De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Greshoff, Jan

Nederlands dichter, essayist en criticus (Nieuw Helvoet 15.12.1888-Kaapstad 19.3.1971). Begon in 1908 zijn loopbaan te 's-Gravenhage als journalist, woonde in versch. plaatsen en reisde veel. Vrijwel overal vormde hij literaire vriendenkringen. In 1923 werd hij hoofdredacteur van de Nieuwe Arnhemsche Courant, in 1927 dagbladcorrespondent te Brussel, vanwaar hij in 1939 naar Kaapstad vertrok. Na een kort verblijf in Nederlands-Indië woonde hij van 1943 tot 1945 te New York en na wo ii weer te Kaapstad, vanwaar hij sinds 1947 zijn wekelijkse literaire kronieken voor Het Vaderland verzorgde.

Als vertegenwoordiger van de `generatie 1910' debuteerde hij met melancholieke, klassiek gebouwde verzen (Aan den verlaten vijver, 1909, en Door mijn open venster..., 1910), die o.m. invloed van Boutens en Karel van de Woestijne verrieden. In het midden van de jaren twintig onderging zijn poëzie een vernieuwing in meer `aardse' richting: uit Aardsch en hemelsch (1926) spreekt een onmiskenbare levensaanvaarding, getemperd door het besef van tijdelijkheid en menselijk tekort. Een anti-burgerlijke houding spreekt uit rijmvaardige satires als het bekende `liefdesverklaring'. Zijn steeds verdergaande toepassing van het bijna ongegeneerde `gewone woord' leidde tot de suggestieve poésie parlante, die typerend zou worden voor het tijdschrift Forum, waaraan hij meewerkte (vgl. ook de poëzie van Du Perron en Vestdijk). Had succes met zijn verzamelbundel Gedichten, 1907-1934 (1934), sedertdien vaak herdrukt en uitgebreid. Hoewel een littérature engagée tegen zijn beginselen indruiste, komt veel van zijn werk uit de jaren vóór wo ii voort uit het tijdsgebeuren en zijn protest tegen het opdringend collectivisme. Zijn versoberde poëzie van na wo ii

[p. 231]

getuigt van zelfinkeer en pessimisme.

Even persoonlijk en spontaan is zijn essayistisch en kritisch proza, waaruit een voorkeur spreekt voor de spirituele Franse literatuur en voor Nederlandse geschriften die het stempel van persoonlijke echtheid dragen. Oppervlakkige grootheden van die tijd gaat hij op onbarmhartige wijze te lijf. Ondanks het journalistieke karakter zijn bundels als Spijkers met koppen (1931), Voetzoekers (1932) en In alle ernst (1938) nog zeer leesbaar. De bundel Rebuten (1936) bevat zeer geestige boutades.

Door het op schrift stellen van zijn herinneringen aan schrijvers, bracht hij hun werk weer onder de aandacht (bijv. Volière, 1956, en de verzamelbundel Het boek der vriendschap, 1950).

In vele bundeltjes aforismen (verzameld in Nachtschade, 1958) heeft hij op bondige wijze zijn zelfportret getekend en zijn levensopvatting uiteengezet. Hij komt hierin naar voren als een ondogmatisch, ietwat conservatief, maar toch nonconformistisch man, afkerig van leuzen en collectivismen, gevoelig voor vriendschap, en bij voorkeur rustig levend met zijn poëzie. Greshoff maakte voor kortere of langere tijd deel uit van de redactie van o.a. De Witte Mier, Den Gulden Winckel, Groot Nederland en Standpunte. Ook verzorgde hij tal van bloemlezingen.

Samen met A.A.M. Stols e.a. was hij actief op het terrein van de boekverzorging. Hij was o.m. redacteur van bibliofiele reeksen als De Zilverdistel, Palladium en Ursa Minor.

Werken:

Latijnsche lente (1918), pr.; Mengelstoffen o.h. gebied der Fransche Letterkunde (1924); De ceder (1924), p.; Dichters in het koffyhuis (ps. O.P. Reys; 1925), pr.; Geschiedenis der Nederl. letterk. (1925, met J. de Vries); Sparsa (1925), p.; De Wieken van den Molen (1927), pr.; Confetti (1928), p.; Bij feestelijke gelegenheden (1928), p.; Currente calamo (1930), pr.; Janus Bifrons (1932), p.; Mirliton (1932), p.; Pro domo (1933), p.; Arthur van Schendel (1934), pr.; Critische vlugschriften (1936); Ikaros bekeerd (1938), p.; Steenen voor brood (1939), pr.; Fabrieksgeheimen (1941), pr.; Muze, mijn vriendin (1943), pr.; Catrijntje Afrika (1944), pr.; Het spel der spelen (1944), pr.; Marnix Gijsen (1955, met R. Goris); Bric à brac (1957), pr.; Menagerie (1958), pr.; Pluis en niet pluis (1958), pr.; De laatste dingen (1956-1958) (1958), p.; Wachten op Charon (1964), p.; Wind wind (1968), p.; Afscheid van Europa (1969), pr.

Uitgaven:

Gedichten (1948); Legkaart (1948); Zwanen pesten (1948); Grensgebied (1950); Verzamelde gedichten 1907-1967 (1967); S. van Faassen (ed.), Brieven over en weer: J. Greshoff en Leo Vroman (1977); G. de Ley (ed.), 265 redenen tot ruzie. Een keuze uit zijn aforismen (1978); M. Fondse, Een eerlijk man heeft niets dan zijn gelaat (1981), bloeml.

Literatuur:

G.H. 's-Gravesande, Sprekende schrijvers (1935); J. Schepens, J.G., een studie (1938); De jongste generatie over J.G. (1938); S. Vestdijk, Lier en lancet (1939); Idem, Muiterij tegen het etmaal, I (1947); E. Hoornik, J.G., dichter en moralist (1939); R.J. Moreland, Portrait of a Dutch Poet (1948); M. ter Braak, Verzamelde Werken, 4-7 (1950-1951); G. Stuiveling, Triptiek (1952); A. van der Veen, Een gepointilleerd zelfportret (1958), inl. bij Nachtschade; Schrijversprentenboek, 3: J.G. (1959); L. Gillet, `J.G.', in Ontmoetingen (1970); Idem, J.G., zijn poëzie en poëtiek (1971), met bibl.; Tirade (1973), G.-nummer; Ed. Hoornik, in Kritisch proza (1978); R.A. Cornets de Groot, in De kunst van het falen (1978).

[G.W. Huygens]