De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Gijsen, Marnix

Ps. van Joannes Alphonsius Albertus Goris, Vlaams dichter, essayist, criticus en romanschrijver (Antwerpen 20.10.1899-Leuven 29.9.1984). Streng katholieke opvoeding, o.m. bij de jezuïeten van Sint Ignatius, waar hij echter in 1917 een consilium abeundi kreeg als strijdbaar flamingant. Werkte tijdelijk in het uitgeversbedrijf. Debuteerde als dichter met Loflitanie van de Heilige Franciscus van Assisi (1920) en als essayist met een Studie over Karel van de Woestijne (1920). Promoveerde te Leuven in 1925 op Études sur les colonies marchandes méridionales (portugaises, espagnoles, italiennes) à Anvers de 1488 à 1567. In dat jaar verscheen ook zijn eerste grote expressionistische dichtbundel Het huis, gebaseerd op persoonlijke relaties. Gijsen onderhield contacten met Paul van Ostaijen, Karel van den Oever, Victor J. Brunclair e.a., auteurs die elkaar vonden in het humanitair-expressionistische tijdschrift Ruimte (1920-1921).

Intussen zette Gijsen zijn studie voort in Freiburg, Parijs (Sorbonne) en Londen (School of Economics). Belangrijk was vooral zijn studiereis naar de V.St., waar hij de stof opdeed voor het reisverhaal Ontdek Amerika (1927). Gijsen bekleedde tal van overheidsfuncties: kabinetchef van de burgemeester van Antwerpen (1928-1932), kabinetchef van de minister van economische zaken (1932-1937), commissaris-generaal voor het toerisme, adjunct-commissaris voor de Belgische deelneming aan de wereldtentoonstelling (1939-1940). De laatste functie bond hem aan New York, omdat inmiddels wo ii was uitgebroken. Hij verbleef er als hoofd van het Belgian Government Information Centre en als gevolmachtigd minister van België (1959), in welke functies hij vooral als cultureel attaché actief was.

Gijsen had zich intussen ook ontwikkeld tot essayist over beeldende kunst: Karel van Mander (1922), Jozef Cantré, houtsnijder (1937), Hans Memlinc te Brugge (1939). Daarnaast schreef hij dagbladkritieken, verzameld in Peripatetisch onderricht i en ii (1941, 1942) en stelde hij een succesvolle bloemlezing samen onder de titel Breviarium der Vlaamsche lyriek (1937). Voorts schreef hij De literatuur in Zuid-Nederland sedert 1830 (1940).

wo ii betekende voor Gijsen een belangrijk keerpunt in zijn leven: hij wijst het geloof definitief af; daarvoor in de plaats groeit een steeds sterker wordend stoïcijns agnosticisme. Niet alleen in zijn na zoveel jaar weer hervatte activiteit op het gebied van de poëzie blijkt deze mentaliteitswijziging (Vier gedichten van Joachim, opgenomen in de herdruk van Het huis, 1948), maar vooral uit de reeks romans en novellen die na de oorlog begon te verschijnen. Zijn eerste roman, Het boek van Joachim van Babylon wordt door bemiddeling van zijn vriend Jan Greshoff in 1947 uitgegeven door A.A.M. Stols. De roman is gebaseerd op de bekende bijbelse geschiedenis van de kuise Suzanna, symbool van deugd en schoonheid. Gijsen gebruikt dit gegeven echter om het te plaatsen in een contemporaine context en het te behandelen met iro-

[p. 240]

nie en scepticisme. In feite beschrijft de roman de mislukking van een huwelijk. Het boek bevat naast toespelingen op historische situaties tal van autobiografische elementen. Ondanks de controverse die het in katholieke kringen opriep vanwege het agnostisch karakter van het boek, beleefde het een groot aantal herdrukken.

Na Joachim van Babylon volgden tal van romans, novellen en verhalen, waarin Gijsen zowel zijn ervaringen in Amerika verwerkte (Goed en kwaad 1951; De kat in de boom, 1953; Lucinda en de lotoseter, 1959), als herinneringen aan zijn familie en aan zijn jeugd. Zo waren Klaaglied om Agnes (1951) en Onze zuster Alice uit Allengs gelijk de spin (1962) een late en weemoedige verwerking van het vroege overlijden van Gijsens jongste zuster. De feitelijke achtergronden werden door Marnix Gijsen, samen met zijn broer René, onthuld in Grafzuil voor Agnes (1979). Ook Telemachus in het dorp (1948) legt getuigenis af van Gijsens speurtocht naar het eigen verleden. Duidelijk geënt op zijn Amerikaanse verleden zijn weer de romans Harmágedon (1965), Het paard Ugo (1968) en De kroeg van groot verdriet (1974). Over zijn verhouding tot het geloof, speciaal het katholicisme, schreef Gijsen de novelle De afvallige (1971) en de Biecht van een heiden (1971). Grondtoon van zijn werk blijft steeds ironie, scepticisme en agnosticisme. Opvallend is bovendien zijn heldere en zakelijke stijl. In april 1968 werd Gijsen gepensioneerd en vestigde hij zich als ambteloos burger in België.

Zijn werk werd vele malen bekroond, o.m. met de Belgische Staatsprijs (1959 en 1969) en de Prijs der Nederlandse Letteren (1974). In 1975 werd hij in de adelstand verheven.

Werken:

Breero's lyriek (1922); Lof van Antwerpen (1940); De man van overmorgen (1949); De vleespotten van Egypte (1952); De lange nacht (1954); Er gebeurt nooit iets (1956); Terwille van Leentje (1957); Mijn vriend de moordenaar (1958); De diaspora (1961), verh.; The House by the Leaning Tree (1963), p.; Karel van den Oever (1964), essay; Karel Jonckheere (1964), essay; Scripta manent (1965); Zelfportret, gevleid, natuurlijk (1965); Helena op Ithaka (1968); August van Cauwelaert (1968), essay; Jacqueline en ik (1970); Weer thuis (1972); De grote god Pan (1974); Terug van weggeweest (1975); De leerjaren van Jan-Albert Goris (1975); Overkomst dringend gewenst (1978); Uit het Brussels getto (1978); Rustoord (1979); De loopgraven van Fifth Avenue (1980).

Uitgaven:

Verzamelde verhalen (1974); M. Galle en W. Devos (ed.), Verzameld werk, 6 dln. (1977), met aant.

Literatuur:

J. Eeckhout, Literaire profielen, x (1941); R. Goris en J. Greshoff, M.G. (1955); M. Roelants, M.G. (1958); J. Weisgerber, in Aspecten van de Vlaamse roman (1965); L. Scheer, in Dietsche Warande & Belfort (1964, 1966 en 1969); J. Florquin, in Ten huize van ..., i (1962, 1971²); A. Raman, Bibliografie van M.G. (1973); Voor M.G. (1974); M. Roelants, C. Buddingh', H. Lampo e.a., M.G. Biografie. Bibliografie. Beschouwingen (1974); J. Florquin, in Ten huize van ..., 12 (1976); G. Verbeek, M.G. (1966, 1978³); C. Engelbrecht, in Gezegd en geschreven is twee (1980).

[G.J. van Bork]