De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

3. Gecommitteerden ter vergaederinge van de Staeten van Hollant ende Westfrieslant, sijnde den souverayn van den lande.

Geen saeken werden ter vergaederinge verhandelt, dan op resolutie van de Ridderschap, Eedelen en Steeden. De gedeputeerden uyt de steeden bestaen uyt Burgemeesteren ende Vroetschappen ofte Raeden, gelijk in alle de resolutiën van de Staeten werd geëxpresseert, seggende: ‘Hebben de Heeren van de Ridderschappen ende Eedelen, mitsgaeders Gedeputeerden van de respective steeden, in den name en van weegen Burgemeesteren ende Vroetschappen van deselve verklaert, etc.’ Somwijlen werd

[p. 23]

het woort van Burgemeesteren niet gemelt en alleen gestelt: ‘Ende nae voorgaende communicatie in de respective (p. 415.) vroetschappen etc.’, ofte anders: ‘In den name ende van weegen d' Heeren haere principaelen, etc.’ De pointen van beschrijvinge, die door haere Eedele Groot Mogende Gecommitteerde Raden van Hollant sijn gestelt, ende aen de leeden gesonden, werden geadresseert aen Burgemeesteren en regeerders. Soo de leeden gelieven eenige pointen daerin gebracht te hebben, addresseeren die haer aen haere Eedele Mogende de Gecommitteerde Raden. Burgemeesteren, deselfde pointen becomen hebbende, brengen die in den raed, en werd, nae die sijn geleesen, articulatim op geadviseert en geresolveert, soo daertoe gedisponeert sijn, ofte anders gestelt ter examen van eenige Raeden, en, van gewichte sijnde, met een der Burgemeesteren; daervan rapport sijnde gedaen, werd op gedisponeert nae de saeke werd bevonden te behooren¹⁾. En dit is de richtsnoer, daer Burgemeesteren en de Gedeputeerden ter dachvaert haer nae hebben te gedraegen. Alle voorvallende saeken van gewichte, daerop voorcomende, werden gebracht in den raet, ofte op rapport der Heeren, die ten dien eynde thuyscomen ofte een keer doen, ofte op de missives, die Burgemeesteren dagelijx werden toegesonden. Den dachvaert geschyden sijnde, of op recès ofte finaelijk, doen de Gedeputeerden door den pensionares 't verhael van het gepasseerde aen Burgemeesteren, 't welck in geschrift aen haer Achtbaerheden ter handen stelt, (die) 't selfde in den met brengen ofte wel bij monde rapporteeren; waerop de Heeren, die ter dachvaert sijn geweest, werden bedanckt, tensij etc. etc. De Raeden, die ter dachvaert gaen, sijn adjuncten van

1) Uit verschillende plaatsen in het vervolg dezer uitgave zal blijken, dat in vele opzichten ook voor Amsterdam geldt, wat Simon van Leeuwen in zijn geschrift ‘Over de Stadhouderlijke macht’ vertelt omtrent de wijze, waarop de beschrijvingsbrief in de vroedschappen werd behandeld. Vgl. de uittreksels uit van Leeuwen's handschrift, medegedeeld door de Witte van Citters in de Inleiding van zijne ‘Contracten van correspondentie‘, p. XX, en door Prof. Fruin in de Bijdragen, III, 5. p. 241.

[p. 24]

(p. 416.) den Burgemeester, die de commissie waerneemt, en werden van deselfde daertoe versocht, sijnde de twee geweesene presidenten van Schepenen van den voorleeden jaere, soo Raeden sijn, en soodanige meerder Raeden, als goetvinden¹⁾. Den afgaende Burgemeester, die twee jaeren aen den ander in dienst is geweest, werd tot die commissie mede, selfs oock regeerende Schepenen, (hoewel tot ondienst van de Banck) den eersten gewoonelijk en de anderen somtijts daertoe versocht. In den jaere 1656 Burgemeester Outshoorn ter dachvaert gaende, had versocht de Heeren Maerseveen en Spiegel, Out-Burgemeesteren, Joores Backer en Symen van Hoorn, Schepenen, ende Frans Riael, Out-Schepen, ende alsoo de laeste doen geen Raet was (maer in den jaere 1659 het is geworden,

1) Vgl. hierbij Eerste deel, p. 102, noot 1. - Onder het afdrukken komt mij nog de volgende plaats uit den derden bundel van Schaep's aanteekeningen onder oogen, welke aan de genoemde noot kan worden toegevoegd:
‘Een dienende Burgemeester, die de daghvaert van de Staten van Hollant sal waernemen, vermag na zijn eygen welgevallen sulcker personen uut de Vroetschap mede ter dachvaert te nemen, als het hem goetdunct, sonder 't selve met iemant van de 3 andere dienende Burgemeesteren te beraden; ja ooc tegen haer will, als anno 1626 geschiet is bij Burgemeester (van) Nec, die in het laetste ¼ jaers, als wanneer het zijn beurte eerst was, Frederic de Vrij mede ter dachvaert nam, tegen de wil ende opinie van de 3 andere Burgemeesters, alhoewel hij in die tijt, in dewelcke 2 huijsplonderaers van de stadssoldaten doorschoten werden^a), de beste dienst aen de stad niet gedaen en hadde. Ex relatione van N. van Waveren.’ - ‘Anno 1638, in April, is Burgemeester Geelvinc bij de vroetschap gecommitteert, in de plaets van de overleden Burgemeester van Nec, in 't collegie van de Raed van State, doch hij, als gecomen zijnde in de plaets van Burgemeester Bas, die in sijn 2de jaer diende, heeft zich geëxcuseert ende willen behelpen met een resolutie off gebruyc, dat men niemant, die 2 achtereenvolgende jaren binnen de stadt als Out-Burgemeester off president van Schepenen gedient heeft, tegen zijn danc niet en mach met andere commissiën ende diensten beswaren, maer een jaer moet laten rusten; daerop geantwoort is, dat die resolutie in diensten buyten de stadt geen plaets en hadd, ende verscheiden exempelen verhaelt bij Burgemeesteren Graeff en Oetens, daer het anders gepleecht was.’

a) Zie daarover: Wagenaar, Amsterdam. I 490 en 491.

[p. 25]

en in den jaere 1669 Burgemeester gemaekt), sijn veel consideratiën daerover gevallen, als strijdende tegen de resolutie van de Staeten van Hollant, genomen in Maert 1581¹⁾, die syt, dat nimant ter dachvaert sal coomen, dan die bij de Eedelen uyt haer collegie ende bij de steeden uyt haeren Raeden ofte Vroetschappen sullen weesen gecommitteert. De saeke wierde soo swaer opgenomen, dat den Schout Rynst, Valckenier, en Roeters, presidenten van Schepenen, met advys van Schepenenbanck (alsoo alle Raeden waeren, uytgenomen Jan Huydecooper de jonge) bij occasie dat bij Burgemeesteren mosten weesen over een missive van de Heeren ter dachvaert over gijsselinge van een Brabander, welke missive mede was geteekent bij den Heer Riael, daerover heevich hebben gediscoureert, dat voornaementlijck door den president (p. 417.) Polsbroek wierd gedebatteert. Na verder wisselinge van discoursen syde Valckenier, (die het woort deede) dat Burgemeesteren sulx gelieven niet meer te doen, ofte dat het sullen genootsaekt sijn te brengen in den raet. Den Heer van Polsbroeck hoorde van ter sijde door eenige Heeren van de regeeringe schampere woorden over die saeke, daer den Heer advocaet Pieter Cloek, Raet, wel de voornaemste van was, als niet connende begrijpen, dat den raet door sulke exempelen van haer gesach soude werden ontset. Jacob Bas, die Schepen en Raet was, siek wordende, (daer den 23^sten Maert desselven jaers van stierf) is Riael ter dier oorsaeke, alsoo sijn suster met den gemelden Bas was getrout, thuysgecomen en gebleeven, en daerdoor is het voort stil doorgegaen, en seedert noyt gesustineert. Het was veel Heeren vremt, dat Riael die commissie aennam, want de eerste vierschaermaeltijt van den jaere 1654, daar Schout, Burgemeesteren, Schepenen en Tresoriers op stadtscosten werden getracteert, wierde daer geleesen een pasquil, 't welk dienstich wierde geoordeelt aen de Staeten bekent gemaekt te werden, ten welke eynde den Heer Frans Riael, Schepen, wierde gelast 't selfde aen de Gedeputeerdes ter dachvaert

1) Resol. Holl. 17 Maart 1581.

[p. 26]

te overhandigen, met last het ter vergaederinge te communiceeren, alsoo (hij) niet gequalificeert was daer te compareeren.

De gemelde resolutie van den jaere 1581 syt, dat de Gedeputeerdes moeten werden gecommitteert uyt de Raeden ofte Vroetschappen, 't welck in alle de leeden wert gepractiseert; doch Burgemeesteren sijn van voor lange jaeren in possessie deselfde daertoe te versoeken uyt ygener authorityt, en den Burgemeester, die ter dachvaert gaet, neemt meede die 't gelieft, als hiervooren gesyt. De Raeden, sijnde ter dachvaert, pleegen, soo ter vergaederinge en ter tafel, te sitten boven Schepenen, dat Raeden waren, maer is volgens de resolutie van den vroetschap anders verstaen. Den Heer Burgemeester van Purmerlant, sullende nae Den Haech gaen, heeft de Heeren van Hoorn, Schepen, en Gerret Schaep Pieterss., Out-Schepen en (p. 418.) Raeden, neffens eenige meerder Heeren versocht derwaers te gaen. Den 21^sten October 1653 den vroetschap vergaedert sijnde, heeft den gemelden Heer Schaep voortgebracht, dat, alsoo versocht was ter dachvaert te gaen neffens een Schepen, en dat van outs de Raeden naer de outhyt der eeden sessie hadden, niettegenstaende een jonger Raet, Schepen sijnde, mede in die commissie was, hoe sich daerin sal hebben te gedraegen. Burgemeesteren discoureerden, dat een Schepen, niettegenstaende jonger in eede van den Raet is, vóór een ouder Raet moet sitten, volgens het gebruyk, en hebben de saek in omvraeg gebracht. Den Heer Tulp syde, dat de vergaederinge lang had gefrequenteert, en veel veranderinge gesien, dat sijn goethyt veel dingen had laeten over hem gaen, en de gewoonte pleech te weesen dat den ousten Raet in die commissie altijt boven den jonger in eede sat, niettegenstaende den jonger regeerende Schepen was; doch alsoo het nu anders werd gepractiseert, dat sich voechde bij het advys van Burgemeesteren; en is hetselfde advys voort alsoo gevolcht, uytgenomen van den Heer Rendorp en den gemelde Schaep, sustineerende dat Schepenen gesach niet verder streckt als in de stadt en jurisdictie van dien, en ter vergaederinge niet comen in die qualityt, maer als Vroetschappen. Den Heer Van Hoorn adviseerde op sijn

[p. 27]

tour, seggende: dat seedert ter dachvaert gecompareert was altijt de voorsittinge van Schepenen boven de Raeden, hoewel ouder in eede, had sien sitten; dat ook pleegen boven Out-Burgemeesteren geplaest te werden, doch dat die mettertijt de voorrang aldaer hebben becomen¹⁾.

(p. 419.) De Gedeputeerden ter dachvaert werden geconsidereert als gesanten, en bijgevolch niet arrestabel jure gentium, als breeder te leesen in 't Waerachtich ende nodich bericht van de Staeten van Hollant, wegens en tegens de redenen van Sijn Hoochyt aengaende de menage, het arresteeren der Heeren en het gepasseerde voor Amsterdam, 1650, in: Aytsma, Herstelde Leeuw, in quarto, fol. 486 te leesen; en de volgende resolutie wijst aen, wat qualityt de Gedeputeerden bekleeden:

‘Saterdach 16 September 1656.

Resolutie van haere Eedele Groot Moogende.

Is naer voorgaende deliberatie bij de leeden eenpaerlijck verstaen ende verklaert, dat, soo wanneer in eenige acten, resolutiën ofte anderssints, gebruyckt werden de woorden: Ridderschap, Edelen ende steden, alsdan door het woort steden niet verstaen werden de Gedeputeerden, in deese vergaederinge compareerende, maer Burgemeesteren ende Vroetschappen selfs, die door voorschreeven Gedeputeerden alhier ter vergaederinge alleenlijck werden gepresenteert.’

Den 23^sten Julij 1653, ter occasie ende gelegenthyt, dat den Heer van Schaegen wegens eenige schulden in gijselinge was genomen in Den Haech, weesende een der leeden van de Ridderschap en Eedelen in de Staeten van

1) Civ. en Mil. Reg. I p. 106 en 107 voegt aan dit advies van Van Hoorn nog toe: ‘doch of boven, als regeerende Schepen, of onder sat, hetselfde indifferent was, ende sich soude voegen nae de resolutie van den raet; ende heeft den raet, uytgesyt de twee voorsyde Heeren, haer gevoecht met Burgemeesteren, hoewel dat geen reede heeft.’ - Aangaande het verschil over den rang tusschen Oud-Burgemeesteren en Schepenen is reeds vroeger gesproken: zie Eerste deel, p. 246 sqq.

[p. 28]

Hollant, is opgesocht een acte van den jaere 1588, date 4 October, waerin geresolveert ende geoctroyeerd is, dat de persoonen, wesende gesonden ter dachvaert, staende de vergaederinge in Den Haech, ofte waer de vergaederinge werd gelyt, in 't gaen en keeren niet arrestabel sijn; ende dat hetselfde aen den Burgemeester Kandt van Amsterdam terselver tijt is gepractiseert geworden. Waerop bij resolutie den edelen Heer van Schaegen uyt de gijselinge is ontslaegen, doch (heeft) uyt Hollant niet mogen vertrecken in prejuditie van sijn crediteuren; welke resolutie den 6^den October 1673 ten opsicht van Duyst van Voorhout, Burgemeester tot Delft, Gedeputeerde ter dachvaert in Den Haech, sijnde gearresteert en gijselinge beteeckent, is geconfiermeert, met verbot aen den deurwaerder en (den) ontfanger Doublet¹⁾, den voorseyden Duyst van Voorhout ongemolesteert te laeten in Den Haech ofte op de reyse naer en van de vergaederinge, en gedurende deselve haer Edele Groot Moogende vergaederinge te incomodeeren ofte molesteeren.

Ten opsicht der Gedeputeerden ter Generalityt is het bij Hollant anders opgenomen; want den 27^sten Julij 1635 is bij resolutie van haere Hooch Moogende de Staeten Generael verstaen, dat de gecommitteerde van deselve, ofte in een derselver collegiën, over civile schulden of civile actiën, bevooren de commissie gereesen, 't sij in 't coomen nae de plaetsen van de commissie, (ofte) gedurende haer verblijf aldaer of vertrecken, niet arrestabel sijn ofte geconvenieert connen werden, als voor haere (p. 420.) competenten rechter. Den dach daeraen sijn extreordenares gedeputeerdens van wegen de provintie van Hollant ter gesyde vergaederinge verscheenen, en hebben tegemoet gevoert de consideratie van haere Heeren principaelen, van de voorschreven resolutie niet te connen aennemen. Niettegenstaende is door 't Hof van Hollant den 9^den December 1653 anders verstaen in een saeke van den Heer Jan van Ysselmonde, drossaert tot Vollenhoven

1) Hier vergist Bontemantel zich: Doublet was al overleden. In Resol. Holl. 6 October 1673 staat dan ook: ‘den ontfanger-generael Jacob van Volbergen.’

[p. 29]

en Gedeputeerde ter Generalityt wegens de provintie van Overijssel, die door Gijsbert de Vries¹⁾, een coopman, was alhier gearresteert²⁾, het arrest van waerde gekent den 24^sten October 1652 op de vierschaer, en den 30^sten Januarij 1653 gecondemneert den eysch van den arrestant te voldoen; waerover den gecondemneerde³⁾ licht een mandement van relief d'appèl met committimus, sustineerende, ten opsicht (dat hij) was door deese stadt comen rysen nae Den Haech tot dienst van 't gemene lant, niet arrestabel te weesen; waerop partijen sijn den 9^den December 1653 door 't Hof gerenvoyeert voor de(s) impetrants dagelijckse en competente rechter, uyt cracht van de voorseyde resolutie van de Generalityt, welck advys is geuyttet door de Heeren Cromom en De Raet. - In den jaere 1650, als wanneer eenige leeden haer gedeputeerdes reëel onwettelijck wierden gearresteert en fytelijk nae Loevestyn gevoert, is bij Hollant verstaen 't arrest in deselve Heeren geen plaets te hebben. (Een der Roomynsche crijsoversten syde: ‘wat praet ghij van de wetten, nu ick het harnas aen heb’.

1) ‘Gijsbert Ariaensen Vries’. Hij was ‘coopman tot Amsterdam’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 91 en 92.)

2) ‘over schult, spruytende uyt coop van lant’ (ibidem).

3) ‘den 20^sten Maert 1653’ (ibidem).

a) Zie daarover: Wagenaar, Amsterdam. I 490 en 491.