De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Feith, Rhijnvis

Noordnederlands dichter, proza- en toneelschrijver (Zwolle 7.2.1753-Boschwijk, Zwolle, 8.2.1824). Na rechtenstudie te Leiden (promotie 1770) leidde hij, eerst als burgemeester van Zwolle, later als ontvanger der `convooyen en licenten', gefortuneerd en geacht, een voorspoedig leven dat hem veel vrije tijd liet om zich op zijn buitengoed Boschwijk aan de letteren te wijden. Schijnbare tegenstelling tussen die solide burgerlijke achtergrond en de smartelijke bewogenheid van zijn werk maakte van deze belangrijkste Nederlandse vertegenwoordiger der preromantische hyper-sentimentaliteit een omstreden figuur. In aandoenlijke middeleeuwse romancen (Alric en Aspasia; Colma) en prozagedichten (Themire; De hermiet e.a.), de odenreeks Fanny (1783) en twee briefromans (Julia, 1783; Ferdinand en Constantia, 1785) trachtte hij, naar buitenlands voorbeeld, proeven van `zuivere' gevoeligheid te geven.

Zijn innerlijke onrust en sentimentaliteit bleken te wortelen in spanningen tussen ratio en gevoelsleven, in onvrede met het aardse en eeuwigheidshunkering, waarvoor hij de gewenste stimulansen vond in eenzaamheid, ongerepte natuur en zuivere liefde. De grondgedachte van zijn werk, de verbondenheid godsdienst-deugd-liefde, gaat terug op Klopstock; de morbide nacht- en grafdecors leverden Edward Young en Ossian; bovendien werd hij beïnvloed door Baculard d'Arnaud, de Franse imitator van de Engelse griezelromantiek. De in zijn tijd succesrijke roman Julia, het onwezenlijke verhaal (in brieven) van een gedwarsboomde en onmogelijke liefde, die de heldin het leven kost en de vertwijfelde minnaar op haar graf de dood doet verbeiden, is in zijn naïeve opgeschroefdheid en artistieke onhandigheid hoogstens nog een curiosum te noemen.

Origineler en intelligenter schreef Feith over sentimentaliteit in zijn beschouwend werk, dat belangstelling verraadt voor de theorie der schone kunsten (Brieven over verscheidene onderwerpen, 4 dln., 1784-1789). Overdreven opgewonden klinkt nog

[p. 204]

zijn vurige patriottische poëzie. Politieke ontgoochelingen en de daarmee verband houdende geloofscrisis leidden na 1787 evenwel tot inkeer en meer bezadigdheid: hoofdzakelijk daarna publiceerde hij zijn klassiek opgebouwde treurspelen over ideale helden (Lady Johanna Gray, 1791; Ines de Castro, 1793) en zijn uitvoerige zedelijk-religieuze leerdichten (Het graf, 1792; De ouderdom, 1802) en hield hij zich met wijsbegeerte bezig (Brieven aan Sophie, 1806). Te veel nadruk op zijn vroegste geschriften liet dit rijpere werk lange tijd in de schaduw: het lyrisch-didactische Het graf met name blijkt de authentieke wanhoopsklacht te zijn van een gekwelde ziel. Feith wordt thans gezien als typisch exponent van de overgangstijd tussen classicisme en romantiek.

Werken:

Verhandeling over het heldendicht (1782), essay; Thirsa (1784), t.; Dagboek mijner goede werken (1785), bespiegelingen; Bijdragen ter bevordering der schoone kunsten en wetenschappen, 3 dln. (1793-1896), tijdschr. met J. Kantelaar; C. Mucius Cordus (1795) t.; Oden en gedichten, 5 dln. (1796-1814); Proeve van eenige gezangen voor den openbaren godsdienst, 2 dln. (1804); Het ideaal in de kunst (ongepubl., 1821).

Uitgaven:

Dicht- en prozaïsche werken, 12 dln. (1824-1825); Oden en gedichten, 3 dln. (1824-1825); W. Kloos (1913), bloeml.; H.G. ten Bruggencate (1922), bloeml.; P.J. Buijnsters, Het Graf (1964); M.C. van den Toorn, Julia (1967); P.J. Buijnsters, Het ideaal in de kunst (1967); M. van Hattum, De ouderdom (1977); J.J. Kloek en A.N. Paasman (ed.), Julia (1982).

Literatuur:

C. Busken Huet, `F. en Kinker', in Litt. Fantasiën en Krit., xxiv (1888); J.A.F.L. van Heeckeren, `Iets over R.F.', in Taal en Letteren, iv (1894); K. Menne, Goethe's Werther in der niederländischen Literatur (1905); J. Koopmans, `R.F.', in De Beweging, iv (1908); Idem, `F.'s natuurgevoel en kunst', in Nieuwe Taalg., iii (1909); H.G. ten Bruggencate, Mr. R.F. (1911); J. van der Valk, `F.'s gevoelspantheïsme', in Ons Tijdschrift, xix (1914); A. Zijderveld, De romancepoëzie in N.-Nederland (1915); J. Prinsen, `Het sentimenteele bij F., Wolff-Deken en Post', in De Gids, 79, i (1915); D. Inklaar, F.-Th. de Baculard d'Arnaud (1925); A. van Duinkerken, `F. of het bovenzinnelijk verdriet', in Achter de vuurlijn (1930); M. Langbroek, Liebe und Freundschaft bei Klopstock und im niederländischen empfindsamen Roman (1933); W.G. Noordegraaf, `Over enige jeugdverzen van F.', in Nieuwe Taalg., xxiv (1935); H.M. van Praag, `R.F.', in Nieuw Vl. Tijdschr., 6 (1951-1952); J.C. Brandt Corstius, `R.F. als overgangsfiguur', in Nieuwe Taalg., l (1957); M.J.G. de Jong, `De eerste auteur van F.'s treurspel Thirsa', in Idem, l (1957); Idem, `R.F. - Divina Commedia', in Idem, liv (1961); P.J.A.M. Buijnsters, Tussen twee werelden, R.F. als dichter van Het graf (1963); Idem, `R.F.'s dramatisch gedicht "De opwekking van Lazarus"', in Tijdschr. Nederl. Taal- en Letterk., lxxx (1964); W.A.P. Smit, `R.F. en de liefde van Julia', in Dietse Studies (1965); Idem, in Twaalf studies (1968); P.J. Buijnsters, `Cora, een onbekend gebleven toneelproeve van R.F.', in Levende Talen (1966); W. Gobbers, `Het probleem van de historische evaluatie', in Spiegel der Letteren, xiii (1970-1971); W.R.D. van Oostrum en M. Hochscheid-Mabesoone, `Julia-drukken', in Spektator, iii (1973-1974); Catalogus tentoonstelling Mr. R.F. (1974); M.C. van den Toorn, `De semantiek van "geest" en "zinnen" bij R.F.', in Tijdschr. Nederl. Taal- en Letterk., xc (1974); J.J. Kloek, `R.F.: Het belang en de gevoelige lezer... een receptie-esthetische problematiek avant la lettre', in Tijdschr. Nederl. Taal- en Letterk., 97 (1981).

[W. Gobbers]