Gemmarum et lapidum historia

De saxo Calcario. Cap. CCXCIII.

SAxum vnde calx fit Calcarium dicitur, passim obuium, ac interdum marmori simile, quale est Pragense, nigrum, venis alabastrinis albisque refertum. Nam & plane album & fuscum reperitur. Plinio referente Cato Censorius calcem è vario lapide improbabat. Ex albo melior quam ex puro, & structurae vtilior, quae ex fistuloso tectoriis, ad vtrumque damnatur ex silice, candidissima ex fistuloso qualis è saxo Tiburtino, ex quo Romae aedes Diui Petri in Vaticano constructae sunt.

Treuertinum saxum ad dealbandos parietes commodissimum est. Calcarium saxum vt calcem praebeat vri debet, vstum ignem potentia in se continet, qui aquae affusione in actum prorumpit, eamque calidissimam ac feruentem efficit. ⁺Calor ille in sale calcis calidissimo & siccissimo consistit, cui cum aqua frigidissima & humidissima miscetur, ob subitum contrariorum motum in actum caliditas calcis deducitur, eadem prorsus ratione, qua oleum sulphuris verum, si aquae misceatur frigidae tam calidum in vitro redditur vt id manu vix teneri possit. Potentia huiusmodi oleum siccissimum & calidissimum est, vt cauterii instar cuti admotum vrat.

Putant alii propter obstructionem in calce viua caliditatem fieri, sed errant, oleo enim calx melius obstrui potest, nulla tamen ab eo in calce caliditas excitatur. Causa itaque potius motus subitus contrariorum & eorum quorum intima misceri possunt.

Calcarii saxi calx in medicina vsui est.⁺ Plinio enim teste, vrit, discutit, extrahit, incipientesque serpere vlcerum impetus coercet. Aceto & rosaceo temperata perducit ad cicatricem, luxatis quoque cum adipe suillo aut liquida resina ex melle medetur, eadem compositione & strumis. ⁺Maltza è calce fit recenti, Gleba vino restinguitur, mox tunditur cum adipe suillo & ficu, duplici linimento, quae res omnium tenacissima, & duritiem lapidis antecedens. Quod malthatur oleo perfricatur ante. Hactenus Plinius. De calce Gal. 9. Simp. sequentia scribit : Calx viua quidem, quae ἄσβεστος Graecè dicitur, vehementer vrit, adeo vt crustas efficiat: exstincta vero protinus etiam crustam molitur & ipsa: at post diem vnum aut alterum minus vrit, minusque induce-

+ Cur calx incalescat aqua.

+ Vires calcis.

+ Ad vlcera.
Maltza.

[p. 260]

re crustam potest. At vero temporis progressu prorsum nec crustam quidem gignere queat, tametsi etiamnum calfaciat, carnemque liquet. Porro si lauetur in aqua suam mordacitatem exuit, efficitque nuncupatam Graece κονίαν Latine lixiuium. At ipsa absque morsu resiccat, ac si bis terque aut amplius abluta fuerit, plane mordacitatis expers constituitur, ac strenuè absque mordacitate exiccat. Haec Galenus de calce. Hodie quia lota valenter exiccat, cum oleo & cera mixta ad cicatrices obducendas vtilis est. ⁺Si cum aceto extinguatur ter lauetur ac cum oleo rosaceo ad linimenti formam redacta fuerit combusta absque cicatricis vestigio sanat, nec bullas eleuari permittit. Si non extincta cuti applicetur vrit, ac cum sapone mixta cauterium potentiale, vt vocant, constituit.⁺ Quod vrit in calce nitrum est, id ablutione tollitur. ⁺E calco viua paratur aqua mirificae virtutis ad ambustionem, fistulas, cancrum, maculas & rubedinem oculorum ac ad vestium bissinorum maculas auferendas, hoc modo. Recipe calcis viuae vncias tres aq. pluuiae lib. vnam cum semisse misceantur & stent triduo in vase. Postea agita, agitata quiescat per 24 horas in vase obturato. Deinde coletur per linteum materia, & adde salis ammoniaci albissimi drag. decem bene triti, misce optime, postea distilletur aqua per filtrum, oculis instilla quotidie tres guttas, pro vestibus vtere ea calida, & ad reliqua. Aliqui aquam relinquunt in vase aeneo vt caelestem colorem acquirat neque tam facile dignosci possit. Circumforanei ad oculorum fluxus & vitia pro saphyri aqua eam venditant.

+ Ad ambusta.

+ Potentiale cauterium.

+ Aqua ad fistulas, cancrum, oculos, maculas.