|
| |
De instrumentis quibus sculpi & celari possint lapides. Cap. XXIV.
VT lapidibus aut gemmis figurae insculpantur plerunque, vt in priori cap. admonui, solent Gemmarii rotavti, cuius diameter vt plurimum & ad minus duos pedes habet. Huius periferiae supraponitur funis, qui supra alterius rotulae circumferentiam ducitur. Haec rotula vix duorum digitorum habet diametrum. lu huius centro acus ferrea constituitur, cuius extremum acutum, rotundum aut planum, (prout opus desiderat) puluere adamantis oleo mixti humectatur & gemmae celandae, vel scalpendae adhibetur. Istius instrumenti ratio talis est, vt circumeunte maiori rota semel fortassis, duodecies circumeat minor, & millies acus vnius circiter minuti spacio. Nam pedib. maiorem rotam mouere, quater quinquies vnius minuti spacio solent Gemmarii. Si quater mouetur, cuspis acus ducenties quadragies millies vna hora mouebitur. Qua continua & multiplici excauatione, si adamas aliquot dierum spacio excauetur, nemo propterea mirari debet, nam lapides satis duri ab aquae guttis tandem excauantur, vt inquit Poeta,
Gutta cauat lapidem, non vi, sed saepe cadendo.
| |
| |
A Cuspis seu acumen, cui adhibetur puluis adamantis oleo inunctus, ad celandas gemmas.
B Rota duos digitos lata quae continet cuspidem vel acum ferream.
D Funis qui mouet rotam B.
C Rota maior. F Manubrium. I Funis.
G Asser cui alligatur funis. H pes est operarii aut sculptoris qui premens asserem, vt terram attingat, circumagit manubrium F, ac ea ratione mouet rotam magnam G, quae mouet beneficio funis paruam rotam & acum ferream.
Ad secandos lapides & gemmas maiores, serra ex aere quae nullos dentes habeat vtuntur gemmarii. Serra crassitiem pupillae oculi non superat. Hac n. durissimos lapides vt iaspides & marmora secant, adhibentque aquam & smiri lapidis puluerem. Puluis aeri adhaerens lapidem fricat, & propter aquae motum idem puluis non perpetuo aeri adhaeret, sed singulis momentis nouus ab aqua serrae, suppeditatur. Vbi vero puluis à gemmae duritie in tenuissimum pollinem redactus (ante enim grosso modo tantum contusus fuit) nullam amplius asperitatem vt in gemmam agere possit, habere animaduertitur: nouus vel recens substituitur; Ita paula- | |
| |
tim gemmae durities superatur ac ligni instar secatur. Aqua adhibetur non solum vt puluerem vehat & agitet, sed vt prohibeat ne aes incalescat & mollescat.
A Lamina aerea. B crassities laminae secans lapides gemmasque. C lignum.
D manubrium quo regitur serra.
Ad lapides perforandos aliud instrumentum commodissimum est. Fiat frustum chalibis vnius pedis longitudine rotundum pro amplitudine foraminis. Deinde in extremitate seu plana ipsius basi sectiones fiant lineis transuersalib. satis profundae, atque hoc modo vt basis dentata videatur. Duritie deinde chalibi conciliata malleo adigatur, continuo planities dentata in marmor, sed adhibita aqua & smiri puluere, ita breui tempore per satis crassum marmor foramen fiet. Sed puluis subinde, affusa alla aqua saepe mutandus, quia facile scabritiem amittit, qua amissa non amplius agit in marmor.
A Frustum chalibis. B planities dentata.
Ad gemmas excauandas, vt partes ablatae vsui esse possint, & ne tantum temporis & smiri lapidis, quantum opus est vt in scyphi formam excauentur, consumatur: commodissimum & ingeniosissimum instrumentum inuentum est. Rota maior A mouet baculum rotundum B cuius inferiori parti C adhibetur circulus magnus D vel paruus E prout lapis excauandus requirit. Hic circulus ex lamina aerea ad summum pupillae oculi crassitie, in orbem concinnatur. Lapis F supponitur circulo, ita vt baculus erectus stare supra lapidem videatur. Superiori parti baculi G pondus imponitur H vt fortius premat lapidem. Deinde lapidi smiris puluis & aqua adhibetur. Sic versa rota maiori, vertitur baculus & cum eo circulus aeneus illi affixus, qui beneficio aquae & smiris puluere lapidem pro crassitie circuli aenei, excauat. Pars vero illa quae à circulo non attingitur, & in medio circuli intacta est, integra manet, & ad alias formas suscipiendas idonea est. Dum inferior eximendae particulae pars separari à lapide debet, cautela opus est alioque, instrumento, quod baculi inferiori parte affigi debet, idque etiam ex aere fabricandum est. Nam omnibus figuris non inseruit circulus. Solet autem aes dictum istam figuram habere quam litera K demonstrat. Si artifex velit, facto prius in medio lapidis F foramine ope instrumenti D per foramen immittitur instru- | |
| |
mentum iam dictum, ac paulatim excauatur lapis, donec ad circulum perueniatur & pars eximatur. Si circulus satis crassus fuerit per circulum potest immitti simile instrumentum, sed minus, idque rotari tamdiu, donec alteri maiori locum faciat. Industria artificis varias instrumentorum formas excogitat, vt commodius optatum finem consequatur.
Al planities sculpendas gemmarii rota lignea A vtuntur, è qua sursum versus erigitur manubrium ligneum B. Rota A mouet per funem stanneum rotam C, cui aqua cum smiris puluere inspergitur. non procul à stannea rota, aut orbiculo potius, erectum est lignum D quod excipit quadrantem; instrumentum maximè idoneum ad planities gemmarum vel lapidum aequandas & sculpendas, cuius figura haec est.
| |
| |
Ad adamantes plures simul in formam & planities optatas conuenientesque conpendiosè redigendos, aliud instrumentum inueni, cuius benficio complures breui tempore praeparari possunt, qui alias si distinctim singuli praeparari deberent, longo tempore opus haberent. Instrumentum itaque quod ad adamantes plures simul sculpendos à me inuentum est in tabella seque exprimitur. Constat id duob. orhibus ligneis trium pedum aut plurium diametro, videl. A & B. Orbes isti trabib. C D E sunt affixi ne moueri possint. Circa marginem orbis superioris & inferioris sunt foramina quadrata digiti crassitie, quae inuicem ita correspondent, vt lignum rectum quadratum per vtrunque foramen immitti possit ne hinc inde vacillet. Sub istis orbib. alius orbis est F ligneus & mobilis axem habens, quae in centro orbis B circumuoluitur. Circa marginem orbis F lamina est stannea circularis G marginibus latum digitum altis ita munita, ne aqua cum smiris aut adamantis puluere supra laminam fusa, effundi possit.
| |
| |
Per foramina immittuntur ligna quadrata, quibus gemmae affixae sunt, glutine ex terebinthina, puluere lateritio & pice sicca confecto. Ligni forma in sequenti tabella exprimitur ac tribus distinctis particulis constat, si quis vedit: alias rectum lignum sufficere potest. Pars H quadrata tam longa esse debet, vt orbem A & B transire possit. Altera pars K annexa sit inferiori parti ipsius H axis L beneficio, ita vt verti sursum & deorsum possit, habeatque foramina aliquot in margine, quibus alia correspondere debent in ligno H, idque vt clauibus ligneis per foramina insertis immobilis pars K manere possit. Huic ligno K iterum aliud aptetur M eodem modo praeparatum axi & foraminibus, vt K lignum fuerat. Inferiori eius parti N gluten adhibeatur, quod calefactum, calefactam gemmam facile recipere & firmissime comprehendere possit. Lignum hoc ita praeparatum, cum gemma, per foramina orbium A & B immittitur, vt supra laminam stanneam stet. Deinde pars illius, quae est inter orbem B & orbem F videlicet K, vel ad Septentrionem, vel ad Austrum flectitur, prout opus est, & clauo figitur, vt immota maneat, ac tum demum versa rota F teritur lapis. Cum opus est partem aliam terere, vel lignum M, vel lignum K in aliam plagam vertitur & sistitur clauibus ligneis. Verum hoc notandum quod lapis aut gemma non teratur, nisi supra lignum Hpondus aliquod ponatur, vt gemma stanneam laminam premere possit.
Verum si cui pondus impositum bacillis, non satis stanneum orbem vt gemmae sculpi possint premere vel propter velociorem si adhibeatur motum eundem incostantem & saltantem vel inaequalem compressione habituras, videatur, aliud instrumentum priori figurae adaptari potest. Videlicet orbis ligneus qui immobilis quartus erit, & supra tertium locatus. Huic chalibeae pennae aut ferreae quales sclopetis affigi solent vt compressae resiliant, tot affigi debent, quot bacillos orbes inferiores excipiunt. Bacillorum singulorum superiores partes attingere compressas pennas debent, ita vt dum se explicare pennae à compressione conabuntur, valide satis ac pro robore premant bacillum deorsum & gemmae illis affixae similiter orbem stanneum. Hoc enim modo constantem ac aequalem motum compressionemque fore non est dubitandum. Quartae orbis particula adiunctis duabus pennis totidemque bacillis priori figura litera X ostenditur. Debet autem applicari orbis hic eodem prorsus modo quo tertius applicatus est ac trabibus CB & E inseri, immobilis enim est. Ingeniosus facile modum consequetur. Si vero modus hic propositus alicui difficilis & intricatus videtur, poterit per partem bacilli quae supra orbem A eminet rimam excindere, acclauum ligneum pyramidalem (vt figura Z ostendit) illi indere ac pertrudere donec non amplius possit, ita gemma satis premet orbem mobilem & stanneum.
| |
| |
Sequens figura quadrantem Gemmariorum ostendit, cuius superius facta est mentio; instrumentum sane vtilissimum & opifici commodissimum; id omnibus suis partibus, ligneum est. Lignum B B perforatum est ac excipit baculum D quintae figurae. Supra axem C vertitur vna cum axe lignum E E circulariter. Circa extremum ipsius ligni E E vbi est F foramen est in quo vertitur lignum N G quo moto vna mouetur H circulariter in excauata parte ipsius ligni E E ac quadrantem circuli facere potest non magis, quia excauatio ligni vlterius non procedit. Ligna H G excipiunt baculum rotundum I cui affigitur gemma K, quae vt sculpatur applicatur orbi C in quinta figura. Notandum totum instrumentum supra baculum D quintae figurae moueri in orbem posse. Deinde lignum E E cum adiunctis lignis H G I etiam moueri posse circulariter in foraminibus lignorum. H & G. Verum artifex dum vti vult hoc instrumento omnes partes ne vacillent hinc inde optime constringere debet. Bacillo L astringitur lignum E E ligno B B Bacillo M astringuntur G H ligna, ligno E E Baculus vero I ita fabricari debet vt non facile verti possit. Omnibus ita rite accommodatis & fabricatis partibus, gemmae sculpendae facies applicari omnes fere orbi stanneo ad sculpendum poterunt.
| |
| |
Quod ad septimam figuram attinet, quae à me inuenta est, notandum est, illius partem Hesse concauam ac concauam habere figuram quadratam vt ligna illa quadrata quae transeunt rotam A & B sextae figurae excipere possit ac firmiter ne hinc illinc vacillent, continere. Notandum etiam septimam figuram seu ligna illa tria vnde constat paulo breuiora esse quam sit spacium quod est inter rotam F & rotam B idque vt ligna quadrata commode concauitati ligni H immitti possint. Dum Adamantes sculpuntur plures, vix opus est septima figura, quia tarde sculpuntur & singulis septimanis vix semel situm illorum mutare oportet. Figura sexta absque septima ostendit simplicem adamantum sculpturam.
|
|
Auteursrechtvrij