Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

[p. 242]

Vande commotien ende oproeringhen binnen der stadt van Loven gebeurt.

Anno 1264, geviel eenen grooten twist, te Loven, tusschen twee treffelijcke geslachten, te wetene: de Blanckaerden ende de Colveren, genoempt Vuijten Bruele, de welcke, naer datse onderlinghen dickwijls hadden geballicht, zijn de Blanckaerden te hove getrocken, ende hebben de Colveren, met haeren aenhangeren, alsoo vermaeckt aende hertoginne ende de momboiren vanden lande, dat zij bijnaer geheel vuijtgeseijt zijn geweest; waervuijt vele quaets quam.

Anno 1340, naer dijen de heeren vande stadt Loven, van voer Dornicke gecomen waeren, hebben de wullewevers, te Loven, eene commotie gemaeckt tegens de heeren ende edelen der selver stadt; ende zijn, gestockt ende gestaeft, opde merckt gecomen, willende datmen te niet doen soude den ban, bijde stadt, over sommige van hunnen ambachte gedaen. Die heeren, dit aenmerckende hebben hen sterck gemaeckt, ende hebben de wevers deerlijck, x^a octobris, overvallen, ende vele doot geslaegen; zulcx dat de wevers de vlucht naemen, sommighe vuijter stadt, sommighe naer huijs ende sommighe inde kercken; alwaerse, met gewelt, vuijtgehaelt zijn geweest, ende gejusticieert, soo metten sweerde als anderssints; ende de reste wordden vuijter stadt gebannen. Ende corts hier naer, heeft de bisschop van Luijck de stadt van Loven inden ban gedaen, om datse de wevers, met gewelt, vuijte kercken gehaelt hadden; waeromme Loijck van Redingen, Aert van Wilre ende Wouter Cricksteen naer Luijck gesonden werdden, om vanden voers. ban ontslaegen te wesen; dwelck niet en gebeurden sonder grooten cost.

Anno 1360 was de groote commotie, te Loven, van de gemeijnte tegens de heeren vande geslachten der selver stadt, bij toedoen van Peeter Coutereel, meijere; maer want hier voeren, bl. 33, daeraff mentie gemaeckt wordt, alsoo hier maer voer memorie.

Anno 1378, de wevers ende volders siende dat de hertoghe van Brabant vuijten lande was, begonsten wederomme eene heijmelijcke conspiratie te maecken; daer waeren onder hen sommige stoute waeghalsen, die in menige oorloge geweest hadden, als Wouter van der Leijden, Jan van Molenbeke, Wouter de Sasse, Willem Repaert ende meer andere. Dese roijdde de geheele gemeijnte op, seggende dat nu tijt was dat zij souden mogen haeren staet wedercrijghen, ende inde weth comen, want die vande geslachten niet wel eens en waeren, ende Wouter vander Leijden seijde datmen geene commotie maecken en soude tegens den keusdaege, maer datmen eenen anderen bequaemen tijt soude nemen, als die vande geslachten minst vermoijen daerop soude hebben. De goede mannen vande geslachten, die vande voers. opsette vernomen hadden, waeren zeer wel gerust dat den keusdach soo vredelijck gepasseert was. Dwelck aenmerckende Wouter vander Leijden heeft zijn volck doen op haere hoede zijn, ende als hij sach dat het passe gaff, heeft hij, met Jannen van Molenbeke ende Willem Repaert, den xx^a julij, eenen hoop volcx opde Merckt vergaerdert, ende begonsten achter straeten te loopen, slaende op beckenen, ende roepende: soo wie de gemeijnte welvaert lieff hadde, dat die van stonden aene hen souden volghen. Als nu de geheele stadt in roeren was, zijn zij naert Raethuijs gecomen, ende hebben allen de heeren gevangen genomen die zij daer vonden; ende Wouter vander Leijden ende Hendrick Poortman wordden terstont, bij gemeijnen overdraege, capiteijnen vande stadt gemaeckt. H^r Jan vander Calstren, riddere, te Lijnden wesende, ende hoorende vande voers. commotie es naer Aerschot getrocken, ende terstont zijn hem gevolcht, vele vande geslachten die der gemeijnten handen ontcomen waeren, als heer Roelant van Bourgneval, heer Willem van Wilre, heer Jan Platvoet, Geeraert van Redingen, Jan de Witte, Hendrick Pinnock, Loijck Pinnock, Wouter Pinnock, Wouter Uten Liemingen, Loijck Uten Liemingen, Roeloff Uten Liemingen, Goort Uten Liemingen, Peeter van Nethenen, Daniel de Rijcke, Bastijn Baten ende meer anderen; ende vele andere vande geslachten die in gheenen bewinde en waeren, trocken buijten op haere hoeven; ende hielen hen daer stille. Daer waeren oock sommigen die openbaerlijck mette gemeijnte aenhinghen als heer Jan de Swerttere, den gebroederen van Oirbeke ende anderen. De gemeijnte hadde overdraegen witte Capruijnen te dragen, om alsoo malcandere te bat te onderkennen. De hertoghe van Brabant, doentertijt zijnde te IJvoijs, ende vande voers. commotie geadverteert zijnde, es naer Brabant gecomen ende heeft, te Loven, den xiiij^a septembris, de weth verrandert. Daernaer heeft hij die van de geslachten ende de gemeijnte bij een vergaerdert, ende hen doen eet doen dat zij voertaene met malcanderen souden vreden houden, ende die vande geslachten die buijten getrocken waeren, wordden ontboden inne te comen; ende principaelijcken die met Jan van der Calstren tot Aerschot waeren; maer en quaemen niet in; waeromme corts daernaer sommige schutters ende eenighe vande gemeijnte naer Aerschot trocken, om hen te haelen, ende versochten van die van Aerschot dat zij hen de poorten openen souden, dwelck zij weijgerden; waeromme de voers. schutters ende gemeijnte van Loven, met fortse, meijnden inde stadt te comen. Dit vernemende de voers. heer Jan vander Calstren, met zijne medeplegeren, hebben onder de

[p. 243]

gemeijnte geschoten, ende vij herschoten, ende vele gequetst; waer vele quaets aff quam; ende haelden daernaer Bastijn Baten, met gewelt, inde stadt ende stelden hem in gevanckenisse.

Anno 1379, in decembri, wert Wouter vander Leijden, om sommige saecken, de stadt aengaende, naer Bruessel gesonden, alwaer hij des snachts vermoort wordde. Dese tijdinghe te Loven gecomen zijnde, dat Wouter vander Leijden vermoort was, ende dat heer Jan vander Calstren ende H^r Willem van Wilre van dese moort wisten te spreken, es de gemeijnte te gader geloopen ende hebben allen de poorten gesloten, ende hebben voerts de merckt ende tRaethuijs innegenomen, ende hebben al die vande geslachten ontboden opt Raethuijs te comen, doer dijen zij suspitie hadden datse vande voers. moort oock wel wisten. Die vanden geslachten verbaest zijnde, esser vele vuijter stadt gevloden, ende sommige zijn naert Raethuijs gegaen, die aldaer al vande gemeijnte gevangen werdden, ende deden die den schutteren bewaeren, ende hebbense voerts, als raesende honden, dootgeslaegen tot xiij^e toe, te wetene heer Jan Platvoet, Jan de Witte, Loijck Keijnooge, Alaert de Seleere, Goordt vanden Berghe, Hendrick de Vroede, Vranck Evelooge, Peeter de Keerssmaeckere, met Vranck ende Hendrick zijn sonen; Vranck Edelheere, Wouter van Nethenen ende Wouter Absoloons. Daernaer hebbense allen de goede mannen vande geslachten gevanghen gestelt.

Anno 1380, in februario, hebben Peeter Platvoet, heer Jans sone, Jan de Witte, Jans sone, Loijck, Hendrick ende Wouter Pinnock, gebroederen, Roeloff, Goordt ende Loijck Uten Liemingen, Geeraert van Redingen, Loijck Cricksteen, Aert van Wilre, Loijck Gielis ende meer andere vande geslachten van Loven, verbont gemaeckt, dat zij allen de gene die zij vande gemeijnte, te Loven, buijten vinden souden, souden vermoorden ende crencken waer zij consten, ende de moordadige doot van haeren ouders ende vrienden alsoo vreken, datmer aff soude weten te spreken. Ende vermoorden ten iersten vande gemeijnte van Loven: Jan van Hollaer, Willem van Gempe, Wouter de Riddere, ende vele andere. Daernaer hebben zij Jannen van Grave, een rijck man vande gemeijnte, gevangen genomen, ende hebben hem handen ende voeten affgehouden, ende soo voerts op eene kerre naer Loven gesonden, ontbiedende de gemeijnte, dat zij met allen de genen die zij vande gemeijnte crijgen souden, van gelijcken doen souden.

Anno 1387 wordden, te Loven, om srechts wille, vermoort vande gemeijnte Aert van IJperen, schepenen van Loven, waeromme de stadt Loven naer Bruessel sandt Goordt vanden Berghe, commoengemeijere, omde hertoginne aldaer te biddene dat zij de dootslaegers dede affnemen van Sint Geertruijden torren, daer zij op gevloden waeren. Waerop de hertoginne antwoorde sant aen heere Jan vander Calstren, capiteijn, hem bevelende dat hij, metten meijere, daermede doen soude alsoo hij bevinden soude te behoorene; ende dijen volgende worddense vanden voers. torren met gewelt gehaelt ende geexecuteert metten sweerde. Waeromme groote beruerte onder de gemeijnte was, ende de bisschop van Luijck dede de stadt inden ban, ende verboot den dienst godts Sinte Geertruijden te doene.

Anno 1477, begonst de gemeijnte, alle Brabant doere, op te staen tegens de heeren, ende te Loven was een vleeschouwere, genoempt Pauwel Luenckens¹, met zijnen sone genoempt den quaeden Smit; dese hadden hen gemaeckt capiteijnen vande gemeijnte, te Loven, ende maeckten c^e ende x^e lieden, naer haere goetduncken, ende den x^a aprilis hebben zij sommige heeren gevangen genomen; maer de heeren vande Universiteijt gingen tusschen beijden, soo datter geenen onraet aff en quam. Daernaer track heer Loijck Pinnock, riddere, naerden keijsere, om hem te spreken vanden houwelijcke tusschen vrouwe Marie ende zijnen sone Maximiliaen, die bijden keijsere zeer eerlijck es onthaelt geweest; wantmen aldaer meijnde dat hij een vanden meesten heeren van Nederlandt was. Ende de keijsere beschanck hem met eenen gouden cop ende iiij^m hongersche ducaten, welcke gifte hij teelemael ende noch meer daertoe verdede in eenen maeltijt, daer hij den keijser metten heelen hove genoijt hadde. Als hij nu den keijsere gesproken hadde, ende oorloff genomen, es hij wederomme, den xij^a aprilis, binnen Loven gecomen, ende met hem quamen heer Loijck, hertoghe van Beijeren, heer Sigemond, bisschop van Metz, ende des keijsers Cancelier, die te Loven zeer eerlijck ontfangen zijn geweest. Daernaer es vrouwe Marie, xiiij^a maij, binnen Loven gecomen, alwaer vele dachvaerden gehouden wordden, hoemen de hertoginne ontfangen zoude. Hier en binnen en constmen de gemeijnte niet gestillen, ende wilden in alle dachvaerden present zijn, ende aen-

1 Pauwel Loenkens of Leunckens was een woelgeest van de ergste soort. Lang voor 1477, zag hij zich in gerechtelijke vervolgingen betrokken. Hij telde eenen broeder, met name Gaspard Leunckens, die hem in woelgeestigheid gelijk was. Den 5 december 1462 veroordeelden de schepenen Pauwel en Gaspard Leunkens tot eene bedevaart naar Strasburg en, den 19 april 1467, tot eene bedevaart naar Chyperen. (Correctien-Boek, bl. 11 en 18.)
Pauwel Leunckens was zoon van Mathias Leunckens en echtgenoot van Elisabeth Willemaers alias van Vaelbeke, Vranks dochter. (Akten van 15 november en 12 februari, libro 1470, in 1^a). Elisabeth Willemaers komt voor als weduwe van Pauwel Leunckens in eenen akt van 27 november 1480, 1^a.

[p. 244]

hooren wat men dede. Ende Pauwel Luenckens, met eenige honderste mannen, vermat¹ hem dagelijcx te comen, inden raet vande hertoginne, willende van haer hebben vele nieuwe privilegien. Des woensdachs, inde Sinxendaegen, heeft hij eenen grooten hoop volcx vergaerdert opde Biestpleijn, hebbende wat quaets voer handen, soot scheen; de heeren vander stadt geboden terstont allen de schutteren opde merckt te comen, ende deden de Binnenpoorten sluijten. Pauwel Luenckens dit siende, heeft de Biestpoorte open gebroken, ende es soo, met zijnen hoop, naerde merckt gecomen, ende comende opde merckt, hebben zij allen de schutters gevangen genomen; ende opde Borchpoorte ende Heijliegegeestpoort gestelt. Heer Jan Pinnock, riddere, Reijnier Wijtvliet, Goort Hermeijs, Jan Marcelis, borgemeester, ende sommige anderen wouden zij onthooft hebben; maer alsoo den beul ontloopen was, ende niemant zijnen handel onderwinden en wouden, behielen zij haer leven. Naer desen liepen zij te Borch waerts, ende bedwongen de hertoginne, dat zij hen vele privilegien gaff, ende vergaff allent gene dat zij tegens haer misdaen hadden. Ende daer wordden geordonneert dat Pauwel Luenckens, als capiteijn, alle weken vande stadt soude trecken ij croonen; ende dat hij hebben soude xij hellebaerdiers. Daernaer naemen zij heer Jacop Uten Liemingen gevangen, ende stelden hem opde Steenpoorte.

Naerden keusdach vanden voers. jaere, begonst de gemeijnte zeer te murmereren op heer Loijck Pinnock, hem opleggende dat hij het volckvalscheijt wijs maeckten, van dat des keijsers sone Maximiliaen onderwegen was, daer hij nochtans geenen sinne en hadde herwaerts te comen, om te trouwen vrouwe Marie. Ende het quam soo verre dat zij hem gevangen hebben, ende brachten hem opde merckt, op een schavot, in meijninghe hem aldaer te ontlijven; maer den beul was te soecken, ende alsoo zij hem weder inde Vroente leijdden, ende den beul van Thienen ontboden hadden, om haeren wil te volbringhen, quam daerentusschen, des anderen daechs smorgens, in groote haesten in, Geert van Thienen, de stadtbode, seggende dat hij allen den nacht gereden hadde, ende des keijsers sone Maximiliaen, te Maestricht, gelaeten. Soo haest als dese tijdinghe onder de gemeijnte was, hebben zij heer Loijck Pinnonck, meijere, terstont los gelaeten. Den viij^a augusti 1477, es hertoghe Maximiliaen binnen Loven gecomen; ende met hem quamen de eertsbisschoppen van Metz ende Triere, heer Aelbrecht van Sassen, de hertoghe van Gulick, de marckgraeve van Baden, ende meer andere. Ende hertoghe Maximiliaen hadde aen een silveren harnas ende daer over een swert fluweelen bourgoijnschs cruijs, ende alle zijne mijteren hadden eenen vossensteert hangende aen de poincten van haer lancien. Daernaer es hij naer Gendt gereijst, ende sommighe heeren van Loven volgden hem tot in Vlaenderen, omde bruiloft te siene, ende hem ende de hertoginne te bidden dat zij de gemeijnte van Loven vergeven wilden, allent gene datter gebeurt was; dwelck hij niet doen en wilde, sonder eenige die de meeste beruerte gemaeckt hadden te straffen; maer vande stadt en begeerde hij geen beternisse. Dit vernemende Pauwel Luenckens, heeft wederomme eene commotie gemaeckt, de gemeijnte te kennen gevende, dat de heeren, haer besten deden om hem, ende meer andere, omden hals te bringhen. Ende maeckten soo vele dat de c^e ende de x^e mannen wederomme opgestelt wordden, ende zij begonsten te waecken. De meijere Pinnock was bijden hertoghe, ende d'andere heeren vloden meestendeel vuijter stadt. Hertoghe Maximiliaen dit vernemende, heeft naer Loven gesonden heer Engelbeert van Nassauw, drossaert van Brabant, met eene bende mijteren ende ij vendelen voetenechten. Als hij nu bijde stadt quam ende binnen Loven meijnden. te comen, hebben de gemeijnte de poorten toegesloten, ende zijn naerde vesten geloopen, ende hebben begonst onder des voers. drossaerts volck te schieten, met zulcke furien, dat de drossaert, met zijn volck, moest vande stadt keeren. Dit heeft de hertoghe zeer quaelijck genomen, ende was van meijninghe tselve swaerlijck te straffene; maer de heeren vander Universiteijt, te wetene heer ende meester Peeter de Rivo, doctor inde Godtheijt, heer ende M^r Robrecht de Lacu, doctor in de rechten, ende heer Aert vander Phalisen zijn tusschen beijden gegaen, ende hebben, met groote beden, den hertoghe vermorwt, ter grooter instantie vanden heere van Berghen. Ende de hertoghe heeft de stadt in genade genomen, behalven dat hij zijn beliefte doen soude met Pauwel Luenckens ende zijne medeplegheren. Dit gebeurden in novembri, ende heer Loijck Pinnock, riddere, meijere, quam terstont naer Loven, ende richte over sommighe; maer Pauwel Luenckens, verstack hem, ende vloot naer Zeelandt. Ende de meijere screef brieven naer, zulex dat hij gekint werdt, ende gevanghen vanden heere van Cruijninghen; ende Cornelis van Bergen wert, van weghen de stadt Loven, derwaerts gesonden, om tegenwoordich te wesen daermen over den selven Pauwel Luenckens richten soude. Ende opde andere die vluchtich waeren, wordden gestelt xxv Peeters, voerde genen diese const geleveren. Daernaer quamen allen de goede mannen vande geslachten wederomme binnen Loven, ende hertoghe Maximiliaen wert, te Loven, ontfangen ende gehult, den v^a decembris. Daernaer worddenter vele poincten ende ordonnantie overdraeghen, dienende tot rust ende welvaert vande gemeijnte.

1 Vermat, van vermeten.