De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

6. Secretessen van den Raet.

(p. 428.²⁾) Den eet der vroetschap syt: der stede raet secretelijk houden sult³⁾. Als eenige saeken van secretesse door Burgemeesteren sullen werden voortgebracht, ofte dat in de deliberatie geoordeelt werd die stil gehouden

2) P. 427 van het HS. heb ik weggelaten, omdat de inhoud daarvan al op p. 130 van het HS. is medegedeeld.

3) Hiervoor, Tweede deel, p. 14.

[p. 35]

te werden, soo wert sulx gerecommandeert op den gemelden eet, als Raet gedaen. Het is remarkabel, dat het secreet dessayn, in Hollant gesmeet, van den admirael De Ruyter met twaelf scheepen uyt de Middelansche zee te senden nae Guinea, in den jaere 1664, ('t welck de Gedeputeerde leeden in mandatis hadden, alleen met Burgemeesteren te communiceeren; doch de Burgemeesteren deeser stadt, haer becommert vindende, hebben dat gebracht in den raet, 't welck gestelt wierde den 4^den Augusti ter examen van de Heeren Spiegel, Cloek, Roeters en van de Capelle, die den 6^den daeraenvolgende rapport deden, en de saeke oordeelden dienstich te wesen; doch den raet seer swack sijnde om over soo swaere saeck te resolveeren, (is verstaen) daer verder over nae Den Haech te schrijven; en den 10^den derselver maend, door de thuysgecomen Heeren Courtenhoef en van Beuningen, is de resolutie van Hollant, daerover genomen, omstandelijk verhaelt¹⁾) dat hetselfde dessain soo verborgen is gebleeven, soo bij de leeden van Hollant als bij de Generalityt, bij welke laeste het met een sonderlinge directie, met kennisse van wynige, wierd belyt. Alhoewel het altijt alsoo behoorde te gaen, soo werd evenwel de menschen door de swackhyt of argelist de worm, soo men syt, uyt de neus gehaelt.

Den 24^sten Januarius 1654 heeft Cornelis Bicker, Heer van Swieten, Out-Burgemeester en Gecommitteerde Raedt, in de vroetschap (sittende separaet aen de ellebooch van (p. 429.) de taeffel, alsoo geen Raet was²⁾) overgebracht de tijdinge der vreede met den protector Cromwel; dat de Gedeputeerdens uyt Engelant waren den 22^sten der

1) Over het uitzenden van de Ruiter naar Guinea handelt Bontemantel uitvoerig in Resol. Raad, II, 2. p. 37 sqq. Ik wil thans slechts opmerken, dat, wat Mr. J.C. Naber in zijn artikel ‘Johan de Witt en zijn jongste geschiedschrijver’ (Gids, November 1888, p. 216) over deze zending schrijft, den indruk geeft alsof alleen het besoigne voor de zeezaken daarvan kennis droeg. Uit Bontemantels mededeeling in den tekst volgt echter, dat er nog meer heeren in het geheim waren, - waardoor het nog meer ‘remarkabel’ wordt, dat ‘hetselfde dessain soo verborgen is gebleven.’

2) Vgl. hiervoor, Tweede deel, p. 8, noot 1.

[p. 36]

gesyde maendt daermeede overgecomen, met verdrach in 't corte met de ratificatie weder te Londen te moeten sijn; dat, neffens eenige meerder Heeren, als daertoe gecommitteert, de nedergestelde artykelen had geëxamineert en bevonden te accordeeren met de instructie, daertoe gegeven; ende alsoo daer yts in wierd gerept, dat Cromwel hart had gestaen op de seclusie van 't Huys van Nassouw tot Capityn-Generael of Stadthouder te maeken, soo scheen best te weesen, alles stil te houden, alsoo veel Heeren wel conden mercken (dat) het werck haperen soude. Daer vielen eenige particuliere speculatiën, het rapport gedaen sijnde, of den gemelden Heer niet had behooren op te staen en den raet te laeten haere vrije deliberatiën, alsoo geen Vroetschap was, ofte dat Burgemeesteren sijn Ed. hadden connen bedancken, en gesyt op het verhael te sullen delibereeren.

Den 28^sten der voorschreeve maend, nae de electie der Raet ende nominatie der XIIII^en, heeft den Heer Cornelis Witsen, Burgemeester, gediscoureert de secretesse een der nootsaekelijxste deuchden te weesen in een Republique en vergaederinge, daer de Seigneurie van Venetië in uytmunt; ende dat ter contrarie het seer bespottelijk is, dat bijnae alle saeken soo haest ruchtbaer sijn, als de vergaederinge is geschyden; dat laest, nae het gemelde rapport van den Heer van Swieten, en (de) resolutie, daerop gevolcht, eenige cooplieden hebben weeten noch dien avont kennisse te becomen¹⁾ van 't gepasseerde in den vroetschap, (p. 430.) niettegenstaende den Heer van Swieten had dienstich geacht en gerecommandeert verborgen te houden eenige saeken, die in 't rapport waeren geïnflueert. Waerover Burgemeesteren haer gedachten hebbende laeten gaen, haer E. Achtb. was voorgecomen een resolutie, genomen den 13^den December 1586²⁾, die geobserveert is geworden

1) In plaats van, ‘eenige cooplieden’ enz. heeft Civ. en Mil. Reg. I p. 142 het volgende: ‘eenige Heeren sijn geweest op de Doelen en (hebben) wijtluchtich gediscoureert, in presentie van eenige cooplieden.’

2) ‘Over de secretesse wegens het aenbieden der souverainityt van Hollant aen Engelant’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 142). - Over het aanbieden van de souvereiniteit aan Elizabeth in 1587, zie: Bor, Boek XXII, p. 14 sqq. - Wagenaar, Vaderl. Historie. VIII. p. 185 en 192 sqq. - Fruin, Motley's Geschiedenis der Vereenigde Nederlanden. (Gids, Mei 1862, p. 682.)

[p. 37]

tot in den jaere 1600 en langer, sijnde in substantie: dat al wat door Burgemeesteren, boven den eet als Raet gedaen, werd gerecommandeert secreet te houden, 't selfde sullen gehouden weesen te doen, of als myneedich werden geacht en gecorrigeert uyt cracht van den gedaenen eet, mitsgaeders uyt cracht van deese resolutie terstont ende op staende voet vervallen sal weesen in een mulcte van ses hondert guldens, die aen sijn goederen reëelijken ende metterdaed sal werden verhaelt en geëxcecuteert; dat soo wes elk van hem verneemt de voorschreeve gerecommandeerde secretesse gedivulgeert te sijn, 't selve Burgemeesteren sal aengeven, om, den raet daerop vergadert sijnde, yder in het bysonder, ook den secretares, bij eede daervan te suyveren; waerop Burgemeesteren en den raet, present sijnde, de beloften hebben gedaen, en (verstaen is dat) de absente, thuysgecomen sijnde, in handen van Burgemeesteren (de belofte sullen) doen, en die voortaen gecooren sullen werden, deselfde belofte sal afgenomen werden. Naer lecture van deselfde resolutie is gelyt in deliberatie, of die (alsoo de tijden nu soo periculeus sijn als doen) niet wederom in practijcq behoorde gebracht te werden; waerop met eenparige stemmen verstaen is, (p. 431.) deselfde resolutie te hervatten, en hebben Burgemeesteren en verdere presenten alle aenstonts de beloften gedaen, en sijn Burgemeesteren geauthoriseert de absente die af te neemen, als: de Heeren van de Pol, van Waveren, Polsbroek en Tulp, Gedeputeerden ter dachvaert, ende Courtenhoef, Gerret Schaep Pietersen en Jacob Teunessen van Straelen. - Den 5^denFebruarij desselven jaers 1654 is den met aengedient, dat in de resolutie van secretesse, den 28^sten Januarij laest genomen, eenige duysterhyt resideert, waerop de Heeren Courtenhoef, Cloek en: .......¹⁾ sijn versocht die te

1) Uit Resol. Vroedschap Amsterdam 5 Februari 1654 blijkt, dat Dr. Cornelis Witsen, Dr. Cornelis van Dronckelaer en Mr. Pieter Cloeck benoemd werden om de resolutie van 28 Januari 1654 aangaande de secretesse te examineeren. Bontemantel vergist zich dus, als hij den Heer van Courienboef (Gerrit Schaap Simonsz.) als lid dezer commissie vermeldt.

[p. 38]

examineren en den raet te dienen van advys. - Den Heer Gerret Hasselaer, in April van 't gemelde jaer, heeft in den raet voorgestelt, dat, in gevalle yts onder secretesse was voorgestelt, of een der presente 't selfde aen de absente vermach bekent te maecken; waerop Burgemeesteren syden stili te wesen van neen; doch soo den geweesen absenten Heer 't begeerich is te weeten, sich moet adresseeren aen haer Achtbaerheeden, die dan, nae recommandatie van verborgen te houden, de saeke bekent maeken. - Den 28^sten Januarij 1655 is geresolveert de resolutie, hiervoore gemelt, in date 28 Januarij 1654, te niet te doen, alsoo den eet als Raed tot secretesse swaer genoch verbind. - Voors is bij discourse, den 8^sten December 1665, eenige secreete saeke wegens Denemarcken verhandelt sijnde, gesyt, dat den eenen Raed den andre, nae recommandatie van secretesse, wel vermach het geresolveerde te seggen.

Den raet werd somwijle gerecommandeert de secretesse van saeken, die haer niet werden geopenbaert, als: den 2^den April 1654 heeft den Heer Tulp, Burgemeester, ge- (p. 432.) rapporteert, dat in haest gistren avont uyt Den Haech was in dese stadt gecomen, en omtrent thien euren heeft gecommuniceert, 't geen alreede par post had geschreeven, aen Burgemeesteren, te weeten: dat de briven, uyt Engelant gecomen, nae de predicatie waeren geleesen (alsoo het beededach was), dewelke behelsden seer swaere secreete saeken, die soo comen uyt te lecken, het tractaet met den lord Cromwel, (dat anders sooveel als ten eynde gebracht is) staet ondermijnt en omveergeruckt te werden; ende oversulx seer dienstich te sijn, volgens het advys van Burgemeesteren, dat de Gedeputeerden ter dachvaert werden geauthoriseert, die secreete saecken voorcomende, van stadts weegen te moogen handelen als te raede sullen werden, in conscientie, den meesten dienst van den lande mede te brengen. Den Heer van Purmer-

[p. 39]

lant, die, neffens den Heer Tulp, als Burgemeesteren alleen in den raet waeren, hebben daerover omvraege gedaen, en is eenparich verstaen, de Heeren ter dachvaert daertoe te authoriseeren, sullende van waerde houden dat daerin sullen gelieven te doen, gerust sijnde, sonder verder in die saeke te ondersoeken, wat hetselfde soude mogen wesen; werdende ondienstich geacht, op de propositie van den Heer Tulp, meerder Heeren derwaers te committeeren. Waerop den 29^sten April desselven jaers, de Heeren Purmerlant en Maerseveen, Burgemeesteren, present sijnde, de Heer Spiegel, afgesonden door de verdere Heeren ter dachvaert Tulp en Gilles Valckenier, heeft in de vroet- (p. 433.) schap gerapporteert, dat was meedebrengende een resolutie, bij Hollant genomen, dewelcke onder eede belooft is te secreteeren, ook geen notule in de ordenares resolutieboeken daervan te doen, maer deselve aen Burgemeesteren te behandigen, die deselfde sullen leggen in een beseegelde doose, met de superscriptie die niet te openen, tensij in den raet, die alvooren den eet, extreordenares sal afgenomen wesen. Dese doos alsoo verseegelt opgeslooten sijnde, en de resolutie van de seclusie van het Huys van Nassauw, met Engelant gemaekt, genoch bekent en door de Staeten sijnde in druck gemeen gemaekt, een seer remarkabele deductie daerbij gevoecht sijnde sulx sonder becroon der andere provintiën te mogen doen, hebben de Heeren Maerseveen, Tulp en Paeter, (den Heer van Purmerlant siek sijnde en daechs daeraen stierf) Burgemeesteren, den laesten December 1654, den gemelden doos in den raet gebracht, en in deliberatie gelyt van deselve te openen, en te stellen in het resolutieboek van den raet; waerop gedelibereert sijnde, is deselfde geopent, de seclusie geleesen en verstaen op de gewoonelijke maniere te registreren.