De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Effen, Justus van

Noordnederlands prozaschrijver (Utrecht 21.2.1684-'s-Hertogenbosch 18.9.1735).

Studeerde korte tijd aan de universiteit te Utrecht, was gouverneur bij versch. families van naam, vooral in Den Haag, promoveerde te Leiden in de rechten (1727), maakte als secretaris een gezantschapsreis naar Engeland, en werd tenslotte te 's-Hertogenbosch commies van 's lands magazijnen.

De sterk verfranste literaire sfeer die hij in Den Haag had leren kennen, bracht hem ertoe het spectatoriale weekblad Le Misanthrope uit te geven (mei 1711-dec. 1712). Na een tijdlang te hebben meegewerkt aan Le journal littéraire de la Haye richtte hij opnieuw een eigen blad op: La bagatelle (1718-1719). Intussen onderging hij in stijgende mate de invloed van de Engelse literatuur, met name van The Spectator en The Guardian, welk werk hij vertaalde. Hij kende Swift en Pope persoonlijk. Tot omstreeks 1730 behield hij echter zijn voorkeur voor het Frans, getuige de uitgave van zijn blad Le nouveau Spectateur français (1725) en zijn vertaling in het Frans van Swifts Tale of a Tub. Pas in zijn laatste levensjaren ontwikkelde

[p. 190]

Van Effen zich in De Hollandsche Spectator (augustus 1731-april 1735) tot een belangrijk Nederlands auteur die zijn rijke kennis, veelzijdige belangstelling en gematigd-vooruitstrevende denkbeelden tot uiting bracht in een verzorgde, evenwichtige en sobere stijl. Gedurende het jaar 1731, tot en met nr. 20, was De Hollandsche Spectator een weekblad; vanaf het begin van 1732 verscheen het tweemaal per week. Dit bleef zo tot Van Effen op 8.4.1735 met nr. 360 zijn reeks van twaalf delen afsloot. Ofschoon hij enkele medewerkers heeft gehad, is het overgrote deel van de inhoud van zijn hand. Hij behandelde er allerlei taal- en literatuurproblemen, godsdienst- en moraalkwesties, sociale misstanden, toneel, belastingontduiking enz. Ook de befaamde novelle over Agnietje en Kobus is in dit blad verschenen (maart-mei 1733, nabeschouwing nr. 165).

Blijkens de volledige vertaling van Le Misanthrope (3 dln., 1742-1745) en de herdruk van De Hollandsche Spectator (6 dln., 1756) is Van Effen tot lang na zijn dood een veelgelezen auteur geweest. Zijn werk is door tientallen (meestal minder geslaagd) nagevolgd in vele `spectatoriale geschriften'.

Uitgaven:

Joh. van Vloten (1872), A.W. Stellwagen (1889), J.J. Borger (1967), P. Maassen (1980⁴), alle bloeml.; P.J. Buijnsters (ed.), De Hollandsche Spectator, dl. 1 (1984), facs. uitg.

Literatuur:

P.A. Verwer, Het leven van J.v.E. (1756, vóór de herdr. v.d. Holl. Sp.); W. Bisschop, J.v.E.; geschetst in zijn leven en werken (1859); P. Valkhoff, `J.v.E. en de Franse letterkunde', in De Gids, 81, iv (1917); W. Zuydam, J.v.E., Een bijdrage tot de kennis van zijn karakter en zijn denkbeelden (1922); L. Brummel, `V.E.s spectatoriale geschriften in hun verband met de Duitsche', in Nieuwe Taalg., 22 (1928); W.J.B. Pienaar, English influences in Dutch literature and J.v.E. as intermediary (1971²); B. van Selm, `De 1731-1735 edities van De Hollandsche Spectator. Verslag van een voorlopig onderzoek', in Studies voor Zaalberg (1975); Henning Silberbrandt, `Dissertation sur la poësie Angloise (1717). A note on the presentation of English literature in France', in Orbis litterarum, 30 (1975); K.G. Lenstra, `Een noot bij een vertoog van Van Effen', in Spektator, 8 (1978-1979).

[G. Stuiveling]