De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Bosboom-Toussaint, Anna

Eig. Anna Louisa Geertruyda, geb. Toussaint, Nederlandse romanschrijfster (Alkmaar 16.9.1812-'s-Gravenhage 13.4.1886). Haar vader, apotheker, en moeder stamden af van Franse hugenoten. Van haar achtste tot haar achttiende jaar werd zij opgevoed door haar grootmoeder te Harlingen. In 1833 behaalde zij de akte van `schoolhouderes'; was daarna gouvernante te Hoorn tot 1835. Terug in Alkmaar vond zij geen voldoening in het onderwijzen.

In 1837 debuteerde zij met de novelle Almagro, die sterk beïnvloed werd door Schillers Die Räuber. In het najaar van 1841 verloofde zij zich met R.C. Bakhuizen van den Brink. Na diens gedwongen vertrek naar het buitenland (okt. 1843) maakte zij een moeilijke tijd door en in 1846 verbrak zij de verloving (Bakhuizen van den Brink had inmiddels kennis gemaakt met Julie Simon). In 1851 trouwde zij met de Haagse schilder Johannes Bosboom (1817-1891), waarna het echtpaar in Den Haag ging wonen.

Haar eerste historische roman was De Graaf van Devonshire. Romantische episode uit de jeugd van Elisabeth Tudor (1838); zij had eerder geprobeerd van deze stof een drama te maken. De invloed van Walter Scott en Franse romantici op haar werk was groot. Na veel studie verscheen in 1840 haar eerste vaderlandse historische roman: Het Huis Lauernesse. Vele belangrijke historische romans en novellen volgden. De Leycestertrilogie is haar voornaamste werk. Als historische-romanschrijfster ging zij gewoonlijk haar eigen weg: de bemoeizucht en de kritiek van haar vrienden Potgieter en Busket Huet (o.a. bij de totstandkoming van De verrassing van Hoey in 1595 (1866) ervoer zij soms als drukkend.

Zij schreef ook enkele zedenromans, o.a. het zeer populair geworden Majoor Frans. Novelle (1875), oorspr. in 1874 in het tijdschrift Nederland, in de vorm van brieven, eigenlijk dagboekuittreksels, een roman waarin de vrouwenemancipatie een belangrijke rol speelt. Dit boek werd vertaald in het Frans (1875), Zweeds (1876), Duits (1880) en Engels (1885).

Bosboom-Toussaint is een belangrijke figuur in de Nederlandse romantiek. Zij onderging de invloed van vele binnen- en buitenlandse romantici (o.a. Scott, Hugo, Schiller, Drost, Van Lennep). Was haar eerste werk soms gekenmerkt door schokkende gebeurtenissen en emoties, haar latere romans geven meer blijk van verfijnd psychologisch inzicht en religieuze inleving. Zij neemt in de nationale romantiek een enigszins afzonderlijke plaats in, omdat zij bij uitstek de christelijk-evangelische richting vertegenwoordigt. Wel stond ze als onafhankelijk schrijfster buiten de antirevolutionaire partij van haar vriend Groen van Prinsterer, maar als gelovig

[p. 95]

christin voelde zij niet voor het liberalisme van Potgieter c.s. In vele van haar werken is zij een exponent van het reveil. De figuur van de predikant Gideon Florensz is haar meest karakteristieke schepping. Hij is de belichaming van haar zachtmoedige maar beslist christelijke levensideaal. Als bezwaar tegen haar werk wordt vaak aangevoerd de grote uitvoerigheid in de beschrijving - een gevaar dat zij zelf gevoeld heeft, reden waarom zij Raymond de schrijnwerker (1880) in dialoogvorm schreef. Ook opvallend zijn: ingewikkelde zinsstructuur; vaak retorische stijl; opzettelijk archaïserende, en daardoor soms anachronistische taal; de neiging het verhaal te onderbreken met een beschouwing van eigen opvattingen. Haar karaktertekening is echter zeer goed; daarin overtreft ze verre een schrijver als Van Lennep. Zij heeft gevoel voor het fantastische, ridderlijke en avontuurlijke. Vgl. Busken Huet: `Zij heeft eene groote verbeeldingskracht en groote gevoelens.' Haar historische voorstudies waren diepgaand. Niemand minder dan Fruin schreef over haar Leycesterromans: `Niemand zal het ondernemen over dezen tijd van Leycester te schrijven zonder eerst uwe romans gelezen en overdacht te hebben.'

Haar meest populaire en kenmerkende roman, Het Huis Lauernesse, werd geschreven op verzoek van de uitgever Beijerinck, die haar vroeg `den invloed der hervorming op het burgerlijk en huiselijk leven der Nederlanders' uit te beelden. Later (1854) schreef zij dat zij in het boek `de worsteling van het zuiver christelijk beginsel tegen Rome's misbruiken en haar consciëntiedwang, priesterlist en kerkelijke aanmatiging aanschouwelijk had gemaakt'. Het lutheranisme beschouwde ze wel als een zegen, maar in het conflict tussen geloof en liefde tekent ze het leed dat door geloofsverdeeldheid en onverdraagzaamheid in het leven der tijdgenoten van Luther werd aangericht. Naar de vorm is het `de eerste volgroeide historische roman, die in ons land bekend is' (Drop). In 1885 verscheen de negende druk.

Werken:

Engelschen te Rome. Romantische épisode uit de regering van paus Sixtus V (1839); Lord Edward Glenhouse (1840); Eene kroon voor Karel den Stouten (1842), oorspr. in De Gids (1841); De prinses Orsini (De Gids, 1843); De graaf van Leycester in Nederland (1845-1846); Mejonkvrouwe De Mauléon (1848); Het huis Honselaarsdijk in 1638 (1849); Don Abbondio II (1849); De vrouwen van het Leycestersche tijdvak, 3 dln. (1849-1850); Media-Noche. Een tafereel uit den Nijmeegschen vredehandel, 1678 (1852); Gideon Florensz. Romantisch-historische épisode uit het laatste tijdperk van Leycesters bestuur in Nederland, 4 dln. (1854); Graaf Pepoli. De roman van een rijke edelman (1860); De triomf van Pisani (1861); De Delftsche wonderdokter, 3 dln. (1870-1871).

Uitgaven:

Volledige romantische werken, 25 dln. (1885-1888, geïllustreerde herdr. 1898-1901); L.H. Crispijn, Majoor Frans (1893), toneelbewerking; J. Dyserinck (ed.), Verspreide novellen en geschriften (1912); Majoor Frans (1977, 1980³), met inl. en aant. van M. Stapert-Eggen; Het huis Lauernesse (1980), met inl. van S.B.J. Zilverberg; H. Stamperius (ed.), Mejonkvrouwe De Mauléon (1981), met inl.; Idem (1982), met inl. en aant. van W. Uyterlinde-Maris.

Literatuur:

E.J. Potgieter, Kritische studiën, dl. 1 (1875); C. Busket Huet, Literarische fantasiën en kritieken, dln. 2, 11 en 16 (1868-1885); J. ten Brink, Mevr. A.L.G.B.-T. (1886); J. Bosboom, `Uit de dagen der jeugd van mevrouw B.-T.', in De prinses van Orsini (1907), eerder in De Gids, (dec. 1886); J. Dyserinck, A.L.G.B.-T. Levens- en karakterschets (1907); J.Nz. Bosboom, Brieven van A.L.G.B.-T. aan E.J. Potgieter (1913); C. Tazelaar, Onuitgegeven brieven van mevrouw B.-T. (1934); J.C.M. Bouvy, Idee en werkwijze van mevrouw B.-T. (1935); G.S. Overdiep, Stijl en literatuurgesch. (1948); W.A.P. Smit, `Een literaire uitdaging in 1827', in Levende Talen (1957); J.B.G.A. Reeser, De wordingsgesch. van Eene kroon voor Karel den Stouten (1958); W. Drop, Verbeelding en historie. Verschijningsvormen van de Nederl. historische roman in de 19de eeuw (1958); H. Reeser, De jeugdjaren van A.L.G.T. (1962); H.A. Wage, `Gideon's herkomst', in Studies voor Zaalberg (1975); M. Goote, `Mevr. A.L.G.B.-T. en haar romans', in Nederl. historiën, 11 (1977); A.G.H. Anbeek van der Meyden, in De schrijver tussen de coulissen (1978); E.J. Folkers-Loosjes, `A.L.G.T.'s "De hertog van Alba in Spanje" en zijn belangrijkste bron', in Spektator, 9 (1979-1980).

[W.J.C. Buitendijk]