idem, `Bronnen voor de kennis van leven en werken van J.v.H.', in Tijdschr. Nederl. Taal- en Letterk., 33 (1903), 23 (1904), 25 (1906), 32 (1913), 35 (1916) en in Oud-Holland, 24 (1906), 26 (1908); Idem, in Bijdr. Utrechtsch Hist. Genootsch., 25 (1904); Idem, `Het "Gezelschap" van J.v.H.', in Album J. Vercouillie, dl. 2 (1932); J.C.H. de Pater, J.v.H.; een levensbeeld uit de 16e eeuw (1946); L. van den Branden, Het streven naar verheerlijking, zuivering en opbouw van het Nederlands in de 16e eeuw (1956); P. Brachin, `Een curieuze figuur van de Hollandse renaissance', in De Vlaamse Gids, 44 (1960); J.A. van Dorsten, Poets, Patrons and Professors (1962); A.F.J. Annegarn, Floris en Cornelis Schuyt; muziek in Leiden van de 15e tot het begin van de 17e eeuw (1973); H.J. Witkam, De dagelijkse zaken van de Leidse universiteit van 1581 tot 1596, dl. 9: Het Dachbouck van J.v.H. aangevuld en geresumeerd (1974); R.E.O. Ekkart, `Een Leidse loterijkaart uit de 16e eeuw', in Jaarboekje voor de Gesch. en Oudheidk. van Leiden e.o., 66 (1974); K. Bostoen, `J.v.H.: een man van forsen inborst', in Meta, 9 (1974-1975); H. de la Fontaine Verwey, `Typografische schrijfboeken. Een hoofdstuk uit de geschiedenis van de civilité-letter', in Uit de wereld van het boek, dl. 1 (1976<sup>2</sup>); S. Sué, `Justus Lipsius en J.v.H.', in Hand. Kon. Zuid-Nederl. Mij Taal- en Letterk. en Gesch. (1979).

[G. Kuiper en P.J. Verkruijsse]