De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Hartog, Jan de

Eig. Johannes, Nederlands roman- en toneelschrijver (Haarlem 22.4.1914). Voer op de wilde vaart en was een tijdlang stoker bij de Amsterdamse havenpolitie. Onder het ps. F.R. Eckmar - `verrek maar' - publiceerde hij enige detectiveverhalen. Zijn debuut Het huis met de handen (1934) was een mislukte `literaire' poging. In 1936 verscheen Ave Caesar, een sociale roman over een werkloze zeeman, met sterk autobiografische inslag. Groot succes had hij met de juist voor de Duitse bezetting verschenen roman van de zeesleepvaart Hollands Glorie (1940), in het Engels vertaald als Captain Jan (1952). In 1943 ontkwam hij naar Engeland. Tijdens zijn later verblijf in de V.St. en elders schreef hij zijn meeste werken in het Engels, waarna vertalingen volgden, o.a. The Hospital (1965; Het ziekenhuis), The Captain (1966; De kapitein, 1967) en de historische romantrilogie The Peaceable Kingdom (1971-1972; Het koninkrijk van de vrede, 1972-1974, bestaande uit De kinderen van het licht, Het heilig experiment en Het uitverkoren volk). Zijn veel gelezen werken vonden weinig kritische waardering. De Hartog heeft enige malen daartegen geprotesteerd, o.a. in een inleiding bij een door hem uitgegeven bundel van Johan C.P. Alberts.

Als toneelschrijver debuteerde hij met De ondergang van de `Vrijheid', een spel van zeeslepers (1939). Grote opgang maakte zijn toneelstuk Schipper naast God (1945), in 1946 in het Engels opgevoerd onder de titel The Skipper Next to God. Verder hadden zijn stukken The Fourposter (1943; Het hemelbed) en Death of a Rat (1956) in Londen en New York succes. Het eerste werd in 1952 bekroond als het beste stuk van het Newyorkse seizoen.

Werken:

onder ps.: Een linkerbeen gezocht (1935); Spoken te koop (1936); Drie doode dwergen (1937); Ratten op de trap (1937); De maagd en de moordenaar (1938); onder eigen naam: Oompje Owadi, verhalen uit het oude Rusland (1938); Gods geuzen (1947); Stella (1950); Mary (1951); Thalassa (1951); De kleine Ark (1953); Scheepspraat (1958); De kunstenaar (1959); De inspecteur (1961); Waters of the New World. Houston to Nantucket. Drawings by Jo Spier (1961); Herinneringen van een bramzijgertje (1967); De kinderen (1968); De oorlog van het lam (1975); De grote brand (1981); Herinneringen aan Amsterdam (1981).

Literatuur:

B. Stroman, in De Nederlandse roman (1951); M. van Rooy, in Hollands Diep, 2 (jan. 1976); A. Viruly, in Mannen (1980); G. Reve e.a., Over J. de H. (1981).

[G.H. 's-Gravesande en red.]