Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

Dat die van Loven subject zijn geweest der kercke ende den bisschop van Luijck.

Die van Loven en hebben hier voermaels, in geestelijcke saecken, niemant onderworpen noch subject geweest, dan alleenlijck den bisschop ende de kercke van Luijck, waeromme zij dickwijls gearbeijt ende gesolliciteert hebben, om daer van ontslaegen te wesen; want zij niet minnelijck noch redelijck van hem geregeert noch getracteert en waeren. Want soo haest als die van Loven hen int minsten misgrepen hadden, soo worddense terstont gedreijght metten scroomelijcken ende affgrijsselijcken blixem der excommunicatien ende ban der heijlieger kercken; ende niet alleen die van Loven, maer oock de hertoghen van Brabant selve.

[p. 204]

Want naer dijen hertoghe Hendrick, anno 1212, de stadt van Luijck, om haere rebellie, innegenomen hadden ende gansch gespolieert, soowel geestelijck als weerlijck, ende Hugo, de bisschop van Luijck, tzelve vernomen hebbende, heeft zijnen geestelijcken staet, te Hoije, doen vergaerderen, alwaer hij hertoghe Henrick inden ban gedaen heeft, waerdoere groote schaede gebeurde; want als hertoghe Hendrick dit hoorde dat in inden ban gedaen was, soo es hij, met groote menichte van volcke van waepenen, ende onder andere in grooten getaele die van Loven ende Liere, gecomen voer Tongheren, ende heeft de stadt innegenomen, berooft, gedestrueert ende verbrandt. Daernaer track de selve hertoghe opt hooge velt te Schepts¹, bij Montenaecken, alwaer de bisschop van Luijck, met groote menichte van volcke, tegens den voers. hertoghe Hendrick te velde es gecomen, daer eenen grooten slach geviel anno 1213. Ende daer wordden wel verslaegen van hertoghe Hendrick volck ij^m mannen, al meestendeel van Loven ende Liere; want zij hunnen hertoghe alder getrouwelijcxste bij stonden. Waerdoere hen, bijden hertoghe, zekere privilegien gegeven wordden, diemen noempt van Sinte Peetersmanschappe, gelijck daer van hiernaer breeder verclaert staet; ende van des Bisschops volck bleeffer oock eene groote menichte.

Die oude registeren ende rekenninghen der stadt van Loven verhaelen hoe dat eenige borgers van Loven, inden jaere 1381, wesende eenen dieren tijt, coren gecocht hadden tegens die moniken van Villers, om ende voer xxxv livers paijements d'mudde, maekende elck halster i st., ij d. iij ½ artoijs, sonder consent oft weten des abts. Om welcke cleijne oorsaecke, de bisschop van Luijck die van Loven iiij jaeren continuelijcken inden ban gedaen ende gehouden heeft; ende omdat die van Loven hunne naegebueren ende omliggende steden niet schandeleus en souden wesen, soo hebbense aenden bisschop van Luijck groote sollicitatien gedaen, hem gevende groote giften ende gaeven, om vanden voers. ban ontslaegen te wordden, ende het beelt van Onse Lieve Vrouwen, opden Lovenkermisdach, met processien, naerde oude gewoonte, te mogen ommedraegen. Maer en hebben tzelven niet connen verwerven, ende hebben die van Loven wel soo vele moijtte gedaen, aent hoff ende officiael van Luijck, met soo groote menichte van giften ende gaven, om vanden voers. ban verlost te wesen, als zij wel oijt hier voeren om eenige zaecken gedaen hadden. Ende quaelijck hier van van den bisschop geabsolveert wordden, dan ten lesten bij middele van groote sommen van gelde, die hem die van Loven gegeven hebben, boven alnoch quijtscheldinghe van diversche erffrenten die hij aen sommighe borgers van Loven was geldende.

Het is eenen iegelijcken kennelijck ende notoir datter niet vreesselijcker en es, dan geslaegen te wordden metter excommunicatien oft ban der heijlieger kercken. Daeromme, in oude tijden, en placht men dezen middele soo haest niet te gebruijcken, dan in groote merckelijcke oorsaecken, enden ten vuijtersten noot; nu (Godt betert!) ist soo gemeijn gewordden, datmen de menschen om eene cleijne oorsaecke oft om cleijne schult van gelde inden ban doet ende excommunicatie der heijlieger kercken².

Ist saecken dan dat den heijliegen Ambrosius den keijser Theodosius, met rechte hadde vuijten Tempel gebannen, omdat hij vraecke genomen hadde over eenighe die Thessalien bedorven ende gedestrueert hadden, wie en zal niet verwonderen dat om sulcke cleijne oorsaecke, als voers. es, de stadt Loven iiij jaeren inden ban geweest heeft, ende binnen middelen tijde, bij vraecke des abts van Villers ende toelaetinge des Bisschops van Luijck (om soo cleijne schaede), soo menighe christen siele mach verloren gegaen zijn.

Die voerouders en plaegen geen quaet meerder te vreesen dan den voers. ban oft excommunicatie. Hier vuijt es gesproten, dat soo wanneer eenighen geestelijcken persoon oft clerck, binnen Loven gequetst oft dootgeslaegen wordt, de lieutenant sMeijers van Loven, met zijne dienaeren, van huijs te huijs, den misdadigen gaen soecken, om alsoo, ghebleken zijnde vande diligentie, vanden voers. ban lichter oft beter ontslaegen te wesen.

Boven des voers. es, was dit oock wel het ongoddelijckste, datse hier voermaels malcanderen, om eenige questien oft schulden, plaegen ten campe te beroepen, lijff om lijff, dwelck voerden bisschop van Luijck, als richtere daer van zijnde ende daertoe te recht sittende, meestendeel gebeurden; ende ingevalle van voer hem oft eldere daer hij den campe ordonneerde, niet te compareren, soo worddense terstont gedreijght metten voers. ban ende excommunicatie; ende dit geschiedden daegelijcx. Waeraff hier eenighe exemplen van daegementen ter campe volgen:

Anno 1351, in julio, wordden de schepenen der stadt van Loven, van weghen heer Jans van Waelhem, te Luijck, voerden bisschop, ten campe geheijscht ende gedaeght. Ende Goort den Stierebichelere track, inden naem vanden schepenen van Loven, derwaerts, ende vacht aldaer den campe, waervoer hem de stadt Loven betaelde, xvij^a augusti daernaer, xij schilden, omdat hij den campe soo vromelijck gewonnen hadde.

1 Te Steppes namelijk.

2 Ofschoon een goed katholiek kan Boonen niet nalaten het gedrag der kerkvoogden van zijnen tijd af te keuren, die misbruik maakten van den kerkban.

[p. 205]

Anno 1352, ix^a augusti, vacht men, ter ordonnantie des bisschops van Luijck, eenen camp, te Loven, opde Borchpleijn, waeromme allen de schutters vande stadt int harnas waeren, ende wert eene stellaigie, voerde heeren vande stadt, opde Borch gemaeckt, omden voers. camp daerop te siene. De plaetse daermen den camp plach, te Loven, opde Borch, te vechtene, es nochtertijt wel te bemercken ende kennelijck, ende es rontsomme begraeven met eené grachte, waeromme vele eijcken te staen plaeghen, ende wert genoempt het Crijch¹.

Anno 1356, in martio ende maijo, wordden, van weghen de stadt Loven, zekere gecommitteerde naer Luijck gesonden, om aldaer te verantwoorden die Lovenaers die aldaer ten campe gedaeght waeren.

Anno 1357, in septembri, vacht men eenen camp te Loven, opde Borch, waeromme allen de schutters, aende poorten, de wachte hielen.

Anno 1357 voers., xj octobris, vacht men eenen camp te Loven, opde Borch.

Anno 1370, in novembri, wordden heer Jan Platvoet, heer Jan de Swerttere, ridderen; Willem van Rode ende Loijck Uten-Liemingen, te Luijck, ten campe geheijscht ende gedaeght van wegen Jans Hannemans.

Anno 1379, 22 decembris, wordden, van wegen de stadt van Loven, eenen bode gesonden naer Luijck, opt genechte² aldaer, daer de bisschop te rechte sitten soude, om aldaer te verantwoorden die daer van Loven te campen geheijscht ende ghedaeght waeren.

Deze maniere van campen es soo gemeijn gewordden, soo dat de hertoghen selver, bij deze middele, vele geschillen ende oorloghen ter neder geleijt hebben, ende onder andere, ten tijde van hertoghe Hendrick den ij^e, van dijen naeme, om ter neder te leggen zekere differenten ende twist tusschen hem ende heer Hendrick, den bisschop van Luijck, opgestaen, waeromme vele gearbeijt wert om partijen tot peijse te brengen; ende ten lesten wert, bijden edelen vanden lande, gesloten dat men eenen camp vechten soude, ende daermede den twist ter nederleggen; ende dat van elcke zijde eenen genomen soude omden camp te vechten, ende degenen die victorie gekregen, dat daer die saecken blijven souden, ende, bijde verwonnen partije, hem zijne schaede soude wordden opgericht; daertoe malcanderen gevende xl daegen. Hertoghe Hendrick, dit vernemende, niet willende tselve om zijnen edeldomme achterhouden, ende merckende dat den xl^e dach was nakende, heeft hij gedacht wie hij totten voers. campe soude mogen nemen, ende allomme eenen gesocht hebbende, wert hem ten lesten geseijt dat, binnen Loven, een man was van statuere als eenen reuse ende van zulcke sterckte dat hij eenen leeuwe soude verwinnen ende te boven gaen; maer van bleeheijt ende vreese en was sijns gelijcks niet opde aerden. Daer naer es de hertoghe te Loven gecomen, ende heeft den voers. man ten voers. campe versocht; hij, hem excuserende, hevet de hertoghe geweijgert. De hertoghe heeft hem anderwerven gebeden, dat hij emmers soo vele doen soude, dat hij met hem ghinge, ende hem den Luijckenaren verthoonen, dwelck hij den hertoghe geconsenteert heeft; ende es dijen volgende, metten voers. hertoghe, naerden campe gegaen, wel gewaepent, met zijnen schilt ende cnodde. Als nu zijne wederpartije hem was naekende, heeft hij den reuse eenen slach opt hooft gegeven, met eene dappere vuijst. De reuse murmererende waeromme hij hem sloech, daer hij hem int minsten niet misdaen en hadde, heeft zijne partije hem anderwerven geslaegen. Die reuse dit merckende, heeft tot zijne wederpartije geseijt: ‘soo verre ghij mij noch eens slaet, dat zal ick aen u vreken.’ Daernaer heeft partije hem voerde derde reijse geslaegen. Die reuse gestoort wesende, heeft hij zijnen schilt ende stock wech geworpen, ende heeft zijnen vijant metten halse genomen ende onder zijne voeten geworpen, ende, met vuijsten, soo geslaegen dat hij niet beter dan doot en was.

Daernaer wert van tshertoghen wegen geroepen dat hij zijne partije vuijten perck soude worpen, als verwonnen zijnde. Ende dat hij hem de victorie toescreve; dwelck hij gedaen heeft. Ende heeft zijnen vijant vuijten perck geworpen, ende daernaer thooft affgehouden. Van dezen daege aff, was deze man soo stout, dat hij geen campen meer en ontsach noch en vreesde. Dezen was vuijten geslachte van die vander Calstren, soo sommighen scrijven; maer andere hebben dat hij was vuijten geslachte van die vanden Steene; want ten tijde vanden voers. Hendrick, woonden, te Loven, eenen diemen noempde den grooten Bastiaen vanden Steene, gelijck vele schepenen brieven dat betuijghen.

De voers. maniere van malcanderen ten campe te eijsschen oft te daeghen, heeft hertoghe Jan de ij^e, van dijen naeme, anno 1306, verboden op dezen voet, te wetene: dat niemant van binnen zijnen lande eenich poirtere van Loven te campen eijsschen en mach noch roepen, ten waere dat beijde de partijen vechten wouden. Maer naer zijne doot wast wederomme alleleens

1 Een naamlooze schrijver, die in 1626 leefde, heeft aangeteekend: ‘het Crych, sijnde een verheven rondeel, 't welk wij op de Borchpleijn gezien hebben, maer anno 1620, bij den geleerden Heer Ericius Puteanus, historiographus regius, geappliquert, ende met andere partijen van den Borchpleijn, 't zijnen profijte geincorporeert, onzeker bij wat tijtel, gelijck den voormelden heer aldaer, door eenen agent, herberghe van gasterijen houdende ende wijn ende bier uijttappende is voor alle man.’ Handschrift onzer Bibliotheek, bl. 28:

2 Of op de rechtsvergadering.

[p. 206]

ende geschiedden daegelijcx. Daernaer heeft hertoghe Philips, de j^e van dijen naeme, deze ongoddelijcke maniere van executie geheelijck verboden ende gans te niet gedaen, ende vuijtgerooijt, mits zijne groote macht die de Luijckenaers zeer ontsaegen. Ende geschiedden de voers. campen al meestendeel tusschen die van Loven ende Luijck, waerdoere onder hen eene continuele vijantschap was ende twist, soo wel tusschen den bisschop van Luijck als de Luijckenaeren. Dit aenmerckende hertoghe Jan de iij^e, van dijen naeme, heeft vele moijttie ende arbeijt gedaen, om eenen nieuwen bisschop te Loven te hebben, onder wijens jurisdictie alleenlijck die van Brabant staen souden. Wederomme, opt jaer 1483, wert van gelijcken, te Loven, getracteert, maer en wert niet geeffectueert; soo dat zij onder den bisschop van Luijck gebleven zijn totten jaere 1568, alswanneer de hertoghe van Alve, als gouverneur ende capiteijn generael vander Conincklijcke Majesteijts Nederlanden, dijen van Loven, bij brieven vanden daet vj^a septembris 1568, bevolen heeft dat zij den eertsbisschop van Mechelen, van doen voertaene, souden houden voer hunnen gheestelijcken oversten.