De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Haverschmidt, François

Ps. Piet Paaltjens, Nederlands dichter en prozaschrijver (Leeuwarden 14.2.1835-Schiedam 19.1.1894). Kleinzoon van François Bekius, predikant te Dantumawoude, het ideaal van zijn jeugd. Studeerde van 1852 tot 1858 theologie te Leiden en kwam sterk onder invloed van de moderne theologen Scholten en Kuenen. Predikant te Foudgum en Raard (1859-1862), Den Helder (1862-1864) en Schiedam (1864-1894). Zijn zwaarmoedigheid en toenemende twijfel met betrekking tot het geloof gaven aanleiding tot depressieve periodes, wat na de dood van zijn vrouw (1891) verergerde en ten slotte op zelfmoord uitliep.

Haverschmidt was een romanticus, bezield door religieus idealisme in zijn verhalen en preken, met humor en satire in zijn poëzie. Zijn zelfironie steunde op een in de grond echte gevoeligheid. Las veel Hugo, Schiller, Dickens en Heine. Als aanhanger van het modernisme predikte hij een mild praktisch christendom. Op 14-jarige leeftijd schreef hij de satirische werken Barend Krul, grotesk-komisch gedicht in vier zangen en een jaar later het Leven en sterven van Jelle Gal. Zijn bevindingen over een verblijf te Delft in 1851 schrijft hij neer in Reisverhaal. Zijn jeugdwerk is te vinden in een omvangrijke collectie Haverschmidtiana in de universiteitsbibliotheek te Leiden.

Debuteerde in de Leidse Studenten-Almanak (1856, 1857, 1858, 1859) met `Bloemlezing uit de dichterlijke nalatenschap van Piet Paaltjens', een gefingeerde studentenfiguur. In 1857 verschijnt `Des zangers min' en in 1859 `De drie studentjes', hoogtepunt van zijn komisch-ironisch werk, met andere gedichten in 1867 gebundeld als Snikken en Grimlachjes. Academische poëzie van P.P. met portret. In 1876 verzamelde hij een aantal prozaschetsen, novellen en taferelen uit zijn jeugd in Familie en kennissen, late specimina van de realistisch-humoristische literatuur. In zijn proza ligt `een weemoed om verloren jeugd'. Zijn kracht ligt in de parodistische stijl. Van versch. zijden is hem ten onrechte het auteurschap toegeschreven (met Eelco Verwijs) van het Oera Linda Bok.

Werk:

Uit geest en gemoed (1894), preken.

Uitgaven:

Vårt hem (1881), Zweedse vert., 8 nov. uit Familie en kennissen; F.L.A. de Jagher, Sanglots et sourires. Poésies de P.P. (1890); Snikken en grimlachjes (1944, nieuwe uitg. van 1ste druk), met inl. en verkl. van K.H. de Raaf; H. van Straten (ed.), Nagelaten Snikken van P.P. Poëzie en proza, tekeningen en curiosa (1961, 1979³); R. Nieuwenhuys, Snikken en grimlachjes. Familie en kennissen (1981); Idem, Ter gelegenheid van... (1981); Idem, Twee voordrachten (1981); Steek af naar de diepte (1982), ingel. door P. van Tilburg; Everlastings (1850-1852) (1982), Engelse vert. van de `Immortellen' uit Snikken en grimlachjes; Met gedempte stem (1983), samenst. R. Nieuwenhuys.

Literatuur:

Ter gedachtenis aan F.H. (overdruk uit de Schiedamse Courant e.a. bladen 1894); J. Dyserinck, F.H. (P.P.) (1908); P.H. Schröder, Parodieën in de Nederl. letterkunde (1932); E. Jongejan, De Humor-`cultus' der romantiek in Nederland (1933); H. Uyttersport, Heinrich Heine en zijn invloed in de Nederl. letterk. (1953); S.E.E. Serravan Gilse, De figuur van F.H. (1955); E.A. Serrarens, De dichter-predikant F.H. (1955); J.C. Brandt Corstius, `F.H.: romanticus van de verloren jeugd', in Nieuwe Taalgids, 49 (1956); P. Minderaa, in Jaarb. Mij Ned. Lett. (1960-1961); R. Nieuwenhuys, F.H., De dominee en zijn worgengel (1964); W. Drop, `P.P. als parodist', in Nieuwe Taalgids, W.A.P. Smitnummer (1968); P. van Zonneveld, `De handschriftencollectie "H." van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde te Leiden', in De Negentiende eeuw, 1 (1977); J. Molenaar, `P.P.', in Spiegel van bekende Friezen (1978); D.K. Wielenga JDzn., `"Het vreeselijk geheim van P.P."', in Almanak van het Corpus Studiosorum in academia Campensi "Fides quadrat intellectum" (1980); Bzzlletin, 9 (1980-1981), F.H.-nummer.

[P. Minderaa en W.J.C. Buitendijk]