De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Cremer, Jacobus Jan

Nederlands prozaschrijver en kunstschilder (Arnhem 1.9.1827-'s-Gravenhage 5.6.1880). Stamde uit welgestelde, kunstzinnige familie; toonde reeds vroeg talent voor tekenen, voordracht en toneel. Opgeleid voor schilder, ging hij zich echter wijden aan de literatuur. Na zijn huwelijk in 1852 woonachtig te Loenen a.d. Vecht, vanaf 1857 in Den Haag.

Zijn historische roman De lelie van 's-Gravenhage (1851) werd een mislukking, evenals de dickensiaanse roman Daniël Sils (2 dln., 1856). Succes behaalde hij echter met de gedeeltelijk in dialect geschreven dorpsvertellingen in de trant van Auerbach, Reuter en Conscience, welk genre hij daarmee in Nederland introduceerde en waarin hij veel navolging vond. Op zijn debuut Wiege-Mie volgden talloze idyllische en vaak moralistische novellen, meestal met Betuwse, later ook met Scheveningse achtergrond. Door de toeloop die hij met de voordracht van zijn verhalen genoot en zijn zakelijke overeenkomsten met uitgevers werd hij een van de eerste beroepsletterkundigen in Nederland.

Maatschappelijke bewogenheid spreekt uit de romans Anna Rooze (3 dln., 1868; over rechtstoestanden) en Tooneelspelers (1875), waarin invloed van Dickens merkbaar is. Zijn voordracht uit 1863, Fabriekskinderen, en zijn persoonlijke bemoeiingen (o.a. bij Thorbecke) hebben geleid tot een begin van wetgeving tegen de kinderarbeid. Cremer was een uitstekend verteller doch een oppervlakkig psycholoog, wiens roem na zijn dood snel afnam.

Werken:

Betuwsche novellen, 2 dln. (1856); Een reisgezelschap, 2 dln. (1858); Wouter Linge (1861); Distels in 't weiland (1865); Dokter Helmond en zijn vrouw, 2 dln. (1870); Overbetuwsche novellen (1871-1872); Hanna de freule (1873); Novellen en vertellingen (1873); Gedichtjes (1874); Japik en Pleuntje (1877).

Uitgaven:

Romantische werken, 14 dln. (1877-1881, herdr. 1887-1888); Distels in 't weiland (1980, ingel. door H.J. Eijssens).

Literatuur:

Ising, in Levensberichten Mij Nederl. Letterk. (1879-1880); G. Keller, in De Gids (1881); J. ten Brink, `J.J.C.', in Gesch. Noordnederl. Letterk., ii, dl. 2 (1888); H. de Veer, `J.J.C.', in Mannen van beteekenis xii; Cd. Busken Huet, in Litt. Fantasiën en kritieken, iv en xv; H. Sanders, J. Cremer (1952); J. Elemans `De boer in de Betuwe', in De muze op klompen (1972); A.R. Hol, `Taal en litteratuur', in De Betuwe (1976); J. Meijer, Contrastbelichting en caricatuur (1979).

[G.W. Huygens]