De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

[p. 468]

Bijlage XI. Personalia.

‘Vremt kint van Margriete Bas ende Jan Ansloo’.

‘In April 1661 heeft Margriet Bas, dochter van Jacob Bas, in sijn leeven Raed en Schepen, welcke Margriet getrout was met Jan Ansloo, commissares van de Camer der desolate boedels, haer gevynst swanger te weesen, en door belyt van een vroemoer, genaemt ....., een jong gebooren kint tot haeren huyse doen brengen, haer gelaetende alsof schielijck was verlost, eer de vrindinne en moeye conde coomen en oock haer man, alle welcke comende, vonden de craemvrouw al op het bet. Het kint is gedoopt, de pillegaeven ontfangen, op gewoonelijcke tijt het besoeck en de vantijt¹⁾ gehouden, somtijts verhaelende aen de vrouwen, dat een corte, doch swaere verlossinge had gehadt, soodat nimand achterdocht had. Eens ten eeten sijnde in geselschap van de huysvrouw van Willem Blaeuw, naederhant Schepen, en aen tafel sittende, klaechde, dat een ongemaeckelijcke draecht had, en het kint leefde soo hard, dat het tafelbort daerdoor beweechde. De huysvrouw van Schepen Bontemantel²⁾ haer besoeckende in de craem, alwaer onder meerder getal juffrouwen oock was de weduwe van Burgemeester

1) Volgens het Middelned. Wdb. van Oudemans is vanden = een kraambezoek afleggen; vandetijt, vandtijt of vantijt = de tijd waarop kraambezoeken worden verwacht.

2) ‘Mijn huysvrouw, als nicht van de gevynsde craemvrouw’, schrijft Bontemantel in Resol. Raad II, 1, p. 492 en 493, waar men dezelfde anecdote vindt. - In Aant. v. versch. zaken I p. 433 en 434 wordt nog een dergelijk geval van een ondergeschoven kind medegedeeld.

[p. 469]

Corver, ende het kint crijtende, syde (de vrouw van Ansloo): ‘ja, laet hem wat crijten en lijden, ick heb veel meer om hem geleeden’. Nae de craem is het kint gestorven ende volgens de nieuwe manier gedompelt, dat is: in stillicheyt begraven.

Onderwijlen sijn eenige vrouwen, die kennisse hadde in de buert, dat de rechte moeder verlost was, ongerust geweest en (hebben) willen weeten, waer sij het kint gelaeten had; 't welck nae harde drygementen syde, waer het kint was. Waerop de vrouwen liepen nae het huys van Ansloo, bij de Princestraet, op de Kysersgraft, daer de Dry Coningen in de geevel staen. Dewelcke tevreede wierde gestelt ende alsoo geen gelt bij de cas was, gaf haer een goude ring, welcke buyt sij niet connende deelen, is de saecke ruchtbaer geworden’. (Aant. v. versch. zaken I p. 432-433).

Koenraad van Beuningen.

‘Omtrent dese tijt, in Mey 1670, heeft den heer Coenraet van Beuninge, Out-burgemeester en Raed, in presentie van Bontemantel bij discours verhaelt, dat met den ouden heer Burgemeester Oetgens seer familiaer was geweest en (dat deze hem) voorsyt hadde, dat hij, van Beuningen, noch door beulshande soude sterven. Anna van Hoorn, vrouw van Vlooswijck, Burgemeester, syde daernae: ‘of een hoer trouwe’.

Op een duplicaat van deze aanteekening luidt het slot aldus:

‘De spotvogels voegen daerbij: en met een hoer trouwen, alsoo met madame Jeanne .....¹⁾ huyshout in Den Haech, die men syt van het beste gerucht niet en is’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 129).

‘In den jaere 1685, omtrent Corstijt, den ..... December, heeft den heer Coenraet van Beuningen, Raed en Out-burgemeester, in Burgemeesteren-camer met veel reedenen Burgemeesteren instantelijck versocht, dat hem mocht(en) verschoonen van het Out-burgemeesterschap,

1) Madame Jeanne zal wel madame d'Alonne zijn, waarover zie: Fruin, Aant. op Coenraet Droste, Overblijfsels van geheugchenis, ad vs. 4469.

[p. 470]

van den eet, als Raed gedaen, en van 't Commissareschappoletiq in den kerkenraet. Waerop een dilatoir antwoort heeft becoomen, ende soude Burgemeesteren den 5^den Januarij 1686 t' selfde gebracht hebben in den raet, waerop het wierd gestelt ter examinatie van vijf heeren ofte meer heeren. Welck raport is verschoove. Doch (van Beuningen is) van alle verdere stadts-, outburgemeesters- en subalterne diensten van den jaere 1686 op versoeck geëxcuseert, als oock 1687¹⁾’.

‘1686, 24 Mey, out sijnde omtrent 64 jaeren, is (van Beuningen) geweest voor Commissaressen van houwelijxse saecken met Jacoba Barthelotti, out omtrent 47 jaeren. Sijn getrout den 11^den Juni’²⁾. (Resol. Raad III, 2 p. 457).

1) Vgl. Wagenaar, Amsterdam I p. 691.

2) 12 Juni, volgens Fruin t. a. p.

Alida Bicker contra Mr. Johan Roeters. Proces wegens trouwbelofte.

‘Cornelis Bicker, Heer van Swieten, wonende tot Amsterdam, voor hem selven ende als vaeder ende voogt van Alida Bickers, sijne dochter, mitsgaeders, voor sooveel des noet sij, de voornoemde Alida Bickers selver, impetranten in rauw-actie, ter eenre,

ende

Meester Johan Roeters, advocaet, mede woonende aldaer, gedaegde, ter andere sijde.

T Hof, gehoort 't rapport van de commissarissen etc. condemneert den gedaegde hem, met soo mondelinge als schriftelijcke trouwbeloften, breder in den processe geroert, tegens d'impetranten niet te behelpen, maer deselve, als van onwaerde sijnde omme de voors. Alida Bickers, uyt crachte van dien, tegens wille van haer ende haere ouders, tot voltreckinge van de voors. trouwbeloften te constringeeren, te laeten vaeren; ontsyt de impetranten haeren vorderen eysch ende conclusie, in desen gedaen ende genoemen, ende compenseert de costen, omme reedenen, den Hove daertoe moeverende. Actum den VIII^sten December 1642’. (Civ. en Jud. Aant. II p. 160 en Merkw. Stukken II p. 10).

[p. 471]

Gerard Bicker contra Alida Conincx. Proces wegens trouwbelofte¹⁾.

Vonnis van het Hof van 3 Juni 1650. ‘In der saecke, hangende voor den Hove van Hollant tusschen Gerardt Bicker, Drost van Muyden, ende Andries Bicker, Burgemeester der stede Amsterdam, voor hen selven, mitsgaders als man ende voocht van sijne huysvrouwe ende, voor sooveel des noot, procuratie van deselve hebbende, eyschers in rau-actie ende verweerders in reconventie,

contra

Alida Conincks, verweerster ende eyscheresse.

't Hof enz., doende recht in reconventie, condemneert den verweerder in 't selve cas, op eerlijcke ende redelijcke voorwaerden, tot discretie van den Hove, tot voltreckinge van de troubeloften mette eyschersse in 't selve cas, voorts te procederen tot het trouwen in facie ecclesie, volgens de placaten ende costuymen deser landen; condemneert insgelijcx de voorn. gevoechdens 't selve te gehengen ende gedogen enz. Gedaen in Den Hage, den 3^den Junij 1650’.

Vonnis van den Hoogen Raad van 27 Mei 1651. ‘'t Hoff enz., doet te niet de sententie van den Hove Provintiael in questie, ende, doende van nieus recht, interdiceert de gedaegde (Alida Conincx) haer mette troubeloften, soo mondelingh als schriftelijck, breder in den processe vermelt, tegens den impetrant tot sulcken effecte te behelpen, omme uyt crachte van dien hem te constringeren tegens sijnen ende sijner ouderen danck met haer, gedaegde, te moeten trouwen’ enz.

Interpretatie van den Hoogen Raad van 23 Maart 1652. ‘'t Hoff, doende recht enz., interpreterende de sententie van desen Rade in date den 27 Mey 11., verclaert dat, de ouders van den voorn. Drossaert tot haren overlijden toe persisterende in haer dessadveu ende oppositie tegen des-

1) Toespelingen op dit proces vindt men in de pamfletten ‘Borgemeester Bickers Laurecrans of Victorywaghen’ (Tiele N^o 3758), ‘Bikkers Grillen’ (Tiele N^o 3754), en ‘'t Muyder Spoockje’ (Tiele N^o 3756).

[p. 472]

selffs huywelijck met Alida Conincx voornoempt, ende hij, Drossaert, selffs tot het voors. overlijden toe ende oock nae dode van beyde sijn ouders, persisterende in sijn respect ende gehoorsaemheyt aen deselve, niet en sal bij Alida Conincx, uyt crachte van de mondelinge off schriftelijcke troubelofte, breder in den principalen processe vermelt, connen ofte mogen werden geconstringeert, 't sij bij 't leven, 't sij oock bij de doot van sijne ouders, omme mette voorn. Alida Conincx te moeten trouwen in facie ecclesie; verclaert wijders dat den voorn. Drossaert, 't sij bij 't leven, 't sij naer doode van sijne ouders, sich willende begeven in huywelijck met yemant anders, ofte willende als nu noch sustineren dat Alida Conincx hem niet sal mogen beletten met een ander te trouwen, sij, Alida Conincx, soo bij desen als voorige sententie onverlet blijft ende in haer geheel omme haer voor desen Rade daertegens te mogen opposeren, behoudens den Drossaert ende sijne ouders haerluyden defencie ende sustinue ter contrarie’.

Vonnis van den Hoogen Raad van 24 Februari 1656. ‘Gesien bij den Hoogen Rade in Hollant ende de naer beschreven adjuncten, van wegen de Hoge Overheyt daertoe gecommitteert, het proces in materie van propositie van erreur tusschen Alida Conincx enz., impetrante in cas van revisie ter eenre, ende Gerart Bicker, Drossaert van Muyden enz., gedaechde in 't selve cas ter anderen sijde, doende recht enz. verclaren in de sententie, in date den 27^sten Mey 1651, mitsgaders in de interpretatie van deselve sententie, daerop gevolcht in date 23 Martij 1652, beyde in questie erreur te wesen, doet te niet deselve sententie enz., ende verclaren den gedaechde bij de sententie van den Rade Provintiael, in date den 3^den Junij 1650, te wesen niet beswaert enz. Aldus gedaen bij den Hoogen Rade ende bij de Heeren ende Mr.^s Willem van der Goes, Jacob van der Graef ende Adriaen van Almonde, Raden in den Hove Provintiael, Arent van der Dussen, Raed ende Pensionaris der stadt Delff, Johan van Wevelinckhoven, Raed ende Pensionaris van Leyden, Cornelis van Dussen, Secretaris der stede Schiedam, ende Nicolaes de Raet, Burgemeester der steede Hoorn’. (Civ. en Jud. Aant. II p. 163 sqq.).

[p. 473]

Franciscus Joseph Borri¹⁾.

‘In deese tijt (Januari 1665) is bij Schepenen gepronuncieert een vonnis ten lasten van Françoys Joseph Borri. Denselfde Borri, soon van Brando Borri, Melanois, was van een vlugge geest, sich begeevende tot de geestelijcke studie, en wierde van een vreemde gevoelen, woonende te Romen, meenende eenige luyden veel wijs te maecken, waerover in den jaere 1662, den 2^den Januarij²⁾, par contumatie door de Inquisitie is verklaert een ketter te sijn, de boecken verbrant, gehangen in effigie etc.

Is gecomen in deese landen en sich nedergestelt alhier tot Amsterdam, hem gelaetende groote kennisse in de medecyne te hebben, voor de groote staet niet anders als bij de aensienlijckste verkeerende, was seer liberael in geschencken en had correspondentie in Duytslant met .............., daer veel gelden door machtich werd. Deselfde correspondent comende te sterven, heeft sich begeeven in de negotie van juweelen en eenige weeten te induceeren, dat conde gout maecken, onder anderen eenen Geraerd Demmer, die lange jaeren was geweest in Oost Indiën ende groot gelt vandaer meedegebracht had, dewelcke (hij) soo heeft weeten te beleesen, dat (hij) hem over de hondert duysent guldens afhandich maeckte, daervoor geevende de wonderlijcke volgende obligatie:

‘Over seeckere groote en secreete saecke (alhoewel van een onseeckeren uytslach) welcke d'heer Geraerd Demmer aen mij alleen, soo hij verseeckerde, heeft gecommuniceert, belove ick, ondergeschreve, met dit jegenwoordige geschrift, door sijne beede grootelijckx bewogen sijnde, aen hem, tot vergeldinge van sijne goede genegenthyt, door geenich contract ofte recht daertoe gedwongen sijnde, uyt mijn suyvre mildadichyt, nae twee verloopene jaeren te sullen vereeren de somme van hondert duysent Hollanse guldens, met haeren ordinaresen intrest, van desen

1) Vgl. vooral over dezen avonturier: K.O. Meinsma, Spinoza en zijn kring, p. 199-202.

2) 3 Januari 1661, volgens Meinsma, t. a. p. p. 200, waar ook het vonnis eenigszins anders wordt medegedeeld.

[p. 474]

dach af te reeckenen. Doch met deese conditie, dat ick nochte van hem nochte van sijne erfgenamen niet sal connen ofte behoore voor die twee jaeren tot de betaelinge van de gesyde ƒ100.000 in eenigerly maniere geadstringeert ofte tot het geeven van eenigerly verseeckeringe geurgeert te werden, niet anders dan of ick voor den gesyden tijt niets belooft hadde. Ende opdat deese mijne weldaet mij selfs niet schaedelijck sij, soo doe ick er daerenboven noch dees conditie bij, indien in dit mijn, hoewel gepremediteert, concept eenige dubbelsinnicheyt mochte comen te occureeren, welcke van den geseyde heer Demmer ofte sijn erfgenamen niet soude mogen verstaen cunnen werden, dat d'uytlegginge van soodanige dubbelsinnicheyt niet min aen mijne genereusheyt sal verblijven, ende nae dat ick het sal uytleggen voor de waerheyt gehouden moeten werden, als dese gifte van mijn simpele liberalityt is voortgecomen. Ende in kennisse van dese mijne munificentie, welcke ick gaerne op deesen goeden man conferere, hebbe ick dat geschrift met mijne eygene handt geschreeven ende met mijn naem geteikent, den 28^sten dach van April 1662.

Was onderteeckent:

Franciscus Joseph Borry.’

Demmer comt te sterven en werd sijn boedel beswaert gevonden met veel gelden, die op intrest had gelicht, en is gevonde de voorschreeven obligatie en geen boec-ken dan eenige saecken, geteeckent 'in een almanacq. De crediteuren hebben proces gemoveert uyt cracht van de gesyde obligatie teegen Borri. Schepenen wickte de saecke swaer, alsoo men syde den voorseyden Demmer uytgesoopen was, en Borry gehoort werdende, wierde gelyt in deliberatie van achter af te lyden. Burgemeester Hooffc, die merckelijcke gelden op intrest had gegeven aen Demmer, ijverde seer.

Den ... Januarius 1665 is gecondemneert te betalen vijf duysent guldens, ingevalle bij eede wil verklaren, de hondert duysent guldens niet op intrest of a deposito van den gesyde Demmer heeft genooten, en, bij refues van den eet, condemneeren de hondert duysent guldens

[p. 475]

te betaelen met den intrest van dien, met compensatie van costen.

Eenige tijt met juweliers gehandelt hebbende ende 't crediet verswackende, is vertrocken, in Duytslant gevangen, nae Rome gevoert en den laesten Sondach van October 1672 door de Inquisitie gecondemneert een eet te doen van sijn dwalinge, in de kerck van Minerve, met een waskaers in de hand, geknielt; opstaende, bedanckte het Hylige Collegie voor haer goedertierenhyt en dat meerder had gemeriteert. De ceremonie gedaen sijnde, is gebracht tot Lorette en geset in een eeuwige gevanckenisse, omdat inventeur was geweest van een nieuwe ketterij, en te dragen tot penitentie, sijn leven lang gedurende, het kleet van Inquisitie met een root cruys op de borst en op de rug, als te leesen in de France Mercurius van den jaere 1672, gedruckt bij Hendrick Boom, beschreven door (Abraham de) Vicquevoort fol. 464, 465’¹⁾. (Civ. en Mil. Reg. I p. 351-534. Enkele verbeteringen van den tekst zijn ontleend aan Civ. en Jud. Aant. II p. 282).

1) Bedoeld wordt: ‘Le Mercure hollandois, contenant les choses les plus remarquables de toute la terre, arrivées en l'an 1672 jusqu' à l'an 1673, et surtout dans les guerres de France, Angleterre et Hollande. Avec figures; à Amsterdam, chez Henry et Theodore Boom, l'an 1673’. (Aanwezig in de Leidsche Univ. Bibl.). De naam van den auteur, dien Bontemantel mededeelt, wordt in den Mercure niet genoemd. In Lenting's uitgave van de Wicquefort's Histoire des Provinces-Unies, Tome I p. XXIV, vindt men den Mercure niet vermeld in de lijst van de Wicquefort's werken. Dat hij echter verschillende werkjes van dezen aard naamloos, waarschijnlijk voor den broode, in het licht heeft gezonden, werd mij door Prof. Fruin verzekerd.

Raadsheer Brederode.

‘Den 7^den November 1668, op een maeltijt tot Schepen Jacob van Neck Jacobsen, verhaelden den pensionares Hop, dat den Raetsheer Brederode, in den jaere 1618, als remonstrants sijnde, gecasseert, sich had begeeven tot de pracktijck van waetermoolens, die voornaementlijck geprobeert wierde in de Bijlemermeer, om het waeter door pompe op te haelen en uyt te smijten, waermeede sich

[p. 476]

had geruineert, door quaet succes. Was gestorven in dit voorjaer, tot welckers begraffenisse de Staeten van Hollant hadde bij resolutie gegeeven seshondert guldens’. (Civ. en Mil. Reg. I. p. 690).

Jan van Erpecum¹⁾.

‘Dese Erpecum, eenige jaeren geleeden²⁾ in Zeelant sijnde, wegens de West Indische Compagnie, en getracteert werdende door de Bewinthebberen aldaer, wilde op de gesonthyt van de Prins niet drincken, dat groote ontsteltenisse gaf, soodat Gerret Bartring het was genootsaekt op te nemen en het glas uyt te drincken, sijnde wegens de hooftpartisipanten meede derwers gecommitteert. Is naederhant van maxime verandert, volgende het spoor van sijn oom Pancras en den raetpensionares Fagel, wiens laeste nichte (hij) vrijde. Doch heeft sich seer moderaet gedragen, doen van de oproermaekers op de Doele wiert versocht te comen, alsoo meest alle de capitynen scheen te trosseeren³⁾; en doen 14 April in de krijsraet werd geresolveert eenich volck uyt te sende, soo was niet willich ten opsicht sijner negotie⁴⁾, waerover in de pasquillen wiert gesyt: ‘De burgerij stonde stom, maer nimant soo verbaest als neef van Erpecom’. (Aant. v. versch. zaken I p. 104, waar deze mededeeling volgt op het verhaal, afgedrukt door den heer J.F. Gebhard Jr. in Bijdr. N.R. X p. 188-191).

1) Vgl. over hem: Tweede deel, p. 199.

2) Bontemantel schreef dit in 1672.

3) Ik geloof dat men dit aldus moet opvatten: toen van Erpecum door de ‘oproermakers’ verzocht werd op den Doelen te komen, heeft hij zijn kolonel daarover geraadpleegd (vgl. Tweede deel, p. 199) en zich ‘seer moderaet’ daarin gedragen, daar hij, op raad van den kolonel, er niet heen ging, wat niet van hem te verwachten was, daar hij vroeger had gehandeld in strijd met de meening van de overige kapiteins en het eerst had geijverd voor de verheffing van den Prins, en zijne compagnie schutters de Oranjekleur had laten dragen. (Gebhard t. a. p. p. 188).

4) Vgl. Eerste deel, p. 211.

Jacob de Graeff.

(Na de begrafenis van Schout Witsen, 16 Maart 1669)

[p. 477]

‘wierde verhaelt, dat Jacob Graef, commissares¹⁾, getrout met Symen Verdoessoons dochter, dat een eenich kint was, doen (zij) begost sieck te werden, haer (bij) testament afparste hondert duysent guldens, doen siecker wiert, hondert en vijfftich duysent guldens, en doen heel sieck was, al haer goet, soodat, sij stervende, en (toen zij) omtrent dry maenden waeren getrout geweest, (hij) erfde omtrent vier tonnen gouts’. (Resol. Raad III, 1, p. 127).

1) Nl. van de desolate boedelkamer. Deze Jacob de Graeff was de zoon van Cornelis de Graeff van Zuidpolsbroek.

Tweede huwelijk van burgemeester Hendrik Hooft.

‘Den heer Outburgemeester Hooft, naer het afsterven van sijn huysvrouw Aechje Hasselaers, dochter van den mayoir Dirck Hasselaer, is getrout met sijn tweede vrouw Maria van Walenburch, vrouwe van Outcaspel etc., weduwe van ............²⁾ Schooterbosch, die haer bequaemelijck conde vaynsen, hoewel tamelijck bejaert, alsof noch bequaem was kint of kindren te gecrijgen, ende dat veel meer middelen had, als wel inderdaet. Getrouwt sijnde ende byde saecke anders uytvallende, is groote onlust tusschen haer geweest, die soo hooch liepen, dat sij voor de tweede mael is vertrocken naer Rotterdam en nae eenige weecken wederom gecoomen. Hooft, in (de) schuyt en op waegens, heeft de onlusten niet gesweegen en voornaementlijck in de commissie van de reeckeninge van 't Muyder santpadt en de reeckeninge van 't Haerlemer santpadt. Onder anderen syde (hij) geconsipieert te hebben een grafschrift:

‘Ici gist une femme, ha qui est bien!
C'est pour son repos et pour le mien’,

dat sommige aldus in Duyts stelde:

 

‘Hier lyt mijn vrouw, ha, dat gaet wel!

 

'k Was haer een plaech, sij mijn een hel’.

2) Hier moet ingevuld worden de naam van Johan Overrijn van Schoterbosch, Schepen van Haarlem. (Alberdingk Thijm en Vorsterman van Oyen, Het geslacht Hooft, p. 21).

[p. 478]

Een ander stelde 't volgende:

‘O sarck, soo yemant u comt vraegen,
Segt, dat hier onder lyt begraeven
Een heer, getreeden in den tweeden trouw,
Daervan wel haest had groot berouw.
Want hij meende haer te connen paeyen
Met praeten en soenen en dicht te naeyen,
Maer omdat 't laest niet veel en quam
Is sij vertrocken nae Rotterdam.
Hij rust hier vergenoecht in vreede,
Gelijck men hoopt, dat sij doet meede’.

(Civ. en Mil. Reg. I p. 667 en 668; het laatste gedeelte van deze aanteekening is er uit gescheurd en ligt in den bundel losse stukken, getiteld: Aant. v. versch. zaken I).

Klaasje Hooft.

‘Omtrent deze tijt (Juni 1668) heeft Claesje Hooft, huysvrouw van Burgemeester Cornelis de Vlaming van Outshoorn, haer begeeven in de gemeente van de publique kercke, daer gewoon was bij de Remonstrante te voegen, seggende, met haer suster oneens sijnde, met haer niet conde ter predicatie gaen; en alsoo Burgemeester Hooft, die plach bij de Remonstranten te nachtmael te gaen, meede seedert eenige tijt bij de groote kerck of France kerck ginck, soo syde men: de hoofde moeten niet hoofdich weesen, want verandren licht’. (Resol. Raad. III. 1. p. 27).

Hulft, secretaris, en Junius, predikant.

‘Den 2^den Augusti 1653 d'heeren Tint, van Haerlem, en Burgemeester van Swieten, Gecommitteerde Raeden wegens de steeden respective, over eenige saecken in de stadt sijnde en getracteert werdende in het Heerelogement door Burgemeesteren, van wiens wegen ter tafel waeren Burgemeester Pol, de Heer van Polsbroeck, Spiegel, Valckenier, Pater, Roelof Bicker en Bontemantel. Over de maeltijt vielen eenige ceerieuse discoursen, als het ongelijck, dat de Oost-Indische Compagnie meende aen-

[p. 479]

gedaen te werden over het lossen haerder scheepen en dien ten oorlooch te gebruycken; dat den admirael Tromp een dapper crijsman is, doch het hnys van Nassouw te veel toegedaen; dat den predicant Junius, staende in deese stadt, had, op sijn presentatie, van Haere Hoochmoogende commissie becoomen om ten dienst van 't lant op de vloot te gaen, hoopende een wel besylt vaertuych te becomen, om, den crijsraet vergaederende, het gebet te doen ende te connen aen- en afvaeren aan de scheepen, om de offeciers en matroosen ende soldaeten soo door predicatiën als vermaeninge tot haer debvoir te vermaenen; dat deesen morgen voor Burgemeesteren was geweest, die hem daertoe gelicentieerd hadden. Dat den secretares Gerret Hulft, uyt een drift, ten dienste van 't vaederlant, met den vies-admirael Witte Corneliss. de Wit sal in zee gaen met vier en twintich man, op sijn selfs costen, daeronder den Schout Outshoorn dry sal hebben. Dat aen den gemelden secretares, sonder te weeten van wien, thuys gesonden was een sack, daerin ....... guldens, om ten dienste van het lant aen de vloot te gebruycken. Dat sijn volck dry maenden op de hand had gegeeven en soolang sullen moeten tot sijnen dienste staen als persoenelijck uyt sal weesen ofte op de vloot vaeren, en ingevallen eer de dienst verlaet, de dry maenden gagie sullen behouden’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 96 en 97).

In deesen jaere 1654 is secretaris Gerard Hulft vertrocke nae Oost-Indiën, in qualityt van Eerste Raet en Directeur Generael¹⁾; is geschoote voor Chilon; was secretares op secretary en van den raet; hadt in 't neeme van een Straetse vloot door de Engelse groot verlies; waerop sich begaf op 's lants vloot, tot eygen costen, met (24) matroose, op 't schip van den vice-admirael Witte Wittesen.

Syde, bij discourse tegen Bontemantel (leggende tesame speculeeren over de leuning van de hooftbruch in 't Y), dat om twee oorsaecke sich begaf nae Oost Indiën: de eerste, dat den Staet door de Admiralityt had geschreeven

1) Vgl. Tweede deel, p. 52 en 53.

[p. 480]

aen de veer van daen te comen scheepen, dat het convoy en 's lants vloot tegen seeckere tijt souden weese en cruyse bij Hysant, om op haer te passe; waerop de vloot tegen den bestemde tijt afquam en wierde door de Engelse genoome, alsoo de vloot niet gereet was¹⁾. Ten tweede, dat de resolutie van den raet stelde in conscientie, soo die geconcludeert waeren, en dat op een tijt Burgemeesteren begeerde die anders gestelt te hebbe, waerin sich beswaert had gevonde en niet had conne obedieeren. Cort voor sijn vertreck gaf aen de meesterknecht van sijn moeder Balichje Hasselaers, weduwe van Jan Eeverse Hulft, brouster in 't Haentje (die begon te brouwe in de Dry Schulpe op de Princegraft) op intrest twintich duysent gildens, waervoor passeerden een Schepenekennisse, geteeckent bij de gesyde Bontemantel en ......., Schepenen’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 198).

1) Waarom deze gebeurtenis een van de redenen was, waardoor Hulft naar Indië ging, zal wel aldus moeten worden opgevat: door het nemen van deze vloot leed Hulft ‘groot verlies’ (zie boven) en zoo ging hij naar Indië om weer fortuin te maken.

Frans Banning Kok, heer van Purmerland.

Copye voor commissarissen om te trouwe.

‘Den 4^den April 1630 ingeteeckent: Frans Banninck Kock, van Amsterdam, docter, op de Breestraet, geassisteert met Jan Cock, sijn vader, ende Maria Overlander van Purmerlant, van Amsterdam, geassisteert met Volckert Overlander, Outburgemeester, Heer van Purmerlant, haer vaeder, en Geertruyt Hooft, haer moeder.

Den 22^sten April 1630 getrout van Ds. Otte Badius’.

‘Den eersten Januarij 1655 sterf Dr. Frans Benning Cock, Ridder, Heer van Purmerlant en Ilpendam. Was in den jaere 1636 worden Raed, 1637 Schepen²⁾, en 1648 van den Coninck van Vranckrijck Ridder gemaeckt van de ordre van St. Michiel, waervan den collier door den ambassadeur³⁾ Henry Brasset, volgens de missive, date

2) In 1650 werd hij voor de eerste maal Burgemeester.

3) Deze titel komt Brasset niet toe. Hij was resident van Frankrijk hier te lande.

[p. 481]

3 November, van den Coninck aen Sijn Eedelhyt is overgelevert, volgens attestatie der gesyde Brasset, in date 26 derselver maent November 1648’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 201).

Jacob van Neck en Dirk Tholinx.

‘Oock is Jacob van Neck, Raed, gecomen sijnde, gelijck men syt, uyt te droogen, gefailleert¹⁾. Had in sijn jonckeyt goede negotie in Italiën gedaen en hier te lande sich begeeven tot assurantie, ende commissares der assurantie geworden sijnde, heeft, volgens instructie²⁾, niet meer moogen assureeren. Heeft naederhant cessie gedaen³⁾. Bij mijn tijt heb Dirck Teuling, Raed, Outschepen en Bewinthebber der Oost Indische Compagnie (zien) fallieeren, en is naederhant ritmeester geworden van 't lant’.

Bij het bericht omtrent van Neck staat in margine: ‘Was bij de tachentich jaeren out, en vroom en goedertieren. “Ach, waer ik vroeger gestorven”, syt Juvenalis van Nestor’. (Aant. van versch. zaken I p. 399).

1) Dit moet gebeurd zijn in het voorjaar van 1673, daar een mededeeling, die hierop volgt, betrekking heeft op een gebeurtenis in April 1673.

2) Art. 30 van de instructie van 31 Januari 1598 (Handvesten II p. 655 en 656) bepaalde: ‘Sullen oock d'officiers, de gecommitteerde van de camere van asseurantie, haer secretares, sijn gesworen klerck, de tollenaers ofte makelaers van de asseurantie geene versekeringe mogen doen ofte laten doen, directelick noch indirectelick’. In Februari 1600 en 1601 werd echter door de Heeren van den gerechte verstaan, dat de commissarissen en de secretaris zichzelven (hunne eigen goederen nl.) wel mochten laten verzekeren. (Handvesten II p. 656).

3) Jacob van Neck had van 1648-1673 zitting in het college van assurantiemeesters, en was sinds 1652 lid van de vroedschap. Na zijn faillissement legde hij zijne regeeringsposten neer. (Vgl. ook Tweede deel, p. 105, noot 8). Wagenaar, Amsterdam III p. 441, noemt Jacob van Neck onder de assurantiemeesters van het jaar 1673 en voegt daar bij ‘sterft den 20 Julij’. Dit zal wel moeten wezen. doet cessie’.

Proces Papenbroek-Schrijver.

‘Juffrouw Wendel Graef, de suster van Andries de Graef en Cornelis Graef, is getrout met Pieter Papenbroeck, die naegelaeten hebben een dochter, genaemt Alida Papenbroeck, welke Alida Papenbroek is getrout met de heer

[p. 482]

Gerard Bicker, Heer van Swieten, die naegelaeten heeft een dochter, genaemt Wendela Bickers van Swieten. Deese Wendela Bickers is gestorven, jong sijnde, soodat questie is ontstaen tusschen Willem Schrijver den jonge, als sijnde een soon van Wendel Graef en haer tweede man Willem Schrijver, ende de suster en broeders van Pieter Paepenbroeck, wiens goederen, van sijn ouders gecomen, waeren beswaert met fidecomies, sijnde een merckelijcke groote somme.

Over dit kint, Willem Schrijver de jonge, waeren voochden Willem Schrijver de oude, Cornelis en Andries Graef ende Jan Duyts.

Gerret van Paepenbroeck, die wel het proces waernam, is geworden Bewinthebber van de Oost Ind. Compagnie, door Cornelis de Graef, nietteegenstaende in proces waeren, en heeft nimant connen bedencken, hoe tot soo een profitabel amp is gecomen, ende hebben het huys van dien Paepenbroeck en Cornelis de Graef samen groote vrintschap gehouden¹⁾.

Endelijck is de saecke gebracht aen de Hoogen Raet, bij compromis, met consent en toestemmen van Weesmeesteren, onder renunciatie van revisie etc.; en alhoewel eenige jaeren is sleepende gehouden, soo is Cornelis de Graef in den jaere 1664 comen te sterven, ende doen de saecke door Gerret Paepenbroeck met meerder ernst vervolgt sijnde, is het compromis in den jaere 1668 uytgesproocken, 't welck merckelijck tot naedeel van Willem Schrijver is uytgevallen, soodat d'heer Andries Graef en Duyts, nae veel overlech, request hebben gepresenteert aen de Staeten van Hollant²⁾, die 't selfde request hebben gestelt, volgens gewoonte, in handen van den Hoogen Raet, en is 't selfde advys³⁾, op naerder request, gestelt ter examen van Haerlem, Lyden, Amsterdam, Gouda, Alckmaer ende Enckhuysen.

En heeft den pensionares Casper Fagel den 2^den4) Au-

1) De gecursiveerde woorden zijn in het HS. doorgeschrapt.

2) ‘Versoeckende aen H. Ed. Gr. Mog., dat mochten ontfangen werden in revisie over de uytspraeck van den Hoogen Raede’. (Resol Raad III, 1, p. 373).

3) ‘Seer naedeelich sijnde voor de suplianten’ (ibid.).

4) Het HS. heeft 3 Aug. Zie echter Resol. Holl. 2 Aug. 1670.

[p. 483]

gusti 1670 rapport gedaen, sustinueerende, volgens advys van den Hoogen Raet, dat geen revisie behoorde toegestaen te werden’. (Resol. Raad III, 2, p 368-369).

Op een andere plaats bericht Bontemantel nog, dat de Staten het rapport goedkeurden; ‘op de resumptie is deese resolutie niet geleesen, soodat op het request moet geappostilleert sijn’. - ‘Alsoo Haerlem de eerste in de commissie’ (de bovengenoemde commissie uit de Staten van Holland) ‘was, soo heeft Burgemeester Graef, een der voochden, den pensionaris Fagel de saecke veelmaelen gerecommandeert, welcke Fagel - alsoo (hij) sijn broeder recommandeerde tot Raetsheer in den Hoogen Raet¹⁾ - altijt (aan de Graeff) goede woorde heeft gegeeven, tot soolang sijn broeder Raetsheer is geworden; ende in de besoigne is hart teegen het versouck geweest en in het rapport seer ijverende, dat sulx noyt behoorde toegestaen te werden, en bij resolutie daertegen behoorde te werden voorsien. Den pensionares Hop, wegens Amsterdam op die besoigne sijnde, toonde sich faciel en (zei) dat het versouck conde toegestaen werden, hoewel (hij) anders bij sich selfs gevoelde. Alckmaer, van wiens weegen Snellius aldaer was, was seer ijverich voor de suplianten; en, om Burgemeester Graef te flatteeren, syden veel leeden in het particulier, dat het vonnisse van den Hoogen Raet seer onrechtmaetich was geweesen, doch (dat), alsoo van revisie was gerenuncieert, daer geen helpen aen en was’. (Resol. Raad III, 1, p. 373 en 374).

‘Het schijnt dat Andries de Graef sich’ (over de houding van Fagel in deze zaak) ‘niet en bedanckte, ende heeft daerover Fagel, die quam yts bij de heeren van Amsterdam soliciteeren .......²⁾. (Resol. Raad III, 2, p. 369).

1) Vgl. Tweede deel, p. 410 en 411.

2) Hier breekt het verhaal af, daar de volgende bladz. in het HS. ontbreekt. Uit Tweede deel, p. 190, zou men afleiden, dat er moet volgen ‘qualijck bejegent’. Dat het boven verhaalde proces aanleiding tot verwijdering gaf tusschen Andries de Graeff en Fagel, blijkt ook uit wat Bontemantel in margine er naast schreef, nl. ‘Graef en Fagel's questie’.

Proces Anna Pauw contra Hendrik van Hoven.

Over dit proces heeft Bontemantel uitvoerige aanteeke-

[p. 484]

ningen in Civ. en Jud. Aant. II p. 178, III, 1, p. 21, 22, 33-40, 186, III, 2, p. 41-45, 80-82. Ik ontleen daaraan het volgende:

‘Juffrouw Anna Pauw, dochter van de heer Nieuwerkerck en ........¹⁾, hebbende haer laeten beslaepen van Hendrick van Hooven, ende een soon daerdoor verweckt²⁾, heeft, naer jaeren, geraeden gevonden proces tegen van Hoven te voeren en (hem) te roepen, in den jaere 1669, in Maert, op de gepreviligeerde rol, en eenige tijt daernae versocht een precysen dach, 't welck haer teegen den 14^den Mey 1669 is toegestaen, sijnde den precysen dach versocht bij request, en parteculier aen alle de Schepenen, met recommandatie van de heeren Pauw, Heer van Bennebroeck, Raetsheer in het Hof van Hollant, Gerret Pauw, Heer van Heemstee, Reeckenmeester van de graeffelijcks domynen, ende Cornelis de Vlaming van Outshoorn, Heer van Outshoorn etc., Outburgemeester ende Raed. Den 7^den Mey 1669 heeft den heer Outshoorn, uyt den naem van de voorseyde heeren, door versouck van de yssersche versocht, alsoo den bestemde precyse dach was naeckende, dat den procureur Molegraef, die de gedaechde dient, mach gelast werden en aengesyt, om gereet teegen den gestelden precysen dach te weesen; dat de playdoye mach gedaen werden met besloote camer, dat is met de practesijns, maer de foele der gemeente buyten de camer gehouden werden; dat Schepenen gelieven in competente getaele ter audientie te weesen, ende den pensionares aengedient op de playdoye te weesen om Schepenen, des versocht, te dienen van advys. Dese vier versoucken, gedaen sijnde in het perteculier aen de presidenten, sijn, op voorstel van de presidenten, in Schepenebanck toegestaen’³⁾.

1) De moeder van Anna Pauw was een juffrouw Jonckheyn. Vgl. Alberdingk Thijm, Het patriciaat van Amsterdam, fol. 24.

2) Deze zoon, Hendrik, was in Juni 1655 geboren.

3) In Bontemantels Aant. v. versch. zaken II, bundel 5, getiteld: ‘Brieven van notabele personen’ ligt een origineele missive van den pensionaris Hop aan de schepenbank van Amsterdam, d.d. Den Haag 9 Mei 1669. Hij bericht daarin o. a de ontvangst van hun missive van 8 Mei, waarbij zij hem verzochten tegenwoordig te zijn bij het aanstaande pleidooi in de zaak van Anna Pauw contra Hendrik van Hoven, en geeft hun in overweging, dat hij om opspraak te vermijden, van het bijwonen van dit pleidooi worde gedispenseerd, daar hij ‘al over vele jaren, ende oock nogh onlangs, als advocaet voor het recht ende gesustineerde van de voorn. Juffr. Anna Paeuw (heeft) geadviseert’, en dus niet als geheel onpartijdig kan worden beschouwd.

[p. 485]

De Amsterdamsche advocaat Lamine pleitte voor Anna Pauw en eischte namens haar, dat Hendrik van Hoven, die met haar gelijk van middelen en geslacht was, en bij haar, na trouwbelofte, een zoon verwekt had, met haar zou trouwen. De advocaat van Tongeren, uit Den Haag, pleitte voor van Hoven; hij ontkende, dat trouwbelofte was gegeven en zei, dat zijn client bij eede wilde verklaren Anna Pauw nooit te hebben beslapen; ook al was echter dat feit gepleegd en trouwbelofte gegeven, dan nog zou die belofte niet bindend zijn, want van Hoven was onmondig, en beloften van onmondigen zijn nul. Na afloop van de pleidooien, die 1½ dag duurden, verklaarde van Hoven aan Schepenen dat hij geen trouwbelofte had gegeven en daarop een eed wilde doen; maar, wat den bijslaap betreft, zeide hij, zijn advocaat geen last te hebben gegeven daarop den eed te presenteeren.

17 Mei 1669 viel de uitspraak van schepenbank. Alleen Bontemantel wilde de eischeres haar eisch ontzeggen; de overige schepenen gaven voor vonnis: zoo Anna Pauw bij eede wil verklaren, dat zij door Hendrik van Hove, na trouwbelofte, is beslapen en een zoon van hem heeft gekregen, dan moet hij haar trouwen ‘in facie ecclesiae aut coram judice’; weigert zij den eed, dan wordt haar eisch ontzegd en zij in de kosten veroordeeld. ‘Staet te considereeren, dat in dit vonnis wat menschelijcheyt of cortesie heeft onder gespeelt, gelijck naerderhandt is gebleecken, en waeren den advocaet Lamine en procureurs Meerhout (en Hardenbergh¹⁾) heel swaerhoofdich in de saeck, en den advocaat Buys had het afgeraeden, alsoo (hij) de beschyde te swack oordeelde; en alle de practisijns, die de playdoye gehoort had(den), conden niet begrijpen hoe Schepenen soo een vonnis hadde connen uytspreecken’. - ‘Den 21^en Mey sijn voor Schepenen ge-

1) Deze naam is door mij toegevoegd, daar, blijkens Civ. en Jud. Aant. III, 2, p. 80, Meerhout en Hardenbergh de procureurs van de eischeres waren.

[p. 486]

compareert Anna Pauw, vergeselschapt met haer swaeger Vincent van Bronckhorst¹⁾, en heeft den eet gepresenteert, in welcke presentatie seer was gealtereert en huylde’.

Hendrik van Hoven kwam van de uitspraak der Amsterdamsche schepenbank in appèl voor het Hof, dat hem echter, bij vonnis van 20 December 1669, niet bezwaard verklaarde door het vonnis van het gerecht van Amsterdam. ‘In de maend Maert (1670) sijn door den Hoogen Raet houwelijxse voorwaerde gemaeckt: dat (Anna Pauw) duysent rijxdalers sal hebben jaerlijx in de mesnage; de educatie van de soon is opengelaeten, soo van voortijden als hiernae, en het arrest is op al sijn goederen (nl. de goederen van van Hoven) gebleeven. Den 14^den Maert sijn de gebooden gegaen, soo in Den Haech als hier tot Amsterdam, en den griffier Coenen geordonneert den gedaechde te representeeren. Den 20^sten Maert heeft den advocaat Buys mijn gesyt, dat van Hoven een mandement van revisie heeft, die al ses maenden out is, dat hij sal exploiteeren op 't derde gebot; doch dat de saecke soo hebben belyt dat, soodra het derde gebot hier en in Den Haech sal gegaen weesen, van wedersijden par post nae Hillegom sullen afsenden, en dat sij, Anna Pauw en den griffier Coenen, dien Sondach sullen bedecktelijck maecken daer te weesen, en soodra de actens, soo uyt Den Haech als van hier, daer sullen gecomen weesen, aenstonts sullen trouwen²⁾; dat diergelijcken noch eens is gepleecht door eenen Savry ofte Ravesteyn, die tselfde door sulck belyt deede halfweegen Utrecht’.

‘Deese juffrouw Anna Pauw is in den jaere 1673, in 't voorjaer, seer ongeluckich met een slee in 't Spae(rne)

1) Deze was in dit jaar vice-president van de schepenbank.

2) Bontemantel vermeldt niet, of dit huwelijk te Hillegom gesloten is, dan wel of van Hoven nog bijtijds gebruik heeft kunnen maken van zijn mandement van revisie. Het geval kwam mij zoo curieus voor, dat ik den gemeentesecretaris van Hillegom verzocht in de huwelijksregisters van 1670 te willen nazien, of Anna Pauw daar getrouwd is. Deze heer was zoo vriendelijk mij te antwoorden, dat de oudste registers van den burgerlijken stand, die te Hillegom bewaard zijn, van 1811 dagteekenen. Vermoedelijk is het huwelijk echter gesloten, daar Bontemantel anders wel den verderen gang van het geding zou hebben medegedeeld.

[p. 487]

bij Heemstede in 't ijs verdroncken, neffens de huysvrouw van den Schout van Heemstede. Was een fraye, welspreeckende en in geselschap vroolijcke dame, doch ten opsicht van het ongeluck en proces en dat van haer moeder straf wierde gehouden (als hebbende moeten bij een moeye woonen), alleenich sijnde, swaermoedich’.

Proces Isaäc Pauw contra Barbara Johanna van Hoven.

‘Isaäc Pauw, Heere van Achtienhoven, pensionares van Enckhuysen ende voor deesen geweest Schepen tot Amsterdam, getrouwt wesende met Barbara Johanna van Hove, en woenende in Den Haeg, heeft den gemelde vrouw (zich) met houden van salet, (dat is: conversatie van jonge luyden) met den jonge Graef van Hoorn wat gemeen gemaeckt, waerover den voorseyde heer, haer man, wat jalours wordende, op een nacht, als sij bij den anderen in haer slaepcamer waeren, met geweer (hem vynsende van huys gegaen te sijn) soucken te atrapeeren, en alsoo de knechs van den jongen heer sulx sochten te beletten, is het gedruys hoorende, door een venster uyt den huyse geraeckt. Waerover (Pauw) de vrouw beschuldichde overspel begaen te hebben, versouckende bij den Hove van Hollant geschyden te warden. Dees saecken eenigen tijt getrayneert hebbende, is gevollicht het hier onderstaende (vonnis):

Barbara Johanna van Hove, Vrouwe van Achtienhoven, impetrante omme actie geinstitueert te hebben in rouwactie,

contra

Isaäc Pauw, Heere van Achtienhoven, gedaegde.

'T Hof, al gehoort in advys aen het Collegie van Rade op 't advys (sic), gesien de acte, bij den gedaechde onder sijn hant, cachet en signature gepasseert ende gestelt achter de copye authentyck van den requirante, bij den impetrante aen desen Hove gepresenteert, daerbij hij, gedaechde, verclaert heeft ter saecke in de voors. requeste (geen actie tegen de impetrante?) te hebben nochte te pretendeeren ende deselve te kennen en te houden voor een eerlijcke vrouw, verclaert den gedaechde ter saecke, breeder in 't veniencour vermelt, geene actie tot laste van

[p. 488]

den voorn. impetrante te competeeren ende compenseert de costen van dese differente, om reedene, den Hove daertoe moverende. Actum in den Rade ende gepronuncieert den XX^sten Julij 1656’. (Civ. en Jud. Aant. II p. 179).

Blijkens een margin. aanteekening bij Civ. en. Jud. Aant. II p. 178 was Isaäc Pauw een neef van de boven genoemde Anna Pauw, en Hendrik van Hoven een broeder van Barbara van Hoven.

Proces van Theodorus van der Perre.

Op 16 Januari 1670 werd door het gerecht van Amsterdam ter dood veroordeeld Theodorus van der Perre, oud 28 jaar, van Amsterdam, destijds wonende te Breukelen. Hij had herhaaldelijk valschheid in geschrifte gepleegd en o.a. voor een aanzienlijk bedrag aan valsche obligaties laten maken.

Bij de beschrijving van zijne executie teekent Bontemantel aan: ‘En alsoo is uyt deese weerelt geschyden Theodore van der Perre, Heere van der Aa, sijnde van sijner sijde van de aensienelijxste geslachten uyt Zeelant, en van sijn vrouw, Anna Maria Muylmans, van burgemeesterlijcke geslachte, alsoo haer moeder was een dochter van Pieter de Vlaming, Burgemeester. Tulp, Outburgemeester, en den ontfanger Spiegel sijn sijn vrous omen, als hebbende yder getrout een dochter van de voors. Pieter de Vlaming. Die staet, siet dat hij niet en valt (1 Corinte 10) en Godt sij sijner sielen genadich’.

Uitvoerige mededeelingen over dit proces vindt men in Civ. en Judic. Aant. III, Eerste stuk, passim, en in twee bundels processtukken, voorkomende in Aant. v. versch. zaken I.

Gerrit Schaep Simonsz., heer van Kortenhoef¹⁾.

‘Burgemeester Gerrit Schaep, Heer van Cortenhouf, is gestorven 2 Julij 1666; had eenige tijt voor sijn sterven door meester Brederode, stadts metselaer, laeten maecken een bequaeme plaets onder sijn ledecant, daar ordenares

1) Vgl. over hem: Amsterd. Jaarb. 1889 p. 214-217.

[p. 489]

op sliep, en daerin gelyt aen ducaten en gout en eenich wynich silvergelt tot omtrent de dartich duysent guldens, ende had een, genaemt Bazuyen, klerck op de secretary, en, soo ik meen, secretares op 's Gravenlant, die sijn knecht was geweest en met levry plach te gaen, daer veel werck van maeckte, ende had nimant het secreet derven vertrouwen dan alleen dien Bazuyen. Gestorven sijnde, wierde het bekent, en stont geschreven:

‘dit is het secreet,

daer Basuyen van weet’.

Hij was een out man, doen hij sterf, sonder kindren, seer rijck van middelen; heeft naegelaeten, soo van sijn als sijn vrouws goet, omtrent de negen tonnen gouts; was seer suynich en girich¹⁾, soo wel in stadts- als eygen saecken, oversulx cost nimant met hem overwech; was wel gestudeert, maer niet gauw van verstant en gants niet wel bespraeckt’. (Resol. Raad III, 1. p. 129).

1) Een trek, dien hij van zijn vader kan gehad hebben. Deze schreef na den dood van zijne dochter aan een familielid: ‘al valt het sterven van een beminde dochter zeer hardt, men moet met wijsheid patientie nemen. Ick hebt aen mijn schoone beminde Grietgen Schaep met patientie besocht, daer ik wel negenhondert gulden jaerlijx lijffrenten optte stad Amsterdam ende de Heeren Staten van Hollandt bij heb verlooren. Het verlies van mijn lieve dochter was in geen comparatie bij de schade te rekenen’. (Amsterd. Jaarboekje 1889, p. 214).

Dirk Tulp.

‘Omtrent deese tijt (November 1659) heeft Dirck Tulp, Outschepen, qualijck opgenomen de discourse, die gedivulgeert wierde, alsof een os op sijn hofsteede, genaemt Tulpenburch, soude geslacht hebben sonder den accijs te betaelen; waerover voor Schepenen, geassisteert met sijn swager Coenraet Burch en neef Gerret Hasselaer, meede Outschepenen, sijn geweest, sich beklaeghende over sulcke uytgestroide discourse, te kennen geevende, waer het vandaen quam.

Pancras²⁾ heeft door sijn swager Elias, advocaet en een groot liefhebber van paerden, verklaringe door den impostmeester voor twee Schepenen doen beleggen, om bij

2) Deze had dus waarschijnlijk het gerucht verspreid.

[p. 490]

naerder beschuldi(gin)ge gereet te sijn sich te connen met de waerheyt verdedigen. Doch sijn daer slecht afgecomen, want het is geweest geen os, maer een koe, die al voor een jaer was geslacht geweest; doch daerop betrapt sijnde, (had Tulp het) voor 24 guldens met den impostmeester afgemaeckt en een rijxdaelder voor de deurwaerder. En daermeede is de saecke blijven steecken’. (Civ. en Mil. Reg. I p 374.)

Nicolaas Tulp¹⁾.

‘Burgemeester Nicolaes Pieterss. Tulp is geweest van goeden huyse, als te mercken, dat in dien tijt de kinderen niet in studie opgebracht sijn, dan door die middelen hadden; den broeder, gestudeert tot een leeraer, is geweest predicant tot Slooten, en Nicolaes docter medicine. Is in den jaere 1622 geworden Schepen en Raed. Troude voor sijn tweede vrouw de dochter van Pieter de Vlaming van Outshoorn, Burgemeester en Raed²⁾.

Was van groote studie en bequam de meeste practijc, soodat vernootsaeckt was in een koets te rijden, getrocken door een paert, hebbende onder sijn huys op de Kysersgraeft, Westsijde, bij de Westerkerk, in de kelder plaets daertoe geprepareert. Doch eenige jaeren daermeede gereeden hebbende, heeft dat rijden naegelaeten, al veel jaeren voor het verbieden der caeressen, 't welck was geweest in den jaer 1663³⁾.

Is anno 1654, 1 Februarij, geworden Burgemeester, 1663 Gecommitteerde Raed, 1672 de maeltijt⁴⁾, 1673 in 't selfde collegie, alwaer den 12^den September 1674 is gestorven.

Was een heer van vrindelijcke en minnelijcke aen-

1) De volgende mededeeling is reeds door Dr. Scheltema afgedrukt in Aemstel's Oudheid VI p. 92 en 93. Vgl. over. Tulp het artikel van Prof. Rogge. in Gids, Juli 1880.

2) Hierop volgen deze doorgehaalde woorden: ‘Soodat in den met geseeten heeft met sijn schoonvaeder tot 10 Augusti 1628, als wanneer den Burgemeester Outshoorn is gestorven, sijnde Burgemeester’.

3) Keur van 7 April 1663. Handvesten II p. 739.

4) Bontemantel herinnert aan den maaltijd, door Tulp gegeven toen hij 50 jaar lid van de vroedschap was. Zie Tweede deel, p. 63-68.

[p. 491]

spraeck en burgelijcke huyshoudinge en tot groote rijckdomme gecomen. Pleech sich niet anders als Claes Pieterss. te laeten noemen, oock onder¹⁾ de glaesen, daer in 't waepen een tulp stont. Welck als in de sacristie van de Oude kerck, daer naederhant de commissaressen van houwelijxse saecken haer sitplaetse pleegen te hebben, te sien is geweest tot wynich jaeren voor sijn sterven, als wanneer (op) dat glas, gebacken 1625, en meede op eenige andre oude plaetse, heeft laeten stellen: Nicolaes Pieterss. Tulp.

Was een godtlievend heer²⁾, doch wat te veel predicants gesint in de vervolginge der Remonstrante van den jaere 1625-1628, dat veroorsaeckte (dat hij) soo haest niet, als (hij) wel bequaem was, Burgemeester is geworden. Naedat naest sijn deur noch een huys had getimmert, daer Dr. Aernoult Tholing, commissaris, getrout met de dochter van den gemelden heer, (ging wonen), deed boven sijn deur stellen: ‘Wandelt met Godt’, en boven de andere deur: ‘Soeckt het eeuwich leeven’. Boven sijn E. deur

1) Op?

2) Een eigenaardig staaltje van Tulp's rechtzinnigheid geeft Bontemantel in de volgende aanteekening. In de vroedschapsvergadering van 28 Mei 1660 werd den raad een missive medegedeeld van de gedeputeerden ter dagvaart, die o.a. behelsde: ‘dat de Princesse Royale met haer soon, den Prins van Orange, nae eenige daegen geresolveert is te rysen nae Breda, en haer wech te neemen over deese stadt en voors haer moeder in Vranckrijck te gaen besoecken, en dat (zij) van verre te kenne geeft, soo in deese stadt werd gepresenteert het defroyement, dat het niet onaengenaem sal sijn’. Burgemeesteren werden daarop geauthoriseerd ‘de behoorelijcke ordre te stellen tot de onthaelinge. Tulp versocht, dat Burgemeesteren geliefden sulcke hydense goden en godinnen op triumpwaegens, als in den voorleeden jaere op de festoyeringe vant huys van Nassouw door de stadt reeden, te excuseeren en niet wederom te laeten toestellen, waerop Burgemeesteren antwoorden, dat van meeninge sijn de onthaelinge te doen in manieren als in den voorleden jaere is gedaen’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 398 en 399). Een beschrijving van de ‘zinrijke vertooningen, door den poëet Jan Vos bedacht en toegestelt’, die Tulp geërgerd hadden bij het vorstelijk bezoek in 1659 (zie daarover Eerste deel, p. 283) vindt men bij Dapper, Beschr. v. Amst. p. 253-255. Dat Tulp in 1660 gelijke reden tot ergernis kreeg, blijkt ibid. p. 255-257. - Een ander staaltje van Tulp's kerkelijke gezindheid vindt men in de volgende bijlage, onder het hoofd: ‘Tweede Luthersche kerk gebouwd’.

[p. 492]

pleech uyt te steecken een tulp (daer, gelijck veel maelen gebeurt, den toenaem van heeft becomen) doch heeft die wech genome’. (Aant. v. versch. zaken I).

Tulp en Valckenier.

‘In October (1673) Burgemeester Tulp, gecommitteert in de Gecommitteerde Raeden, in deese stadt sijnde en Burgemeester Gillis Valckenier gaende begroeten, aparent om sijn soon of swaegers te recommandeeren om op de veertienen te setten, is Tulp ten huyse van Valckenier met een overval bevangen, soodat soo ontroert is thuys-gebracht en ly tot sijn swaeger¹⁾ Dr. Toling (in) een swaere perickeleuse sieckte. [Doen ick dit hoorde, quam mijn in gedachten, dat in den jaere 1650 Burgemeesters waeren Anthoni Oetgens van Waveren, Wouter Valckenier, Cornelis Bicker en Nicolaes Corver; dat Oetgens bij discourse somtijts had gesyt, dat Valckenier een goet man was, wat belaede sijnde met humeuren ende (dat hij), als (hij) wilde, (hem) een alteratie of populsy conde op den hals jaegen; waerop is gevolcht dat byde, in burgemeesters-camer sijnde, seer harde woorden tesamen hadde, nae dat de boode of camerbewaerder syde, en quam Oetgens uyt de camer en syde aen de boode: ‘gaet binnen, den heer Valckenier is niet wel te pas;’ en de boode, binne comende, bevond Valckenier door alterati ofte overval nederleggen en wierde becommerlijck thuysgebracht ende eenige tijt sieck geweest hebbende, sterf].

Eenige daegen daernae, doen Tulp tot Valckenier was geweest, geresolveert sijnde bij de Oost Indische Compagnie om ter vergaederinge van XVII^en te recommandeeren tot hooger employ in Oost Indiën eenen, genaemt Bitter, soo scheen of de soon van Burgemeester Tulp, gecommitteert op de vergaederinge der XVII^en, de last van sijn camer maer taemelijck achtervolchde, als gevende van ter sijde te kennen, de bequaemste niet te weesen om verder in Indiën geavanceert te werden, soodat de voorstellinge van deese camer bij de andere camers niet

1) Swaeger is hier = schoonzoon.

[p. 493]

smaeckelijk was en oversulx niet op geresolveert wierd. Twelk Valckenier seer qualijk nam en syde in de Amsterdamse vergaederinge van de Oost Indische Compagnie, dat hij, Tulp, maer een bewinthebber d'honneur was, alsoo wynich compareert, en wel ordre soude connen gestelt werden tegen die haeren last niet getrouwelijck uyt en voeren, en wel verder tegen connen gegaen werden. Waerteegen Tulp wederom heevich uytvoer en tot conclusie syde: ‘soo ghij cont, soo sent mijn meede een briefje thuys, gelijck ghij veel anderen hebt onlangs gedaen’¹⁾. (Resol. Raad III, 2, p. 410 en 411).

1) Wordt met ‘briefje’ een briefje van ontslag bedoeld, dan is dit een zinspeling op de verandering der regeering in 1672, waarin, naar men meende, Valckenier de hand had. Vgl. Tweede deel, p. 226.

Cornelis van Vlooswijck.

‘Cornelis van Vlooswijck, getrout met Anna van Hoorn, Out-Burgemeester en Raed, en nu (December 1667) Tresorier, en onlang geworden Bewinthebber der Oost Ind. Comp., een goet en vroom heer, door eenige bedijckinge in Vlaenderen ende al te splendit huyshoudinge en opvoedinge sijner kinderen genootsaeckt sijnde veel gelden op intrest te lichten, ende, hoewel seer rijck was, en de contante gelden verteert ende van de lantgoederen wynich intrest becomende, is het capitael soodanich vermindert dat de depositairesen haer gelden begondenin te trecken, 't welck int laeste haperde, soodat Michiel Popta, die seedert eenige jaeren al omtrent 30000 gld. had ingetrocken, en seedert dry jaeren sijn rest, sijnde 25000 gld., niet connende becoomen, den gemelde Vlooswijck op de vierschaer (heeft) geroepen, dat geoordeelt wiert wynich respect voor deese stadt te weesen²⁾.

Omtrent 10 à 12 jaeren geleeden is Burgemeester Outgens van Waveren meede geroepen op de vierschaer wegens ..... Bicker, door de boode, Moses genaemt;

2) Over den ‘beslommerden’ boedel van Vlooswijck vgl. ook Eerste deel, p. 9, noot 1 en Tweede deel, p. 168, noot 1. Uit Civ. en Mil. Reg. I p. 630 blijkt nog, dat Vlooswijck, toen hij door Popta op de vierschaar geroepen werd, ‘gecondemneert is, salve purge tot de eerste vierschaer’.

[p. 494]

maer het is een groot verscheel of, rijck sijnde, geroepen te werden, ofte, sijn rijckdom verteert hebbende, soo gemaent te worden’. (Resol. Raad II, 2, p. 839).

Anna van Hoorn, Vrouwe van Vlooswijck.

‘Den 30^sten October 1668 is bij avond begraeven Anna van Hoorn, huysvrouw van Burgemeester Vlooswijck; was een gauwe en wel doorleese dame, meer geneegen met de grootste van het lant en ambassadeurs der vremde potentaten, dan met haers gelijck te spreecken en om te gaen’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 690). ‘Had een staet gehouden, veer boven vermoogen, soodat yder syde, dat den Burgemeester geluckich soude geweest hebben, waer sij vier en twintich jaeren eer gestorven’. (Resol. Raad III, 1, p. 59).

Jan Oetgens van Waveren.

‘Den 20^sten Februarij 1670 is begraeven Burgemeester Jan Oetgens, Heer van Waeveren, sijnde gestorven den 14^den deeser, snachs omtrent twaelf euren, hebbende veertien daegen Burgemeester geweest.

Was 1643 Schepen geworden en noch eenige maelen Schepen geweest hebbende, heeft 1653 Schepen geweest en gerust tot den jaere 1667, en was president 1668¹⁾. Had sich altijt gehouden aen de kant van Joores Backer en Spiegel, en in 't jaer 1666 teegen Graef, Valckenier en die bande hart geoposeert, willende, met de sijde van Spiegel, Hasselaer Burgemeester maecken²⁾, niet-tegenstaende Pancras alle debvoir aenwende om met Graef te stemme. Niettegenstaende is door Pancras Burgemeester geworden, seggende, dat het sijn susterling was, als getrout hebbende een dochter van J.M. Blaeuw, en (dat hij) doen³⁾ door de Backers was verlyt en opgemaeckt.

1) In 1659 werd hij lid van de vroedschap.

2) Vgl. Tweede deel, p. 134-142.

3) Nl. in 1666.

[p. 495]

Soo gaet het: die in den jaere 1667 het meest verkurven hadden, wierden daernae het meeste geavanceert.

Van Waeveren was een sacht, goedertieren man van een seer eerlijck inborst, doch in saecken van importantie was vrij verleegen’¹⁾. (Resol. Raad III, 1, p. 253).

1) Een karakteristiek van zijn vader Antoni Oetgens van Waveren vindt men: Tweede deel, p. 109.

Cornelis Witsen.

Op 16 Maart 1669, toen Schout Witsen begraven werd, teekende Bontemantel aan: ‘Was een heer, wat te veel geneegen tot groote glaesen; gedurende sijn schoutsampt niet bemint, alsoo wat te veel schraepte onder de gemeente en de substituten en dinaers, daer nochtans in de mont had, dat het hem om geen gelt was te doen, maer het schoutsampt te weesen opgedrongen²⁾’. (Resol. Raad III, 1, p. 127).

Toen Witsen Schout was, werd hij zelf, in een civiele zaak, door Schepenen veroordeeld, blijkens de volgende aanteekening:

‘Lijsbeth Jansz., weduwe van Jannes Pax, welcke Pax veel jaeren hadde gelevert de coolen, om op de baeckens te gebruycken tot vieren, aen de Heer van Swieten en, nae sijn doot, aen Burgemeester Witsen, als baecken-meester³⁾, en oock altijt haer gelt tot ditto baeckenmeesters ontfangen. Welcke weduwe par rest noch most hebben ƒ2248-1, alsoo ƒ831-12 st. op de laeste partij was betaelt.

Den Burgemeester Witsen, Schout wordende, door den Engelschen oorlooch wynich gelt incomende, heeft gedificulteert om te betaelen, seggende de coolen had gecoft ten dienst van het lant, en (dat zij) daerom bij het lant (betaling) most soucken, en dat (hij) selfs noch veel, par reste in 't verschot sijnde, van 't lant moet hebben.

Schepenen condemneeren den gedachden te betaelen ƒ2248- 1, en intrest a more en de costen. Presentibus:

2) Vgl. Eerste deel, p. 5, noot 1.

3) Over het bakenmeesterschap vgl. Tweede deel, p. 213, noot 3.

[p. 496]

van Waveren, Cappelle, Bontemantel, Hulft en Corver, Schepenen. Advocaet Listing voor de yssersche en advocaet de Linge voor den Schout Witsen’. (Civ. en Jud. Aant. II. p. 458). Blijkens Eerste deel, p. 29, kwam Witsen van dit vonnis, dat in Juli of Augustus 1668 geveld werd, in appèl voor het Hof van Holland, maar verloor ook daar zijne zaak.