De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Gerhardt, Ida Gardina Margaretha

Nederlandse dichteres (Gorinchem 11.5.1905). Van 1939-1963 lerares klassieke talen te Kampen en Bilthoven (Werkplaats Kees Boeke); promoveerde in 1942 op de vertaling van Lucretius' De natuur en haar vormen (De rerum natura), boeken i en v.

`Een warse plant, met zon en maan alleen', zoals de akanthus in een van de gedichten van deze dichteres, zo staat ook zij zelf in de hedendaagse literatuur. Omringd door beelden van de chaos en gevormd door christelijke en klassieke opvattingen, streeft zij ernaar de kosmos als de eenheid van al het geschapene uit te beelden. Dit uit zich aanvankelijk vooral in heldere natuurlyriek, waarin zij echter nooit tot pure landschapsbeschrijving vervalt, maar ook het eigen bestaan laat meeklinken. Vooral de rivierenlandschappen van Merwede, Waal, IJssel en Lek heeft zij gestalte gegeven, vanaf haar debuut Kosmos (1940), opgenomen in Het veerhuis (1945) waarvoor zij de Van der Hoogtprijs ontving; maar ook de microkosmos had steeds haar volle aandacht. Voor het behoud van deze natuur en voor dat van onze cultuur, die zij na de oorlog in gevaar zag, schreef zij haar Kwatrijnen in opdracht (1947).

Zuster van de oudere en, naar haar gevoel, door haar familie hoger geschatte Truus Gerhardt, heeft deze dichteres van meet af aan leren vechten voor haar dichterschap en al heel vroeg gezien dat het voor haar een

[p. 216]

opdracht was die slechts met eigenzinnigheid, ernst en discipline kon worden uitgevoerd. Lang was voor haar de psychische spanning te groot om volledig weer te geven wat haar bezielde, maar met Het levend monogram, op 50-jarige leeftijd gepubliceerd, kreeg haar stem volume: zij bevrijdde zich dichtend van wat haar remde, het onverwerkte verdriet om wat haar in haar jeugd door naasten was aangedaan.

De persoonlijkheid van de dichter, zeker onmiddellijk in het randlicht rond haar scheppingen aanwezig, was van nu af aan niet meer weg te denken uit haar werk. De sociale opdracht bleef zij uitvoeren. Menig gedicht uit De slechtvalk (1966) en De ravenveer (1970) en de langere gedichten Twee uur: de klokken antwoordden elkaar (1971) en `Een herfstavond' (uit Vijf vuurstenen, 1974) getuigen van haar diepe zorg voor het geestelijk en materieel milieu, of, naar de aard van haar dichterschap geformuleerd, voor de kosmos en de microkosmos. Het gaat haar om de wijze waarop mensen met elkaar en met de dingen omgaan: bruusk en oppervlakkig, zoals zij meent dat thans vaak het geval is, of wezenlijk lief en aandachtig.

En zo is de tweede opdracht eigenlijk afgeleid van de eerste of valt zij daarmee samen: ook de dichter, ook de kunstenaar moet die eis van aandachtigheid aan zichzelf stellen. In een gedicht als het bekende `De akelei' vindt men beide opdrachten verwoord ineen. Men kan zeggen dat deze dichteres haar opdracht heeft verstaan en tot de grootste 20ste-eeuwse dichteres in ons taalgebied is uitgegroeid, aan wie, nadat zij al versch. literaire bekroningen had verworven, in 1980 met recht en reden de P.C. Hooftprijs is toegekend.

Men mag dan denken aan haar poëzie zoals deze vanaf Het levend monogram in een reeks van bundels gestalte heeft gekregen, met als hoogtepunten De ravenveer en Het sterreschip (1979), maar het is meermalen terecht gezegd dat Gerhardts werk een grote innerlijke eenheid vertoont vanaf haar eerste gedicht.

Gaandeweg is deze poëzie, die is voortgekomen uit de traditie van onze dichtkunst, met Leopold en Gorter als peetvaders van het vers dat zwenkt tussen het luchtige kinderliedje en de knoestige, bijbelse psalm - robuuster, zwaarder en diepzinniger geworden. Bewust paart zij archaïsmen aan zinvolle eenvoud, zodat de profetische toon en de hoge ernst licht wordt getemperd. Dat deze dichter niet alleen zingen kan, maar ook vertellen, bewijst zij in menig kort gedicht. Zij doet dat ook in Twee uur en in het milde, verzoenende Dolen en dromen (1980), dat veel van haar thema's en motieven in het bestek van tijd en plaats bijeenbrengt, een gedicht over de taak van de kunstenaar en het loon dat hem toekomt maar ook over verwachting en vervulling en het verlangen van de dichteres naar één die haar opdracht overneemt.

Van onschatbare betekenis voor onze cultuur is de weerbarstige, zorgvuldige vertaling van de psalmen die Gerhardt, met hulp van haar Eckermann, Marie H. van der Zeijde, in 1972 het licht deed zien. Ook haar vertaling van Vergilius' Het boerenbedrijf (Georgica) (1949) bewijst haar dichterlijk vermogen. In 1968 kreeg zij voor haar vertalingen de Martinus Nijhoffprijs.

Werken:

Buiten schot (1947); Bij de jaarwende (1948); Sonnetten van een leraar (1951); De argelozen (1956); De hovenier (1961); De zomen van het licht (1983).

Uitgaven:

Vroege verzen (1978); Verzamelde gedichten (1980); Nu ik hier iets zeggen mag (1980).

Literatuur:

S. Vestdijk, Voor en na de explosie (1960); M. de Groot, `In gesprek met I.G.', in Wending, 34 (1973); K. Fens, `Een nieuwe psalmvertaling', in Kritisch Akkoord 1973 (1973); M.H. van der Zeijde, De hand van de dichter. Over I.G. (1974); R.K.L. Fokkema, `I.G.', in Kritisch lexicon van de Nederlandstalige lit. na 1945 (1980); Bzzlletin, 78, met bijdragen van A. Reitsma (het water als motief en in de metaforiek), F. Berkelmans (over de natuurpoëzie), F. Verbrugge (over de klassiciteit), F. Berkelmans (over Het levend monogram), J. Phaff/F. Berkelmans (over de psalmen); J. van der Vegt, Het ingeklonken lied. De poëzie van I.G. (1980); W. Spillebeen, `I.G.', in Grote ontmoetingen, 41 (1981); F. Esper, Beheerd domein (1982); A. Reitsma, `In de taal zelf verscholen', over de poëzie van Ida Gerhardt (1983).

[W.A.M. de Moor]