Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594
(1880)–Willem Boonen–
Auteursrechtvrij
[pagina 245]
| ||||||||||
Ordonnantie vande heerlijcke ende excellente processie vande kermisse der stadt van Loven, die ghehouden wordt opden jen sondach, in septembri, als wanneer men het belt van Onser Liever Vrouwen es ommedragende, met specificatie hoe die ambachten malcanderen vervolghen, met hunne keerssen, ende oock allen de historien, waeghenen, kemels ende andere figueren die hier figuerlijck al sijn volgende; geordonneert int jaer ons Heeren duijsent vier hondert ende neghentichGa naar voetnoot1.Den iersten oorspronck vande processie es geweest anno 895. Ut habetur hier voren, bl. 223. De vrijheijt van Loven kermisse oft jaermerckt es de stadt verleent, bijden keijsere ende den hertoghe van Brabant, in decembri anno 1377.
Die Ambachten ende ierst:
1. Die Smeden. - 2. Die Metsers. - 3. Die Timmerlieden. - 4. Die Vleeschouwers. - 5. Die Visschers. - 6. Die Vetters. - 7. Die Schoenmaeckers. - 8. Die oude Schoenmaeckers. - 9. Die Molders. - 10. Die Backers. - 11. Die Brieders oft Brouwers. - 12. Die Bontwerckers. - 13. Die Cuijpers. - 14. Die Blaeuverwers. - 15. tgroot Ambacht. - 16. Die Volders. - 17. Die Lijnewevers. - 18. Die Leghwerckers. - 19. Die Droochscheerders. - 20. Die Cleermaeckers. - 21. Die Cousmaeckers. - 22. Die oude Cleercoopers. - 23. Die Cruijdeniers. - 24. Die Teschmaeckers. - 25. Die Vettewaeriers. - 26. Die Ticheldeckers. - 27. Die Stroodeckers oft Pleckers. - 28. Die Fruijteniers. - 29. Die Barbiers.
Die duivel met Sinte Machiel. Den waeghen representerende het eerts Paradijs.
Adam, als den wederspannighen, wordt verjaeght
Vuijt dat lustich Paradijs, vol soeticheden;
Omdat hij naer Godts gebot niet en heeft gevraeght;
Dus moet hij zijnen tijt in arbeijt besteden,
Die te voren wandelde in grooter vreden.
| ||||||||||
Hier naer volghen de xxxiiij historien vande weerdighe vrouwen, in ordonnantie gelijck zij inde processie gaen, met bediedenisse vande selve, ende wie die behoort vuijt te stellen.Die ierste figuere. - Die Vleeschouwers. -Sara zal sitten, als een eerbaer oude vrouwe, wel verchiert opde oude maniere, hebbende in haer slincke hant drije schoon wittebrooden, ende in haer rechte hant desen rol: Ego dedi ancillam meam in sinum tuum, quae videns quod conceperit, despectui me habet. (Ick hebbe mijn maerte gegeven in uwen schoot, de welcke siende dat zij bevrucht was, heeft mij veracht ende versmaet). Ende bij haer zal gaen Abraham, hebbende in zijn rechte hant een sweert, ende inde slincke hant desen rol: Ecce ancilla tua, in manu tua est, ut ere ea ut libet. (Siet uwe maerte es in uwe handen, doet daermede soo u belieft). Op zijn rechte zijde zal gaen Isaac, zijn sone, hebbende eenen bondel houts op zijn schoudere; achter Abraham ende Isaac zullen comen twee cnechten, als dienaeren, leijende eenen esel gesaedelt ende bereet om te rijdene, sonder iemant daerop te sittene. Voer Sara zal gaen een egiptenersse geheeten Agar, hebbende op haeren hals broot gelaeden ende waeter, ende in haer rechter hant desen rol: a facie Sarae dominae meae ego fugio. (Ick vlie wech van d'aensicht van mijnder vrouwen). Ende op haer rechter zijde zal gaen eenen Engel hebbende desen rol: Revertere ad dominam tuam et humiliare sub manibus illius. (Keert weder tot uwer vrouwen, ende verootmoedicht u onder haer handen). Op de slincke zijde zal gaen Ismahel. Genesis, xvj. | ||||||||||
[pagina 246]
| ||||||||||
Die tweede figuere. - Die MeersliedenGa naar voetnoot1. -Rebecca zal sitten op eenen kemele, als eene schoon jonghe maeght, verchiert met maeghdelijcken habijte, hebbende in haer ooren gulde bellekens, ende in haer aermen gulde plaeten, als breede schenen, ende zal hebben een steijnen cruijcke, met waetere, op haeren aerm genegenGa naar voetnoot2, oft daer iemant vuijt drincken soude, ende eenen rol in die hant met dese scrifte: Bibe, domine mi. (Drinckt, mijn heere.) Ende bij haer zal gaen, opde zijde daer die cruijcke genegen es, een eerbare bode met eender bussen op zijnen boesem, geheeten: Eliezer, procurator domus Abrahae. (Eliezer, procureur des huijs van Abraham) reijckende naer die cruijcke, ende segghende: Pauxillum aquae mihi ad bibendum praebe ex hydria tua. (Gheeft mij een weijnich waeters om te drincken vuijt uwer cruijcken?) Achter desen bode zullen gaen iij oft iiij knaepen gheleerst ende gespoort. Ende achter Rebecca een oude eerbaere vrouwe Nutrix Rebeccae (die voester van Rebecca) met iij oft iiij meijskens achter haer, draegende silvere potten, schaelen, croesen ende andere juweelen, die Rebecca gegeven waeren voer haeren bruijtschat. Genesis, xxiiij. | ||||||||||
Die derde figuere. - Die Cleermaeckers. -Lija zal sitten als een leelijcke vrouwe, met leepen ooghenGa naar voetnoot3, nochtans wel verchiert sijnde, ende zal hebben in haer hant vruchten geheeten meloenen, want zij, om die vruchten, vercreech aen haer suster Rachel Jacob, haeren man, eenen nacht. Ende dese zal hebben achter haer gaende vj sonen paer ende paer: Ruben, Simeon, Levi, Judas, Isachar, Zabulon, ende een dochter alleen geheeten Dina. Achter deze kinderen zal comen een maerte, gracelijck verchiert, geheeten Zelpha, ende dese maerte zal hebben, aen elcke hant, een knechtken, Gad ende Azer; want dese ij kinderen hadde Zelpha van Jacob. Genesis, xxx. | ||||||||||
Die vierde figuere. - Die Schoenmaeckers. -Rachel, die huijsvrouwe van Jacob, zal een vuijtnemende schoone vrouwe zijn, ende wel verchiert; hebbende in haer handen eenen affgodt, want zij Laban, haeren vaeder, zijnen affgodt stal, ende zal hebben achter haer gaende twee sonen geheeten Joseph ende Benjamin. Achter haer zal oock comen een maerte geheeten Bala, hebbende ij sonen aen haer handen, Dan ende Neptalim. Genesis, xxxj. | ||||||||||
Die vijfste figuere. - Die Vleeschouwers, voer tweede. -Thamar, die huijsvrouwe was van Judas sone, dese zal sitten, als een ledighe vrouwe, in eenen lijnen kijdele, verchiert op die wilde maniere, hebbende in haer hant te dweers eenen properen staff, als daer eerbaer oude lieden op rusten, daer in zal hangen eenen rinck van goude, ende een gulden plaete, om aen den aerm te doen als een schene, een pallem breet sijnde; ende achter haer zal comen een schepere, met eenen hamele op zijnen hals, hebbende voer zijn hooft gescreven: Pastor Judae, die schaepherder van Juda; ende eenen rolle in zijn hant: ubi est mulier quae sedebat in bivio (waer es die vrouwe die sat opden cruijswech?) Achter oft bij desen herdere zullen gaen v oft vj dorplieden, mans ende vrouwen, ende zullen hebben dezen rolle: Non fuit in loco isto meretrix. (Op deze plaetse en heeft gheen ledighe vrouwe geweest). Genesis, xxxviij. | ||||||||||
Die seste figuere. - Die Cousmaeckers. -Assenes, die huijsvrouwe van Joseph, zal sitten als eene groote jouffrouwe, naer die Egiptenaers maniere, costelijck verchiert. Ende achter zullen comen twee kinderen geheeten Manasses ende Effrain. Achter dese moeghen comen iij oft iiij dienstvrouwen in egiptenerschen habijte. Genesis, xlj. | ||||||||||
Die sevenste figuere. - Die Ticheldeckers. -Maria, die suster van Moijses, een prophetesse, zal sitten verchiert als een eerbaer oude vrouwe, naer die juetsche maniere, hebbende in haer slincke hant een tamborijne, ende in die ander hant een stocxken, slaende daermede opde tamborijne; ende zij zal singhen desen sanck: Cantemus Domino, gloriose enim magnificatus est, equum et ascensorem ejus dejecit in mare. (Laet ons Onsen Heere loven met sanghe, want met glorie heeft verthoont, dat hij groot ende machtich es, aengesien dat hijt peert ende den opsittere heeft geworpen in die zee). Ende dit salmen singen inden thoon. In exitu Israhel de Egypto. Ende achter haer zullen comen veel vrouwen met juetschen habijte, als pelgerinnen, hebbende oock elck een tamborijne ende een stocxken, als vore van Maria geseijt es, ende zullen desen selven sanck naer singen, ende slaen op die tamborijne, als Maria vuijt heeft. Exodi, xv. | ||||||||||
Die achtste figuere. - Die Visschers. -Therbis, dochtere vanden coninck vande Mooren, die huijsvrouwe was van Moijses. Dese zal sitten als een moorinne, swert gemaeckt, verchiert zeer costelijck, als een coninxdochtere, op die heijdensche maniere, hebbende een croone op haer hooft, ende zal hebben in haer hant eenen rinck, met eenen steene daer een belt oft aenschijn inne staen zal; want dit was den rinck der vergetenisse | ||||||||||
[pagina 247]
| ||||||||||
die haer Moijses, haeren man, gaff, omdat zij zijnder vergeten soude. Achter haer zullen comen mooren ende moorinnen als dienaeren ende dienerssen. Ecclesiastica historia super Exodum. | ||||||||||
Die neghenste figuere. - Die Barbiers. -Sephora, die huijsvrouwe van Moijses, zal verchiert zijn als een heijdensche vrouwe, hebbende voer haer, op een cussen liggende, een jonck kint naeckt, dwelck zij met een schere oft steen besnijden zal; ende bij haer zal gaen een ingele, met eenen blooten sweerde, ende aent hooft vanden kinde zal gescreven staen Eliezer. Ende achter haer zal gaen oft comen Moijses, hebbende een roede ende die tafel vande x geboden in zijn handen; ende bij hem zal gaen een kint aen zijn zijde, geheeten Gerson. Achter dese moeghen comen iiij oft v kinderen. Exodi, iiijo. | ||||||||||
Die thienste figuere. - Die Backers. -Rahab, die huijsvrouwe van Salmon. Dese zal sitten gehabitueert als een ledighe vrouwe, costelijck toegemaeckt, hebbende in haer hant een strenge zijdens oft gaerens, oft een roode coorde, ende inde ander hant een bondel wercx, vuijt den vlasse gehekelt, ende voer haer zullen gaen ij mans, met juetschen habijte, als bespieders des landts, hebbende op eenen palster liggende oft hangende desen rol: Exploratores Jherico (die bespieders vande stadt van Jerico). Achter haer zullen comen gewapende lieden; ende die principaelste zal hebben desen rol: Educ viros qui venerunt ad te, exploratores quippe sunt. (Brenght ons die lieden buijten die tot u comen zijn, want het zijn bespieders). Ende Rahab zal eenen rol tot haer vuijtrecken: Cum porta clauderetur in tenebris, et illi pariter exierunt. (Doen men die poorte vande stadt sloot, met dijen gingen zij mede buijten de poorte.) Josue, ijo. | ||||||||||
Die elfste figuere. - Die Vettewaeriers. -Axa, die dochtere van Caleb, zal sitten op eenen ezele, verchiert als een schoon jonge maeght, hebbende in haer handen een fonteijne loopende van waetere, met desen rolle: Terram australem et arentem dedisti mihi, junge et irriguam. (Ghij hebt mij gegeven drooge aerde, vueght mij nu toe vette eerde.) Ende bij haer zal gaen een out eerbaer man, met witten haere ende baerde, wel gecleet, heetende Caleb, pater Axae. (Caleph, die vaeder van Axa). Ende achter haer zal comen een jonckman, gewapent, genoempt Othoniel, maritus Axae. (Othoniel, die man van Axa), hebbende ij cnaepen achter hem gaende. Josue, xvo. | ||||||||||
Die twelfste figuere. - tGroot AmbachtGa naar voetnoot1. -Delbora oft Debora, een prophetersse, die huijsvrouwe van Lapidoth, zal sitten als een eerbaer oude vrouwe, met een cappe, gelijck de meesters in artenGa naar voetnoot2 hebben, in die een hant hebbende eenen boeck, ende in die ander hant eenen scepter; van achter over den sadele, over haer hooft, zal comen eenen pallemboom, want zij onder den boom van palmen te recht sat. Ende achter haer zullen comen weduwen, weesen ende andere arme persoonen, supplicatien hebbende in haere handen, die zij Deboram zullen presenteren; ende somtijts zal zij aenveerden die supplicatien, ende die met eenen brille lesen, ende dan wederomme geven, wijsende metten hooffde dat zij hen recht zal doen. Ende dese lieden zullen hebben dese rollen: Viduae (weduwen) orphani (weesen), miserabiles personae (schamel persoonen). Judicum, iiijo. | ||||||||||
Die derthienste figuere. - Die Smeden. -Jahel, die huijsvrouwe van Haber, zal sitten als een eerbaer vrouwe, hebbende in die een hant eenen grooten nagele, ende in die ander hant eenen hamere, aen welcke hant zal desen rol hangen: Veni et ostendam tibi virum quem queris. (Compt ende ick zal u wijsen den man die ghij soeckt). Ende bij haer zal gaen een groot capiteijn ende man van waepenen, vliende vanden strijt, wijens waepenen zullen som zijn affgehouden ende gevallen, wijens naem es Sisara. Ende zal bloothoofts zijn, hebbende aenden eenen slaep van zijnen hooffde thooft van eenen naeghele, ende op d'ander zijde de poincte vanden naegele, recht of hij doer dat hooft ginge, ende dat bloet allomme daer vuijt rijsende oft loopende. Achter haer zal comen een heerlijck man van waepenen, met knechten achter hem, ghenoempt Barac. Judicum, iiijo. | ||||||||||
Die vierthienste figuere. - Die Molders. -Dese vrouwe, vande stadt van Thebes, zal eerbaerlijck gecleet zijn, hebbende in haer hant een stuck van eenen molensteen, ende bij haer gaende een coninck genoempt Abimelech, rex Sichem (Abimelech, coninck van Sichem.) Ende zal hebben op zijnen hellem een stuck van eenen molensteen, ende bloet loopende in zijn aenschijn ende in zijnen hals. Ende bij den coninck zal gaen zijn aertchierGa naar voetnoot3, met eenen blooten sweerde, stekende somwijlen naer die kele vanden coninck; en die coninck zal hebben desen rol sprekende totten aertchier: Evagina gladium tuum et percute me, ne forte dicatur quod a femina interfectus sum. (Treckt u swert vuijt, en doodet mij, opdat men niet en segge | ||||||||||
[pagina 248]
| ||||||||||
dat ick van eender vrouwen waer doot geworpen.) Ende dese aertchier zal voor hem hebben desen rol: Armiger regis (Aertchier vanden coninck), ende achter den coninck zal comen zijn pagie, met eenen hellem ende haetse, ende daernaer zijn volck van waepenen. Judicum, ixo. | ||||||||||
Die vijfthienste figuere. - Die oude Schoenmaeckers. -Die huijsvrouwe van Manue, moeder van Sampsom, zal eerlijck gehabilieert zijn, ende zij zal in haer hant hebben desen rol: Vir Dei venit ad me, habens vultum angelicum terribilis nimis. (De man Godts es tot mij gecomen, zeer vervaerlijck zijnde, hebbende een aenschijn van eenen ingele.) Ende bij haer zal gaen eenen ingele hebbende desen rol: Sterilis es, et absque liberis, sed concipies et paries filium. (Ghij sijt onvruchtbaer ende sonder kinderen, maer ghij zult ontfangen ende baeren eenen sone.) Op die ander zijde zal gaen een eerbaer man geheeten Manue, die zal hebben desen rol: Tu es qui locutus es mulieri. (Sijt ghij die geene die mijn huijsvrouwe gesproken hebt) oft desen rol: Quando sermo tuus fuerit completus, quid vis ut faciat puer. (Als u woorden zullen volbracht zijn, wat zal u believen dat het kint dan doen zal?) Judicum, xiijo. | ||||||||||
Die sesthienste figuere. - Die Lijnewevers. -Noemi, achtergelaeten weduwe van Elimelech. Dese zal sitten als eene droeve weduwe, schreijende ende haer mesmoedelijck hebbende, met desen rol in haer hant: Ne vocetis me Noemi, i.e. pulchram, sed vocate me Mara, i.e. amaram quia amaritudine valde me replevit omnipotens. (En heet mij niet Noemi, dat es geseijt schoone, maer heet mij Mara, dat es geseijt bittere, want Godt almachtich heeft mij zeer met bitterheijt vervult). Ende achter haer zullen ghaen vele vrouwen ghechiert als jouffrouwen, ambachtsvrouwen ende dienstboden, al gecleet naer die juetsche maniere, hebbende desen rol: Haec est illa Noemi (dit es die schoone.) Ruth, jo. | ||||||||||
Die seventhienste figuere. - Die Stroodeckers. -Ruth, vuijt dat coninckrijck van Moab, zal sitten als eene vrouwe die oochsten gaet, met eenen kijele ende eenen strooden hoet, ende zal hebben zangelen van gheoochste gheerste, ende in haer hant desen rol: Unde mihi hoe ut invenirem gratiam ante oculos tuos, et nosce me dignareris peregrinam mulierem. (Van waer compt mij dit, dat ick gratie vonden hebbe voer u oogen, ende dat ghij u verneert te kennen een pelgrimerse)? Achter haer zal comen een eerbaer man, geheeten Booz, ende zal hebben in zijn hant desen rol: Audi, filia, ne vadas in alterum agrum ad colligendum, ne recedas ab hoe loco, sed junge te puellis meis. (Hoort, dochtere, en gaet niet in eenen anderen acker oochsten, noch en gaet niet van deser vlecken, maer schickt u bij mijn meijskens). Ende achter hem zullen comen pickers, met seijsenen, hebbende voor hen desen rol: Messores Booz (maijers van Booz). Ende daernaer oochsterssen, met sangelen van coren ende geerste, hebbende desen rol: Puellae Booz (die meijskens van Booz). Ruth, ijo. | ||||||||||
Die achttienste figuere. - Die Oudecleercoopers. -Anna, moeder van Samuel. Deze zal sitten als een eerbaer vrouwe, staetelijck verchiert; maer zij zal droeve zijn ende schreijden, siende naerden hemel, met desen rol: Domine exercituum, si dederis servoe tuae sexum virilem, dabo eum Domino. (Heere der schaere, waert saecke dat ghij u dienstmaerte gaeft een mannelijcke oore, ick zal hem den heere opofferen). Ende bij haer zal gaen een quaet wijff geheeten Phenenna, die haer verwijten zal haer onvruchtbaerheijt, seggende: Dominus conclusit vulvam tuam. (Godt heeft uwen buijck toegesloten). Dese Phenenna zal hebben veel kinderen bij haer, met offerande van schaepen in hen handen. Achter Anna zal comen een eerbaer man geheeten Helcana ende zal Annam troosten, seggende: Numquid non ego melior sum quam decem filii (En ben ick u niet beter dan x soenen?) Regum, Io. | ||||||||||
Die negenthienste figuere. - Die Bontwerckers. -Michol, die dochter van Saul, den coninck, zal sitten verchiert als een coninginne, met eene croone opt hooft, op die juetsche maniere, ende zal hebben eenen gevulden man, zijn hooft gedeckt met een geijten vel, liggende op haeren schoot, met desen rol: Quia ipse locutus est mihi dicens: dimitte me, alioquin interficiam te. (Want hij sprack tot mij: laet mij gaen, oft anders ick zal u doot smijten.) En achter haer zal comen een coninck genoempt Saul, met zijnen pagie achter hem, welcke coninck zal seggen: Quare sic illusisti mihi et dimisisti inimicum meum ut fugeret. (Waeromme hebt ghij met mij gespot, ende hebt mijnen vijant laeten loopen?) Bij desen coninck zal gaen een man van waepenen, als een meijere, hebbende achter hem volck van waepenen, als cnechten en dienaers oft vangers; ende dese zullen hebben op een haetse: Apparitores Saul (Sauls dienstenechten), die bereet waeren om al te doene wat hij hen bevelen soude. Io Regum, xixo. | ||||||||||
Die twintigste figuere. - Die Huijvetters. -Abigail, die huijsvrouwe van Nabal, zal sitten als een staetelijcke vrouwe, wel costelijck verchiert, op eene muijl, hebbende in haer hant desen rol: Precedite me et ecce ego post ter gum sequar vos. (Gaet voer ende siet ick zal ulieden achterrugge volgen.) Ende voer | ||||||||||
[pagina 249]
| ||||||||||
haer zullen gaen iij oft iiij ezelen oft muijlen, met bellen inden hals, gelaeden met brooden, v gecochte hamels, ij vaetkens met wijne, v maten brijpappe, c corven rosijnen, ende ijc clonten vijghen. Ende achter haer zullen comen v jonghe dienstjouffrouwen, d'een met een brootsuijcker, d'ander met eenen pot groenen gingbeer, die derde cruijt, geleije en j pot met sucaden; die vierde een lacet met tragien, die vijfde eenen corff met appelen van granaden oft oraengien, enz. 1o Regum, xxvo. | ||||||||||
Die eenentwintigste figuere. - Die Verwers. -Een vrouwe van Thecua. Dese zal sitten, in swertte rouwe cleederen, als een die zeer droeve es ende rouw draegt, ende zal hebben desen rol: Omnes morimur, et quasi aqua dilabimur in terram. (Wij storven allegaeder, ende gelijck waeter vallen wij in de aerde.) Ende achter haer zal comen een groot capiteijn ongewapent, geheeten Joab, hebbende in zijn hant desen rol: Lugere te simula, et induere veste lugubri, et ne ungaris oleo, ut sis quasi mulier, plurimo tempore lugens. (Hebt u oft ghij droeff waert, ende doet aen rouw cleederen, alleleens oft ghij waert een vrouwe die lange beschreijden hadde eenen dooden.) Ende achter desen capiteijn zal comen zijn familie. IIo Regum, xivo. | ||||||||||
Die tweeentwintigste figuere. - Die Brieders oft Brouwers. -Eene vrouwe van Abela. Dese vrouwe zal sitten als een tamelijcke persoone, gracelijck verchiert, hebbende in haer hant desen rol: Quare precipitas hereditatem Domini. (Waeromme haeste gij u om neder te worpen die erve vanden heere.) Ende achter haer zal comen een groot capiteijn van oorloghe, gewaepent, geheeten Joab, hebbende desen rol: Absit, absit hoc a me, sed tradite Sibam et recedemus a civitate. (Dat moet verre van mij zijn, maer levert ons Sibam ende wij zullen van de stadt keeren). Ende achter hem zal comen veel volcx van waepenen, ende de voers. vrouwe zal hebben in haer hant een manshooft affgeslaegen, presenterende dat den voers. capiteijn Joab, enz. IIo Regum, xxo. | ||||||||||
Die drijentwintigste figuere. - Die Fruijteniers. -Bethsabee, die huijsvrouwe van David, Salmons moedere. Dese zal sitten als een oude vrouwe, eerbaerlijck verchiert, met eender rantsenGa naar voetnoot1 ende gecroont op die rantse, hebbende costelijcke habijten, als een coninginne, met desen rol: Bene, ego loquar pro te regi. (Wel, ick zal den coninck voer u spreken). Ende achter haer zal comen een edelman, costelijck verchiert geheeten: Adonias, filius David regis. (Adonias, die sone van David, den coninck) die zeggen zal: Precor, ut dicas Salomoni ut det mihi Abisag Sunamitem in uxorem. (Ick bidde u, dat ghij Salomon seght dat hij mij gheve Apisag, die Sunamitinne, tot eender huijsvrouwen). En deze zal hebben zijn pagie ende familie achter hem, enz. IIIo Regum, ijo. | ||||||||||
Die vierentwintigste figuere. - Die Metsers. -Abisag Sunamitis, die huijsvrouwe van David den coninck. Deze zal sitten als eene schoone maeght, met hangende haere, met eender croone op haer hooft; maer zij zal aen hebben eenen kerspenen doekGa naar voetnoot2, daer die vlechten van haeren haere zullen doer hangen, want zij gehoudt was, al en bekendense de coninck niet. Ende achter haer zullen comen iiij oft v van des conincx Davids boden, voer haeren boesem bussen hebbende, met eender harpen daerop, want zij in allen landen gesocht was van des conincx Davids weghen; ende deze zullen hebben op eenen staff hangende: Nuncii David. (Die bode van David). IIIo Regum, jo. | ||||||||||
Die vijfentwintigste figuere. - Die Timmerlieden. -Een weduwe van Sarepten. Deze zal sitten als een aerm vrouwe, simpelijck gecleet, hebbende in haer handen twee houten, liggende in de maniere van eenen cruijce, opdat een eijnde vanden houte zal desen rol hangen: Ecce colligo duo ligna (siet ick versaeme ij houten). Ende op dat ander eijnde desen rol: Vivit Dominus Deus tuus, quia non habeo panem. (Leeft u, Heere Godt, want ick en hebbe geen broot). Bij haer houdende een hant aen haer cleederen, zal gaen een jongelinck gecleet als een propheet, hebbende eenen walvisch in zijn hant, wijens naeme es Jonas. Ende achter haer zal comen een propheet geheeten Helias Thesbites, ende zal aen hebben eenen pels, metten haere vuijtwaerts, ende ghegordt met eenen rieme van witte oft geluwe leere, ende daer over eenen witten mantel, ende een groote opgaende muetse op zijn hooft, met eenen witten baerde, hebbende in de rechte hant een cruijcke ende in de andere hant desen rol: Affer mihi buccellam panis. (Haelt mij wat broots). IIIo Regum, xvijo. | ||||||||||
Die sesentwintigste figuere. - Die Cuijpers. -Die huijsvrouwe van Abdias, den propheet. Deze zal sitten als eene weduwe gehabitueert, hebbende een vat op haeren schoot, met eenen trechtere daerin staende, welck zij zal houden met haere slinck hant, ende een maete met olie inde rechte hant, ghietende vande olien int vat, ende aen dat vat zal hangen dezen rol: Affer | ||||||||||
[pagina 250]
| ||||||||||
mihi adhuc vas. (Haelt mij noch een vat). Achter haer zullen comen ij jongelingen hebbende elck een vat op haeren hals, ende dit waeren haer kinderen, die de vaeten aenbrachten. Ende achter dese zullen comen noch vele vrouwen, met vaeten, haer ghebuerinnen. IIIIo Regum, iiijo. | ||||||||||
Die sevenentwintigste figuere. - Die Volders. -Mulier Sunamitis. Deze vrouwe zal eerbaerlijck verchiert zijn, ende zal hebben een doot kint op haeren schoot liggende, dwelck zij bescreijden zal. Ende achter haer zal comen een man, Giezi geheeten, die welcke zal aen hebben eenen langhen graeuwen tabbaert opgeschorst, ende op zijn hooft een blaeuwen topcapruijn tot opden rugge hangende; ende hij zal belazeertGa naar voetnoot1 zijn aen zijn aenschijn, ende aen zijn handen, ende hij zal hebben in zijn hant eenen stock, gelijck een crucke; maer hij en zal daerop niet leunen, maer dwers draeghen, ende zal altemet gaen tot bij dat kint ende leggen den stock op dat kint. Achter desen zal comen een propheet genaempt Helizeus, propheta (Helizeus, die propheet) gecleet met eenen swertten tabbaert, ende gegordt met eenen ghelen rieme, daer over eenen witten mantele, met een opgaende muetse opdat hooft, met eenen baert, ende zal in zijn hant hebben eenen waeterpotGa naar voetnoot2, met eenen totele, vol waeters, ende in die andere hant desen rol: Tolle filium tuum et filius tuus vivit (haelt uwen sone ende hij leeft). Ende achter zullen comen v jonghers, met swertten tabbaerts, gheel riemen ende witte mantels, vande wekken die ierste zal draegen een bijl oft een axe, ende locht op gechiert, daer aen zal hangen: filij prophetarum (die kinderen der propheten); die tweede eenen eerden pot vol van wilde cruijden, ende aen den pot zal hangen desen rol: Mors in olla vir Dei (Man Godts die doot inden pot), die derde zal hebben een mate met mele; die vierde zal hebben twintich witte brooden, in eenen schilt, ende die vijffste zal hebben een nieuw soutvat vol souts, enz. IIIIo Regum, iiijo. | ||||||||||
Die achtentwintigste figuere. - Die Wijntaverniers. -Die dochter van Astrages, den coninck, zal sitten als een schoon jonghe maeght, costelijck verchiert, gecroont als een coninginne, ende vuijt haer lichaem zal wassen eenen wijngaertranck, boven haer hooft opclimmende. Ende achter haer zal comen den coninck, met zijnen sone, geheeten Astrages, rex Persarum. (Astrages, coninck van Perssen). Ende bij hem zullen gaen groote geleerde meesters als meesters inde arten. Ende die coninck zal desen rol hebben: Quid nam sibi vult hoc prodigium. (Wat wilt dit wonderlijck dinck hebben)? Ende die meesters zullen hebben desen rol: De utero ejus egredietur filius, qui dominabitur Asiae, et te dejiciet a regno tuo (vuijt haeren buijck zal comen eenen sone, die dominie hebben zal over Asien, ende hij zal u vuijt uwen rijeke stooten). Justinus, I cap. | ||||||||||
Die negenentwintigste figuere. - Die Borduerwerckers. -Sara, die dochter van Raguel. Dese zal sitten als een bruijt, wel verchiert, hebbende twee borsen, met ghelt, in haer handen. Ende voer haer zullen comen olt gaen ij als pelegrijns oft wandelaers ende die een zal hebben vluegelen, gelijck een ingele, ende in zijn hant eenen visch, ende voer zijn hooft desen rol: Raphael angelus (Raphael d'ingele). Ende die andere desen rol: Thobias junior (Thobias die joncxte) leijdende eenen hont achter hem. Naer Sara zullen comen knechten en maerten leijdende coijen, verckenen, schaepen, gheijten ende ander vee. Thobiae, vjo. | ||||||||||
Die dertigste figuere. - Die Schilders. -Susanna, die huijsvrouwe van Joachim. Dese zal sitten als een zeer schoone vrouwe die zeer bedroeft zal zijn, vringhende haer handen, hebbende desen rol: Ecce morior, cum nihilhorum fecerim, quae isti maliciosi composuerunt adversum me. (Siet ick storve, aengesien dat ick van desen niet gedaen en hebbe van dat zij van mij met quaetheijt opleggen ende verseren). Voer haer zullen gaen ij dienstjouffrouwen, die eene zal hebben een fiole met rooswaeter, en die andere een busse met specerije. Achter haer zullen comen ij oude richters, als priesters vande juetsche weth, wijens naemen zijn Sedechias en Achas, daer van den eenen zal hebben desen rol: Dimisit puellas a se, venitque adolescens et concubuit cum ea. (Zij liet die meijskens van haer gaen, ende doen quam daer een jongelinck, ende die sliep met haer). Ende den anderen zal hebben steenen om Susannam te steenigen. Bij Susannam ende dese priesters zullen loopen joden, met steenen oft zij Susannam steenighen souden. Achter dese ouders zal comen een jongelinck geheeten Daniel, als een propheet, hebbende eenen rol: Mundus ego sum a sanguine hujus. (Ick ben reijn van haer bloet). Ende bij hem zullen gaen ij eerbaer mans, Joachim ende Helchias ende oock andere vrouwen hebbende desen rol: Quid est iste sermo quem tu locutus es? (Wat es dit dat ghij gesproken hebt)? Danielis, xiijo. | ||||||||||
Die eenendertigste figuere. - Die Gelaesmaeckers. -Anna, die huijsvrouwe vanden ouden Thobias. Dese zal sitten als een eerbaer oude vrouwe, hebbende op haeren schoot een karoelGa naar voetnoot3 om gaeren oft wolle | ||||||||||
[pagina 251]
| ||||||||||
te spinnen, ende zal zeer slechtelijck gecleet zijn, hebbende desen rol in haer hant: Heu me, fili mi, ut quid te misimus peregrinari, lumen oculorum nostrorum. (Wee mij, mijn sone, waeromme hebben wij u laeten pelgrimagie gaen, dat licht onser oogen). Ende achter dese vrouwe zal comen een oudt eerbaer man die blint es, geheeten Thobias senior (den ouden Thobias) ende dese zal geleijt wordden van eenen hont oft van eenen cnecht ende zal hebben desen rol: Tace, et noli turbari, sanus est filius noster, satis fidelis est vir ille, cum quo misimus illum. (Swijcht en wilt u niet verslaen, onse sone es gesont, die man es getrouwe genoech, daermede dat wij hem gesonden hebben). Thobiae, x. | ||||||||||
Die tweeendertigste figuere. - Die Droochscheerders. -Judith zal sitten zeer rijckelijck verchiert ende costelijck gehabilieert als een schoon vrouwe, hebbende in haer rechte hant een sweert, ende in die ander hant dat hooft van Holofernes; ende bij haer zal gaen haer cameniere, hebbende voer haer hooft desen rol: Abra; Judith. (Die cameniere van Judith, geheeten Abra,) met eender opender maelenGa naar voetnoot1 om dat hooft van Holofernes daerinne te ontfangen. Achter Judith zal comen die overste priester oft bisschop Joachim ende zal zeggen: Tu gloria Jerusalem. (Ghij zijt die glorie van Jerusalem). Ende achter hem iiij priesters, daeraff die eerste zeggen zal: Tu, letitia Jerusalem. (Ghij zijt de blijschap van Jerusalem); die ander: Tu honorificentia populi nostri. (Ghij zijt die heerlijckheijd van onsen volcke); die derde: Quia fecisti viriliter et confortatum est cor tuum. (Ghij hebt mannelijck gedaen ende u herte es versterkt); die vierde: Et ideo eris benedicta in eternum. (Ende daerom zult ghij gebenedijt zijn inde eeuwicheijt). Achter dese priester zal comen: Ozias, princeps populi Israhel. (Ozias, prince van tvolck van Israel), als een prince costelijck toegemaeckt, met zijnder familien, en de zal dezen rol hebben: Benedictus est Dominus, qui te direxit in vulnera capitis principis inimicorum nostrorum. (Gebenedijt es Godt die welcke u geordineert heeft in die wonden vanden hoofde des princen van onse vijanden). Achter desen oft oock voere, tusschen die princen ende den priesteren, zal gaen Achior, ende zal hebben desen rol: Benedicta tu a Deo tuo (Gebenedijt zijt ghij van uwen Godt). Ende achter zal comen tgemeijn volck, mans ende vrouwen, zeggende: fiat, fiat! (Laetet geschieden, laetet geschieden)! Judith, xiijo. | ||||||||||
Die drijendertigste figuere. - Die Teschmaeckers. -Hester, die huijsvrouwe van Assuerus. Dese zal sitten costelijck verchiert ende gecroont als eene coninginne, ende zal zijn zeer schoon van aensicht, met desen rol inde hant: Vade et congrega omnes Judeos et orate pro me. (Gaet en vergadert allen die joden ende bidt voor mij). Achter haer zullen comen ij jouffrouwen die haeren sleijp zullen draegen, ende een out eerbaer man, gecleet met eenen sacke ende eerde op zijn hooft, geheeten: Mardocheus, patruus Hester (Mardocheus, oom van Hester). Ende zal hebben in die rechte hant eenen brief met eenen rooden segele, gelijck der princen mandaten zijn, Hester dijen thoonende, ende in die ander hant desen rol: Loquere regi pro nobis, et libera nos a morte. (Spreeckt den coninck voer ons, ende verlost ons vander doot). Ende achter hen zullen comen vrouwen met sacken ende aerde op hen hooft, ende groot misbaer maeckende. Hester zal noch in haer hant hebben desen rol: Ingrediar ad regem, contra legem faciam, non vocata, tradensque me morti et periculo. (Ick zal ingaen totten coninck, tegens de maniere doende, ongeroepen, mij settende int perijckel des doots). Hester, iiijo et vo. | ||||||||||
Die vierendertigste figuere. - Die Leghwerckers. -Die moeder vande seven Machabeen. Dese zal sitten, eerbaerlijck gecleet, als eene weduwe, hebbende op haer hooft een croone ende in haer hant desen rol: Fili mi, miserere mei, qui te in utero novem mensibus portavi, enz. Mijne sonen, ontfermt mijnder, die u ix maenden in mijn lichaem gedraegen hebbe ende aenveert die doot). Ende inde andere hant zal zij hebben een palmrijs. Ende achter zullen comen vij sonen, d'een naer den anderen, naer hunnen ouderdom, metten genen bij hen die hun martiriseren zullen, naeckt, gevilt, die haere vanden hooffde, die vingeren vanden handen gehouden, die theenen vanden voeten. Die outste zal zeggen: Parati sumus mori magis quam patrias Dei leges prevaricari. (Wij zijn bereet liever te sterven dan over te treden Godts ende ons ouders statuijten); die tweede zal zeggen: Non manducabo carnes porcinas. (Ick en zal geen verkensvleesch eten); die derde: E celo membra possideo, sed propter Dei leges, nunc haec ipsa despicio. (Mijn leden besitte ick vuijten hemele, maer om Godts wille nu tertijt versmaede ick die); die vierde: Potius est ab hominibus morti datos, spem expectare a Deo. (Het is beter dat wij doot wordden geslaegen vande menschen, hope verbeijdende oft verwachtende van Godt); die vijfste: Noli autem putare genus nostrum a Deo esse derelictum. (En wilt niet meijnen dat ons geslacht verlaeten es van Godt;) die seste: Nos autem propter nosmet ipsos hec patimur. (Wij lijden dese voer ons selven); die sevenste: Non obedio precepto regis, sed precepto legis. (Ick en ben niet onderdaenich tgebot vanden | ||||||||||
[pagina 252]
| ||||||||||
coninck, maer tgebot vander weth). Achter dese zal comen die coninck Antiochus, met zijnen staete, zeer heerlijck te peerde ende met lakaijen, enz. II. Machabeorum, vijo. | ||||||||||
Hier naer volghen die waeghens.
Hier naer volghen die kemels ende andere gedierten, representerende de drije coninghen. Jaspar, die was coninck van Tharsen, ende van de eijlanden Agrisoula, ende die offerde Christus mijrre, ende was die meeste man van lijve, ende hij sterff, doen hij oudt was van 109 jaeren, opden vjen dach naer derthiendach. Balthasar, die was coninck van Godonien ende van Saba, ende offerde Christus wieroock, ende was die middelste man van lijve, ende sterff, doen hij oudt was 112 jaeren, vijff daegen naer Melchior, opden derthiendach. Melchior, die was coninck van Nubien ende van Arabien, die Christus den gouden appel offerde, met xxx penningen, ende was die minste man van lijve; hij sterff, doen hij oudt was 160 jaeren, opden viijen dach naer Kerssdach. (Zeven vrouwen op ingebeelde dieren gezeten; zonder namen).
De Mindebroeders, de Carmelieten oft Onse Lieve Vrouwe broeders, de Augustijnen, Predikheeren, de Abdij van Sinte Geertruijde, de Abdij van Perck, de Abdij van Vlierbeeck, de Schoolkinderen van St-Peeter, de Chooralen van St-Peeter, het kapittel van St-Peeter. - Het miraculeus beeld van Maria, met de speellieden ende 4 toortsdragers. De Universiteijt: ses pedellen, de Rector magnificus, de leeraren inde verschillende faculteijten. Voelbaijaert, met de vier Haijmanskinderen ende coninck Caerel.
Sanck voor die vier Haijmanskinderen:
1.[regelnummer]
Compt al ter Kermis wie ghij sijt,
Tis nu al vreucht en al jolijt;
Diemen in langhen niet en sach,
Sijn hier vergaert op eenen dach.
2.[regelnummer]
Sijt willecom nu alle ghelijck,
Heer, vrouw, en knaep, aerm ende rijck,
Wie dat sij sijn, tsij van wat staet,
Wij en begeren niemant quaet.
3.[regelnummer]
Maer wacht u wel, tot elcken keer,
Van die schouvaegers sonder leerGa naar voetnoot1,
En die daer lagen dach en nacht.
Dat sij niet met en hebben bracht.
4.[regelnummer]
Hier mede sluijten wij ons liet,
Maer en vergeet d'accijse niet;
Weest dan vrolijck in sLovens pleijn,
Godt ter eeren en sijn Moeder reijn.
Nota. De vier Haijmanskinderen, onder den 15en hertoghe van Brabant, anno 500, te weten Carolus Nason, die eene dochter hadde, Veraja genoempt, die tot eenen man hadde een edelman vuijt Ardennen, genoempt Haijmo, waer hij van hadde iiij sonen genoempt: Reijnault, Rogier, Olivier ende Adelaert, die men noempt die iiij Haijmanskinderen, die een peert hadde genoempt Voelbaijaert. Auctor Amandus Sirixzeus. - Leest die oude Cronijcke van Brabant, vande iiij Haijmanskinderen, folio 32 verso, opt eijnde. Den grooten reuse Hercules, die sone van Amphitrion ende de schoone Alcumena; sommige scrijven dat Hercules de sone was van Jupiter ende dat Juno daeromme op Alcumena jalours was, ende haer meijnden, inden arbeijt van kinde, te doen sterven. Die schoone Megera, huijsvrouwe vanden voers. Hercules, dochter vanden coninck Creon. |
|