De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

17. Pensionaresen.

(p. 474.) De pensionaresen werden gemaekt bij den raet, op instructiën, bij derselver vroetschap geärresteert, daer den eet op doen voor Burgemeesteren, welken instructiën eeniger pensionaresen sijn te leesen in het darde Groot Memoriaelboek, berustende ter secretary, als die van de Heeren Coenraet van Beuninge ende Pieter de Groot²⁾, en (die) van den Heer Cornelis Hop in 't resolutieboek van den raet, 29 April 1666, welcke laeste mede staet in het boeck van Schepenen, neffens de instructie van den Heer Schout, berustende in haer Acht-

2) Groot Memor. III fol. 289v^o-291.

[p. 76]

baerheeden cas¹⁾. Den Heer en meester Pieter Vogelesanck, in den jaere 1650 pensionares gemaekt sijnde, is A^o 1654 geworden Raetsheer van den Hove van Hollant, ende alsoo het Hof versocht, dat mocht met gelegenthyt derwaers gesonden werden om dien dienst, als benodicht, waer te neemen, soo hebben de Heeren van Purmerlant, Maerseveen ende Tulp, Burgemeesteren, (den Heer van Swieten absent sijnde) den 20^sten April desselven jaer 't selfde den met voorgedraegen; ende alsoo den gemelden Vogelesanck tot het raetheerschap is gevordert met dien verstande, van dese stadt te dienen tot den Heer van Beuningen²⁾ uyt Sweeden sal t' huys gecomen wesen, ofte een pensionares in hem Vogelsancks plaets sal gemaeckt sijn, volgens resolutie 21 November 1653, hebben Burgemeesteren gelyt in deliberatie van een nieuwe pensionares te maeken, oordeelende den Heer Pieter de Groot, soon van den hoochberoemde Hugo de Groot, de stadt bequame dienste soude connen toebrengen; waerover gediscoureert werdende, waeren eenigen van gevoelen, dat (p. 475.) te veel was geattacheert aen de buytenhoven³⁾, ende veel fraye mannen in de stadt sijn, als Rudolf van Nidek, soon van dominé Roelof Pietersen, (van welken in de Historiën van G. Brant veel is te leesen) sijnde den gemelden Nidek advocaet van de West-Indiscne Compaigni (deesen Nidek is naederhant geworden pensionares van Rotterdam, en eenige tijt daernae Raetsheer in den Hogen Raedt); den advocaet Lansman wierde gesyt meede seer bequaem te weesen, en veel andere. De Heeren Purmerlant en Maerseveen, siende dat de caert door den Heer Tulp was versteecken, hebben naer de discoursen geen omvraech gedaen. Ende wierde de saeke soo belyt, dat Vogelesanck eenige tijt daernae het raetsheerschap,

1) De instructie van Hop zal in de bijlagen worden afgedrukt; tegelijk zal daar aangegeven worden, waarin zij verschilt van de instructie van van Beuningen en de Groot.

2) Van Beuningen was - zooals beneden wordt medegedeeld - sinds 1650 de ambtgenoot van Vogelsanck.

3) De Groot was nl. resident van Bohemen, de Palts, Oldenburg en Oost-Friesland. (Zie het pleidooi van Mr. Simon van Middelgeest, bij Scheltema, Geschied- en Letterk. Mengelwerk. II, 3. p. 63.)

[p. 77]

alsoo geen eet had gedaen ofte sessie genomen, (heeft gequiteert, en) tot pensionares is gecontinueert, volgens resolutie van den raet, in date 22 Augusti 1654, en heeft de stadt getrouwelijk tot in den jaere 1663 gedient, als wanneer in Den Haech, ter dachvaert sijnde, is gestorven¹⁾; is in den jaere 1659 door haere Hooch Mogende gebruykt geweest tot minister in Denemarken, tot vereeninge der Noorsche croonen.

Den Heer Coenraet van Beuningen is in den jare 1643 geworden secretares, en 1650 gemaeckt pensionares, 't welck wynich daegen voor den 28^sten Januarij 1660 heeft afgestaen, en is gemaeckt Raed; daer Burgemeesteren op sijn versocht nae een bequaem Heer uyt te sien, om pensionares in de plaets te maeken. Den 6^den Februarius is door Burgemeesteren den met voorgestelt, dat op dat versoek de gedachte hadden laeten gaen tot een pensionares, en dat oordeelen Mr. Pieter de Groot goede diensten sal connen doen; waerop omvraege sijnde gedaen, is met eenparige stemmen daertoe gecooren, uytgenomen den Out-Burgemeester Tulp, die oordeelde²⁾ den advocaet Hop (p. 476.) daertoe bequamer te weesen, soo daertoe geneegen is; of (dat) nae ymant anders soude connen omgesien werden. (De Heeren Maerseveen, Vlooswijk, Outshoorn en Andries de Graef, Burgemeesteren, naemen het werck seeckerder van de Groot pensionares te maeken, als de eerste voorschreeve rys.)

1) Resol. Raad II, 1. p. 662 (14 Nov. 1663): ‘Bij 't afsterven van den pensionares Vogelesanck sijn Burgemeesteren geauthoriseert te confereeren met den fiscael (van) Strijen in Den Haech, met belofte van soodanich tractement, als geraeden sullen oordeelen, ende 't selfde te secreteeren. Hooft was van gevoelen, geen pensionaris noodich te weesen; dat Burgemeesteren het woort selfs wel conden doen.’ - De onderhandelingen schijnen mislukt te zijn, althans van Strijen werd niet benoemd.

2) Resol. Raad II, 1. p. 392 (6 Febr. 1660) heeft nog: ‘uytgenomen den Out-Burgemeester Tulp, die oordeelde dat (de Groot) een persoon was, te veel met uytlantsche vorsten te correspondeeren en te veel aen het hof te inclineeren, oock dat wegens sijn vaeder een proces met de stadt Rotterdam had, soodat oordeelde’ en dan volgt verder, wat boven in den tekst staat

[p. 78]

Den 29^sten April 1666 hebben Burgemeesteren Valckenier, Tulp, Vlooswijk en Graef den raet voorgebouden, of niet dienstich sal sijn, ten opsicht de meenichfuldige affaires van de stadt, neffens den pensionares de Groot noch een aen te stellen, alsoo veel jaeren twee pensionaresen in dienst pleegen tegelijck te sijn, seedert dat (door) Adriaen Reynierse Pauw in den jaere 1628 (van) het pensionarisschap is afgestaen, en Willem Boreel en Cornelis Boom in de plaetsen bij den met sijn gemaekt, den 18^den Januarij en 25^sten ditto 1627¹⁾, ende dat Vogelesanck al in October 1663 is gestorven; dat de gedachten (soo het den raet goet mochte oordeelen) hebben laeten gaen op den advocaet Cornelis Hop, ende tot dien eynde door den president was ondertast, of hem daertoe soude gelieven te laeten gebruyken; daerop de instructie van de Groot, die was als daer van Beuningen op aengenomen is geweest, had geëxamineert, en eenige remarques daerop gedaen, voornaementlijk dat de Groot en de verdere voorgaende, die voor vier jaeren sijn aengenomen, die tijt daer behoorde uytgelicht te werden, en geen jaeren gestelt, en alsdan, soo door Burgemeesteren en den raet daertoe wert versocht, geneegen te weesen de stadt in die qualityt te dienen. Waerop is gediscoureert, alsoo sijn comptoir sal moeten aen een sijde stellen en (de) practijcq verlaeten, die de voornaemste, nae sijn behoutvaeder, den Heer Raed Pieter Cloek, de grooste is, of (p. 477.) niet behoorde een tractement toegevoecht te werden, als men voor eenige tijt den advocaet van Strijen van meeninge was te geven, ingevallen uyt Den Haech hem hadde in deese stadt willen begeeven, en laeten employeeren tot pensionares; en wierde bij veel Heeren geoordeelt, daer Bontemantel de eerste van was, dat in plaets van 3600 guldens, die van Strijen soude genooten

1) In Groot Memor. III fol. 67v^o vindt men de instructie van Dr. Willem Boreel, gemaakt 30 October 1627, volgens resolutie van den raad van 1 September 1627; en in Groot Memor. III fol. 77v^o de instructie van Dr. Cornelis Boom, gemaakt 25 Januari 1628, volgens resolutie van den raad van 18 Januari 1628. De mededeeling van Bontemantel is dus slechts ten deele juist.

[p. 79]

hebben, behoorde vier duysent guldens jaerlijx toegevoecht te werden, ten opsicht uyt sijn comptoir merkelijc meer comt te trecken; en was deselfde Heer van advys, dat den pensionares de Groot, ten opsicht sijner goede dienst, en dat sijn vaeder de lande getrouwe diensten had gedaen, (doch tegen de wettelijke regeeringe qualijck was beloont) meede, om alle jalousie voor te comen, gelijke tractement soude connen toegelecht werden¹⁾; doch had het laeste geen gevolch²⁾, en syde Roeters, die naest Bontemantel sadt: ‘soo ghij op den dachvaert quaemt, soude van de dienst anders spreeken’³⁾. Nae het leesen van de instructie en derselver remarques, is de saeke gebracht in naerder deliberatie, en geresolveert als volcht:

‘Extract uyt de resolutiën van de vroetschap, den 29^sten April 1666.

In deliberatie gelyt sijnde, is goetgevonden ende verstaen, tot raet en pensionares deser stadt te verkiesen ende aen te neemen, gelijk gecooren ende aengenomen werd mits desen, Meester Cornelis Hop, op een tractement van vier duysent guldens jaerlijx, met dien ver- (p. 478.) stande, dat dese toevoeginge van tractement van vier duysent guldens in geen consequentie sal mogen getrocken werden, noch in regard van den pensionares,

1) Resol. Raad II, 2. p. 631 (29 April 1666) laat het Bontemantel aldus zeggen: ‘Bontemantel was van gevoelen, ten opsicht de vaeder van de Groot veel voor 't lant had geleeden, ende hij pensionaris een goet heer is, en oock uyt groote affaires uyt Den Haeche getrocken is, dat in plaets van 2000 gl. meede behoorde 4000 gl. te hebben, oock om alle jalousie wech te nemen.’

2) Ik vermoed, dat in den brief van de Witt aan Pieter de Groot - medegedeeld door Prof. Fruin in Bijdragen 1885, p. 318 - met de woorden ‘UE.'s eerste disgracie’ gedoeld wordt op de weigering van de Amsterdamsche vroedschap, om het tractement van de Groot te verhoogen, en gelijk te stellen met dat van Hop.

3) Resol. Raad II, 2. p. 631 (29 April 1666) heeft: ‘soo ghij veel op den dachvaert quaemt, soo soude van een ander advys weesen, alsoo niet op en past, en nae stadts saecken wynich omsiet, oock niet ijverich, etc.’

[p. 80]

die al beryts in bedieninge is, noch van degeene, die naemaels tot pensionaresen sullen aengenomen werden; enr voors op de conditie en de pointen van instructie, hiernaer volgende, etc. etc.’

Nae welcke resolutie bij Burgemeesteren en Out-Burgemeesteren ter selver tijt is vastgestelt van maer één pensionares ter dachvaert te gebruyken.

Den 15^den Januarius 1667 is door de Heeren Graef, Valckenier, Vlooswijk en Tulp, Burgemeesteren, den met voorgedraegen, dat van den pensionares Pieter de Groot soodanige diensten niet werden getrocken, als wel hadden gemeent¹⁾, en alsoo, nae vier jaeren in dienst geweest sijnde, niet is gecontinueert, of deselve Heer sal in den dienst werden gelaeten ofte bedanckt, daer bijvoegende, dat Burgemeesteren meenen best te sijn te excuseeren; welek advys bij den met vorder alsoo is goetgevonden.

1) Resol. Raad II, 2. p. 712 (15 Januari 1667) laat op deze woorden nog volgen: ‘en noch in Den Haech, noch bij Schepenen oppast.’ - In de levensschets van Mr. Pieter de Groot door Jhr. J.P. Cornets de Groot, deelt de auteur op p. 13 en 14 mede, dat hij niet weet waarom de Groot als pensionaris van Amsterdam is ontslagen. De volgende aanteekeningen van Bontemantel toonen aan, waarom de Amsterdamsche regeering ontevreden over hem was.
Resol. Raad II, 2. p. 311 (9 Maart 1665): ‘Burgemeester Hooft syde, dat den pensionares de Groot, die, alleen ter dachvaert sijnde (alsoo de verkiesinge hier was), niet had behoven in de clause voorseyt van de 30 tonnen gouts^a) te consenteeren, en daerop behoorde gehoort te werden, alsoo 't selfde is gedaen sonder kennisse van den raet; ende alsoo Burg doen meede in Den Haech was ter dachvaert, en, soo 't scheen aen sijn seggen, daer meede bij was geweest, soo wilde het wat verdedigen, maer cost het piet goet maecken.’
Resol. Raad II, 2. p. 314 (11 Maart 1665): ‘Staet te noteeren, dat doen den pensionares de Groot alleen in Den Haech was met Burg, alsoo alle de Heeren thuis waeren op de verkiesinge, en waeren de Heeren in den raet seer ijverich om den pensionares de Groot ad coram te doen comen om sijn doen te verantwoorden, van welcke Heeren Hooft, Cornelis Backer en Graef wel de voornaemste waeren. En syde Graef dat, laest ter dachvaert weesende, en capetynen souden gemaeckt worden, wel expres, als Burgemeester, den pensionares de Groot belaste, dat in 't recommandeeren stil sou sitten, ende (dat de Groot) niettegenstaende brieven aen eenige leeden schreef en ymant recommandeerde tegen de intentie van hem Burgemeester, 't welck oock aen Burgemeesteren rapporteerde.’
Resol. Raad II, 2. p, 712 (15 Januari 1667): ‘Doen (de Groot) tot pensionares wiert versocht, had eenige toesegginge van Polsbroeck, van hem Bewinthebber der Oost-Indische Compagnie te maecken, dat niet is gevollicht, waerdoor onlustich was; was oock wynich respect aen de regeeringe draegende, en paste niet op, soodat clyne dienst van hem wiert getrocken; had oock, door last der Burgemeesteren, te soliciteeren voor den soon van Vlooswijck tot een Ritmeesterschap, maer passelijck gedraegen, en sijn neef daertoe gevordert.’ - Vgl. hiermede wat Prof. Kramer mededeelt in ‘Lettres de Pierre de Groot’ (Werken van het Hist. Genootschap, Derde Serie, N^o 5), Introduction, p. XII en XIII.

a) Met de clausule van de 30 tonnen gouds wordt het volgende bedoeld: door Amsterdam was voorgesteld 30 tonnen gouds te negotieeren tot equipage van de vloot. De Staten van Holland hadden op 5 Februari 1665 hiertoe besloten, doch er de clausule aan toegevoegd, dat deze 30 tonnen gouds zouden ‘dienen tot reserve om, den nood sulks vereisschende, en de notable consenten, huyden bij haar Ed. Gr. Mog. extraordinaire en op nieuws gedraagen, niet konnende toereiken, dog eerder of anders niet, tot defensie van den lande en tot afbreuk van den vijand aangesprooken en geëmployeert te werden enz.’ (Resol. Holl. 5 Febr. 1665).

[p. 81]

Bontemantel meende, op sijn tijt adviseerende, dat soodanigen Heer met beeter glimp en respect soude connen op sijn eygen versoeck gelibereert werden, daertoe de saeke bequamelijk can gedirigeert werden, verhaelende het exempel, onlangs voorgevallen, van Gerret Barensen Swanenburg, fabriek van de stadt¹⁾, die van ter sijde (p. 479.) wierde in 't oor geluystert, dat, soo geen afschyt nam, deselfde van Burgemeesteren soude becomen; dat desen Heer, ten opsicht sijner afcomste en andere qualityten, meerder respect dan een fabriek behoorde aengedaen te werden, doch had geen gevolch dan alleen van den Heer Corver; en soo wierd dien Heer door degeen,

1) Resol. Raad II, 2. p. 713 (15 Jan. 1667) heeft ‘onder-fabryck’. Terecht: sinds 1633 was het ambt van fabriekmeester opgeheven. Zie Mr. N. de Roever, De kroniek van Staets, een bladzijde uit de geschiedenis van het fabriekambt der stad Amsterdam. (Jaarverslag Kon. Oudheidk. Genootschap 1886) p. 50. - In Groot Memor. IV fol. 187-189 vindt men de instructie van de ‘onderfabryckmeesters’ Gerrit Barentsz. van Swanenburg en Jacob Lambertsz, Spakenburg.

[p. 82]

die hem hadden met moeyte bevordert en den 6^den Februarij 1660 in den raet tot pensionares gemaekt, wederom geëxcuseert. [Is naederhant beroepen tot pensionares van Rotterdam ende heeft eenige aensienelijcke ambassaden, als in Sweeden en in Franckrijk bekleet¹⁾, en is, soo

1) Voordat de Groot als gezant naar Zweden ging, solliciteerde hij naar de opengevallen plaats van raadsheer in het Hof van Holland. Ook hierin werkte Amsterdam hem tegen. In de vroedschapsvergadering van 21 April 1667 (Bontemantel, Resol. Raad II, 2. p. 757) werd besloten den advocaat Hendrick Cloeck van stads wegen voor het ambt van raadsheer te recommandeeren, ‘ende alsoo den geweesen pensionares de Groot sijn afschyt van Burgemeesteren heeft genomen om in Den Haech te gaen woonen en oock te soliciteeren naer het Raetsheerschap, is goetgevonden van stadts weegen daerteegen te gaen, aengesien’ (de rest van deze bladzijde is weggesneden; zie echter de bijlage, getiteld: ‘Journal van de commissie tot vorderingh van Mr. Hendrick Cloeck tot het raadsheerschap in den Hove van Holland.’) - In Resol. Raad II, 2. p. 758 en 759 deelt Bontemantel nog het volgende over deze zaak mede: ‘22 April 1667. In deesen tijt in Den Haech weesende, quam de Groot smorgens op 't Hof wandelen, ende elkanderen verwelcomt hebbende, quaemen te praeten van sijn solicitatie naer het Raetsheerschap, en syde, dat daechs tevooren Burgemeesteren van Amsterdam had genotisiceert, dat naer Den Haech ging woonen, ende alsoo een Raetsheerschap van 't Hof van Hollant vacant was, dat daernae soude soliciteeren, versouckende dat geliefde sijn E. daerin te begunstigen. Voorders bedanckte mijn voor (de) goede affectie, sijn E. altijt gedraegen, ende dat in sijn E. faveur in den raet voor deesen, doen sijn afschyt wierdt geresolveert, had geadviseert; dat in vergeldinge altijt soude geneegen weesen 't selfde te verschuldigen etc. Waerop antwoorde, wie sijn E. sulx had bekent gemaeckt, dat soo in den raet had geadviseert, waerop stilsweech en (syde dat) verseeckert was van mijn goede affectie; dat quam soliciteeren naer het Raetsheerschap, en dat Hendrick Cloeck soude comen met voorschrijven van Amsterdam, maer dat (het) niet hebben soude, en dat (de) Heeren seggen, dat sijn E. niet minder connen geeven; waerop antwoorde dat sulx wel geloofde, alsoo mijn van ter sijde was ter ooren gecomen, dat den Raetpensionares soude gesyt hebben, dat (door) de Heeren van Amsterdam hem, de Groot, de schoenen wat te onfatsoenelijck waeren uytgetrocken, en dat sijn respect weederom most herstelt werden; en dat een groote inclinatie tot sijn E. vinde.’ - Verschillende aanteekeningen van Bontemantel, die betrekking hebben op de Groot, zijn reeds gedrukt in het artikel van den heer J.F. Gebhard Jr. getiteld: ‘Iets over Pieter de Groot, als pensionaris van Amsterdam’, in Fruin's Bijdragen, 1885, p. 312 sqq. Prof. Fruin heeft daaraan toegevoegd een brief, door Jan de Witt aan de Groot geschreven, als antwoord op de mededeeling van diens ontslag.

[p. 83]

veele oordeelen, de behoudenisse van 't lant geweest in den jaere 1672¹⁾, als wanneer als commissares van den Staet neffens de andere Heeren naer den Coninck van Vranckrijk is gedeputeert geweest; waerover in belooning qualijck is getracteert, sijn persoon gedrycht te massacreeren, 't huys te plunderen en meer andere disrespect in de Staeten Generael aengedaen door sijn Hoochyt de Prince van Orange in den jaere 1672, en verder door den fiscael van den Hove gecalangeert²⁾; doch is alles te boven gecomen en heeft sich begeven op sijn hofstede buyten Haerlem en is aldaer gestorven den 4^den Junij 1678³⁾. In den jaere tachentich is een boeck gedruckt tot Parijs, getituleert: ‘Mémoires pour servier à l'histoire de Hollande et des autres Provinces Unies, par Messire Louis Aubery, chevalier, seigneur du Maurier,’ die syt fol. 361:‘Il y est mort depuis peu, non sans soupson de poison, pour s'estre directement opposé aux intérest de monsieur le prince d'Orange’; doch dat heeft geen apparentie ter werelt, noch eenige waerschijnelickheyt, te weeten, dat vergeeven soude sijn.]

Den Heer de Groot alsoo geëxcuseert sijnde, hebben Burgemeesteren aenstons gelyt in deliberatie van een jong pensionares aen te queeken, meenende dat Reynier Heems- (p. 480.) kerck, soon van Jannes Heemskerck (eertijts

1) Dat de Groot in 1672‘de behoudenisse van 't land geweest is’, zal stellig door velen betwijfeld worden. Is het zachte oordeel van Bontemantel toe te schrijven aan eerbied voor den vriend van Jan de Witt, voor den zoon van Hugo de Groot, ‘die den lande getrouwe diensten had gedaen, doch tegen de wettelijcke regeeringe qualijck was beloont’? (hiervóór, Tweede deel, p. 79.) Hoe dit zij, Bontemantels oordeel bevestigt de uitspraak van Prof. Fruin, ‘dat Pieter de Groot een groote mate van innemendheid (moet) hebben bezeten, want degenen, die hem persoonlijk hebben gekend, beoordeelen hem veel gunstiger dan wij, die alleen zijn politieke gedragingen kennen, geneigd zijn te doen’. (Fruin in Coenraet Droste, Overblijssels van geheugchenis, aant. op vs. 6050.)

2) De tekst heeft: ‘gecallonceert.’

3) Zie ook: Fruin, Coenraet Droste enz., aant. op vs. 2284, 2297 en 2304 - en Krämer, Lettres de Pierre de Groot, Introduction. De datum van het overlijden is volgens Holl. Mercurius van 1678, p. 290, 2 Juni 1678.

[p. 84]

Schepen deser stadt, en in den jaere 1641 Raetsheer in den Hoogen Raet, tot in den jaere 1656, dat is gestorven), op een tractement van 1200 guldens jaerlijx, voor vier jaeren (soude connen werden aengenomen); daervoer sijn Burgemeesteren bedanckt, ende geauthoriseert met den gemelde Heemskerck daerover te spreeken en aen te neemen. (Een Heer¹⁾ was van advys, dat, alsoo den Heer Valckenier geliefde Heemskerck soo hooch te stellen in bequaemhyt, dat behoorde het tractement verhoogt te werden, al was het tot dat Hop is toegelyt.) Den derde Februarij²⁾ heeft (Heemskerck) aen den president van Burgemeesteren bekent gemaeckt, dat sich becommert vondt die scharge te bedienen, den raet bedanckende voor de gunst. Twelck sijn oom, den Heer van Beuningen (van de extreordenares ambassade uyt Vranckrijk t'huys gecomen) qualijk opnam, waernae den 8^sten December 1668 't axcepteerde, en heeft den eet als pensionares gedaen³⁾, doch eenige tijt daernae wederom geëxcuseert, soodat den Heer Hop alleen die plaets heeft bedient, met sonderlinge naerstichyt, tot den 13^den September 1672, als wanneer gedurende het interregnum de stadt twee Burgemeesteren had en seer wynich Raeden⁴⁾, Gerret Hooft, soon van den Burgemeester Hooft, bij den raet pensionares is gemaekt op een tractement, als den gemelden Heemskerck was toegelyt⁵⁾. Coenraet van Heemskerck is in October, nae het interregnum, door Burgemeesteren geworden secre-

1) Deze heer was Bontemantel, blijkens zijne aanteekening in Resol. Raad II, 2. p. 713 (15 Januari 1667): ‘Bontemantel syde, dat, alsoo Valckenier de voorseyde Heemskerck seer hooch sette, dat behoorde 4000 gl. 's jaers te hebben, 't welck wierde opgenoomen spotsgewijs.’

2) 5 Februari, volgens Resol. Raad III, 1. p. 85.

3) ‘Den raet is geen communicatie, tot veel heeren verwonderinge, gedaen van het laeste.’ (Resol. Raad III, 1. p. 85.)

4) Bontemantel overdrijst hier. Door Willem III waren 9 heeren uit de vroedschap gezet, zoodat er tijdens ‘het interregnum’ nog 27 overbleven.

5) Over de benoeming van Gerrit Hooft tot pensionaris, zie de bijlage ‘Magistraatsverkiezingen’, op 13 September 1672.

[p. 85]

taris¹⁾, welkers conditie hooger streckte als sijn broeder; ende den pensionares Hooft bemerkende, dat sijn jaeren (p. 481.) niet en beryckte en in geen dry jaeren berycken soude de admissie om ter dachvaert te mogen comen, (volgens de resolutie van haere Eedele Groot Mogende in date den 14^den Mey 1658, van te moeten weesen vijf en twintich jaeren ofte daerover) en andere particuliere reedenen, sijn onder den andere, met kennisse daer het behoort, te raede geworden te verwisselen, soodat in Januarij 1673 Mr. Coenraet van Heemskerck is geworden pensionares en Hooft secretaris. Ende alsoo het tractement en emolumenten ter secretary merckelijck meer bedraechen dan 1200 guldens, soo is, om eenige vergelijckinge te maeken, den Heer Heemskerck toegevoecht twee duysent guldens. En terwijl in den raet, doen Hooft pensionares wierd gemaekt, eenige Heeren murmereerden over de benauthyt der finantiën, en best oordeelden dat tractement te connen afsijn, soo heeft Burgemeester van Beuningen in consideratie gebracht, dat de verhooging van 1200 gulden tot 2000 gulden soude connen gevonden werden uyt de jaerlijxse onkosten der swaenen, die van voor menschen gedencken bij de stadt sijn aengequeekt en onderhouden tot een jaerlijxse regalie der Schout, Burgemeesteren, Schepenen en eenige andere collegiën, (en hun) op Sinte Marten t'huys gesonden²⁾. Geen jonge genoch sijnde, mosten tot hooge prijsen opgecoft werden, 't welck met de jaerlijckse verdere oncosten beliep omtrent acht hondert guldens. 'T voorstel van de Heer van Beuningen ingressie hebbende gevonden daer 't behoorde, sijn de swanen niet meer gesien, en daerdoor de willekeur, in date 11 April 1671 gemaeckt en den 14^den derselver maend gepubliceert³⁾,

1) ‘Den 48^den October 1672 heeft den secretaris Nicolaes Nicolay sich van dit ampt ontslaegen en Burgemeesteren bedanckt, ten opsicht sijner lange swackeyt, soodat in eenige jaeren wynich heeft connen booven gaen; en nae ick uyt hem heb gemerckt, soo wierde het vier, soo men syt, wat nae gelyt, soo dat best dacht in de voorhael te weesen.’ (Resol. Raad III, 2. p. 379.)

2) Vgl. Eerste deel, p. 295 en 296.

3) Noordkerk's Handvesten II p. 745.

[p. 86]

tegens het qualijck tracteeren, dootsmijten en andersints beschaedigen der swanen, drijvende en onthoudende binnen de stadts vrijhyt en wateren van dien, op de boeten van 60 guldens, comen te vervallen.

De pensionaresen gaen in rang nae de subalterne collegiën der magistraturen, alle welcke collegiën, volgens (p. 482.) het tweede lit der instructie, gehouden is te assisteren ende dienen, des versocht sijnde. Dit artyckel scheen den pensionares Hop, in Maert 1670 in Den Haech ter dachvaert wesende, niet indachtich te sijn, als wanneer een brief bequam van Schepenen, om den president van den Hoogen Raet te spreeken over een mandement, verleent in een saeke van Webster. De Heeren Valkenier en Vlooswijk een keer wesende doen nae dese stadt, communiceerde (Hop) deselve missive met Bontemantel en Corver, mede gedeputeerden ter dachvaert, meenende, alsoo de Heeren Schepenen ongefondeert waeren, wat daerin soude doen. Bontemantel syde, geen kennisse van de saeke te hebben, en (dat hij, Hop) best soude doen, het aenschrijven nae te comen, waerop (Hop) antwoorde een dinaer van Burgemeesteren en niet van Schepenen te sijn, en, soo het aenschrijven van Schepenen streckt, volgens sijn oordeel, tegen het respect van de stadt, dat die beveelen niet schuldich is te gehoorsamen, maer daerover te rescribeeren. Corver discoureerde over en weer, sonder sijn gevoelen te uytten, waerop (Hop) uyt sich selfs aen Schepenen een missive liet afgaen; maer antwoort becomen hebbende, heeft den Raetsheer de Bie daerover gesprooken, met versoek den Raedt de gesyde saeke van Webster gelieve wat te verschuyven, alsoo een naerder accoort door de Camer van desolate boedels met de crediteuren stond gemaeckt te werden, en, bij ontstentenis van dien, de minste crediteuren de meeste moeten volgen, en in dat geval het verleende mandement geen effect can grijpen. De Heeren wederom in Den Haech gecomen sijnde, sijn eenige discoursen over de saeke gevallen, aen tafel sittende, en toonde Valckenier (p. 483.) misnoecht te sijn op den pensionares, dat den Raetsheer had gesprooken sonder sijn kennisse, 't welck verschoonde, alsoo Bontemantel had geoordeelt sulckx

[p. 87]

schuldich was te doen en de beveelen van Schepenen nae te coomen, dat Bontemantel secondeerde, seggende de instructie dat meede te brengen¹⁾. Waerop den Burgemeester Valckenier den pensionares belaste, sulckx niet meer te doen sonder kennisse, soolang op den dachvaert is, en bij sijn E.E. absentie, dan met kennisse en last van Burgemeesteren ofte van den Burgemeester, die ter dachvaert dan sal sijn²⁾.

1) Resol. Raad III, 1. p. 415 heeft: ‘Bontemantel, 't selfde secondeerende, syde 't alsoo in practijcq was, en gedurende twee jaeren had gesien dat dickmaele was gebeurt.’

2) In plaats van den laatsten zin leest men in Resol. Raad III, 1. p. 415 en 416, het volgende: ‘Valckenier, heevich wordende, syde dat sulx niet begeerde, en dat niet soude doen yt, sonder hem te kennen, of Burgemeesteren last eerst te hebben, en dat het een klynachting aen hem was gedaen; ende noch heewiger wordende, syde: siet, pensionares, ghij verstaet het werck niet en hebt geen kennisse van poletie, en dat heb ick u ook over dry jaeren gesyt; ghij attacheert u selven te veel op de rechten, en versuymt stadts saecken om u profsijt; en syde diverse maele, dat hij pensionares 't werk niet verstont, en meer van hem hadden verwacht, en dat onbequaem is. Den pensionares syde dickmaele met goede safte sinnen, dat altijd heeft gedaen ende soucken te doen 't geen oordeelde schuldig en respectueus te weesen; dat soo hier een misslach in mocht weesen begaen, tselfde (geliefde) te excuseeren; doch hoe den pensionares sich beleefder toonde, hoe Valckenier booser wiert en meer keef en repliceerde sijn onbequaemhyt, en (dat) sal moeten aflaeten sich met de rechten te bemoeyen, of dat noyt bequaem sal warden, heen en weer spreeckende diergelijcke voorseyde woorden in substantie, gaende de haestichyt van hem Valckenier heel hooch, en veer boven de reeden, seggende voors dat alle 't selfde aen Burgemeesteren soude rapporteeren; waerop den pensionares antwoort: rapporteert dan oock, dat, soo (ick) onbequaem ben, dat (ick) geneegen ben te versoucken, dat de Heeren gelieven nae een bequaemer uyt te sien; na alle welcke hevicheeden, in substantie als booven, den pensionares is van tafel en uyt de sael gegaen; sijnde de booden in 't begin uyt de camer gegaen, op 't seggen van den pensionares, doch bleef een der booden, die op Valckenier paste, noch eenige tijt binnen.’ - Resol. Raad III, 1. p. 437 en 438 vermeldt nog: ‘Den pensionares Hop, uyt de kerck comende op Corsdach, sijnde den 25^sten December 1670, heeft mijn omstandelijck verhaelt, dat nae de quaede bejegeninge, den 19^den November over tafel in Den Haech, in presentie van Vlooswijck, Bontemantel en Corver door Burgemeester Valckenier aen hem, pensionares Hop, gedaen, gedurich was geweest in becommering, hoe sich in die saecke soude draegen, hebbende oock goede vrinden raet daerover gevraecht; eyndelijck te raede was geworden, op 't rapport aen Burgemeesteren, dat gedaen wort ten overstaen der gedeputeerden, geweest sijnde ter dachvaert, de bejegening te verhaelen, ende te versoucken, dat, soo onbequaem is en niet bequaem staet te werden, ende oversulx door getrouwe dienst en naerstichyt niet conde voldoen, genegen was Burgemeesteren beleefdelijck te bedancken; doch 't selfde niet te doen, tensij alvooren den president van Burgemeesteren daeraf kennisse te geeven; dat oversulx savons voor het rapport bij Burgemeester Munter (sijnde president) was geweest, ende te kennen gegeeven 't gepasseerde in Den Haech, waer uyt staen te volgen twee saecken, d' eerste: hoe sich sal hebben te draegen in gevallen Schepenen door messive hem, in Den Haech sijnde, yt coomen te belasten of versoucken; ende het tweede: dat genootsaeckt was op het rapport te doen het voorverhaelde. Waerop Burgemeester Munter antwoorde, dat den Heer Valckenier de onlusten in presentie van Burgemeester Pancras had bij discours verhaelt, doch dat bekende door haesticheyt vervoert geweest te sijn, ende naederhant het eerste glaesje wijn aen hem pensionares had toegedroncken, ende seedert gestaedich met beleefde conversatie had te kennen gegeven, dat sulck een misslach had begaen; raedende oversulx, de saecke soo nu sijnde, best te weesen 't selfde soo voort met stilswijgen te laeten passeeren. Welcken raet heeft best gedacht te volgen, ende alsoo op 't rapport daervan stil gesweegen, versouckende, mijn yts voorcomende van de voorseyde onlusten, nae waerhyt hem pensionares' respect te willen in recommandatie te houden; ende alsoo de saecke ruchtbaer bij de Regeeringe, soo hier ter steede als in Den Haech is geworden, geen swarichyt is maeckende, dat (van) sijn voorneemen (heeft afgezien en den) raet van Burgemeester Munter heeft gevolcht, bekent te maecken, te meer alsoo ick bij de heevichyt present ben geweest.’ - Zie ook de bijlage ‘Magistraatsverkiezingen’ enz., op Maart en April 1675.

a) Met de clausule van de 30 tonnen gouds wordt het volgende bedoeld: door Amsterdam was voorgesteld 30 tonnen gouds te negotieeren tot equipage van de vloot. De Staten van Holland hadden op 5 Februari 1665 hiertoe besloten, doch er de clausule aan toegevoegd, dat deze 30 tonnen gouds zouden ‘dienen tot reserve om, den nood sulks vereisschende, en de notable consenten, huyden bij haar Ed. Gr. Mog. extraordinaire en op nieuws gedraagen, niet konnende toereiken, dog eerder of anders niet, tot defensie van den lande en tot afbreuk van den vijand aangesprooken en geëmployeert te werden enz.’ (Resol. Holl. 5 Febr. 1665).