De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

1. Electie der XXXVI Raeden.

(p. 398.) Een der Vroetschappen overleeden, ofte ontvrijt van sijn poorterschap, ofte (om) andere wettelijcke oorsaeken van den eet sijnde geëxcuseert, (als hiervoore gesyt, en of een Raedtspersoon ter eygen contemplatie sich vermach te excuseeren, sal noch van gesprooken werden) werden andere door de ses-en-dartich Raeden, die in

[p. 7]

wesen sijn, in desselfs plaetse gecooren, in maniere als volcht.

Alhoewel bij de previlegiën geen seeckeren tijt daertoe gestelt is, soo werd echter den 28^sten Januarius jaerlijx vóór het nomineeren der XIIII^en daertoe gebruykt, werdende, op citatie door een der roedraegende booden, door ordre van Burgemeesteren, als de directie hebbende van den raet, (als, daer van Burgemeesteren is geschreven, te sien is¹⁾) versocht in de raetcamer ten dien eynde te verschijnen, op sulken eur als in het billjet staet uytgedruckt, op 't luyden der steeklock, die gewoonelijk een half eur voor deiv beschyde tijt werd getrocken.

Dese en alle citatiën werden gedaen door een der roedragende booden; pleech gedaen te werden door de conscharge, volgens sijn instructie, in 't 2 Groot Memoriael fol. 271 verso; en alsoo de dienstbooden de bootschappen somtijts quamen te vergeeten, soo sijn Burgemeesteren te raede geworden die te laeten doen bij billjetten in druck, waervan de eerste is gedaen den 18^den December 1665, ontworpen door den presideerende Burgemeester Valckenier, nae resumptie van de verdere Burgemeesteren Hasselaer, Spiegel ende Courtenhoef, in maniere als volcht:

‘De Heeren Burgemeesteren versoeken, UE. gelieve te verschijnen in de raetcamer hier te stede, alwaer de vroetschap sal vergaederen, Anno 1665, den 18^den December, (p. 399.) ten klocke tegen 9 eure.’

Burgemeesteren, soo die Vroetschappen sijn, binnengecomen sijnde, nemen haer plaets aen de tafel, en de Raeden, vervolgens in eede²⁾, op stoelen, beginnende aen de linkersijde van Burgemeesteren. Aldus sijn haere Achtbaerheden geplaest in 't nieuwe stadthuys op den 5^den September 1663. Van voor menschen-gedencken, in 't oude stadthuys, tot den 7^den Julij 1652, als wanneer het is afgebrant, en daernae op 't Princenhof tot den 29^sten Julius 1655, als wanneer de intreede van het nieuwe stadthuys is gedaen (als hiernae breeder), hebben Schepenen, dat

1) Vgl. Eerste deel, p. 104.

2) ‘Vervolgens in eede’ = in volgorde van het tijdstip hunner beëediging.

[p. 8]

Raeden sijn, geseeten nae de jongste Raed, van onderen op, soodat den president van Schepenen de laeste als Raet sat, daer Burgemeesteren, soo Raeden sijn, meede van onderen op, op volchden, als bij deese aftyckeninge is te sien.

Afbeeldinge van Schepenencamer, soo die was vóór het afbranden van het stadhuys, alwaer den raet ofte vroetschap mede haer vergaederinge hadt, sittende op de bancken¹⁾.

Gasthuyssteech.

1) Met deze teekening vergelijke men die op p. 242 van het Eerste deel. - In Bontemantels Aanteekeningen vond ik nog een andere afbeelding van de Schepenkamer van het oude stadhuis, wanneer de raad daar vergaderde. Deze afbeelding is gelijk aan de bovenstaande, met dit onderscheid, dat daar een deur is aangegeven (evenals geschiedt op de teekening van het Eerste deel, p. 242) op de plaats, waar hier N^o. 25 zit, zoodat N^o. 25 en 26 daar op de plaats komen, waar hier N^o. 26 zit; ook zitten N^o. 27 en 28 daar aan den ‘ellebooch der tafel.’ Dit is echter zeer ouwaarschijnlijk, daar zij dan den rug toewenden aan de Raden, die op N^o. 22, 23 en 24 zitten. Bovendien blijkt uit p. 428 van het HS., in fine, - waar van Cornelis Bicker, die, zelf geen vroedschap zijnde, een mededeeling in den raad kwam doen, gezegd wordt: ‘sittende separaet aen de ellebooch van de taefel, alsoo geen Raet was’ - dat de plaatsen aan den elboog niet ingenomen werden door leden van den raad.

[p. 9]

Alsoo sat den raet, en als die niet vergadert was, wierd de pleytbaly gestelt. Den Schout sittende A, en B den president en C. den tweeden president van Schepenen, en voort vervolgende¹⁾.

Den eersten Raet heeft de eerste stem, en vervolgens tot het comt aen Schepenen, die Raeden sijn, van onderen op, en dan Burgemeesteren, mede van onderen op, soodat den president van Burgemeesteren de laeste stemde; de veranderinge leest hier voor en nae.

(p. 400.) De tafel in Schepenencamer naer de brandt bevonden sijnde niet beschaedicht, is gebracht op 't Princenhof, in een bequaeme sael aen de Zuytsijde van de poort, langs de Fluweele burgwal (sijnde Burgemeesteren-camer geordonneert aen de Noortsijde van de poort) en gestelt langs de muer van de straet, en de banken langs de andere mueren, het hooge end aen de Zuytsijde; soodat den raet, vergaederende, saeten in maniere als in de oude Schepenencamer hadden gedaen. Daechs nae de intreede van 't nieuwe gebouw, sijnde den 30^sten Julius 1655, is de raet in 't groote vertrek van Burgemeesteren vergaedert geweest, Burgemeesteren sittende aen een tafel, gestelt voor de schoorsteen, nae de sijde van haer E.E. camer, de Raeden haer begin nemende aen de linkersijde van Burgemeesteren, langs de glaesen, soo veer het gehoor conde toerycken, van daer nae de oversijde van de camer en weer langs de muer; daernae Schepenen, dat Raeden waren, volchden tot de hoochte van de tafel. De raetcamer gereet sijnde, heeft de vroetschap den 3^den Februarij 1660 voor de eerste mael daerin sessie genomen.

1) Zie de teekening op p. 242 van het Eerste deel.

[p. 10]

De tafel van Burgemeesteren en de stoelen sijn van tijt tot tijt dan dus, dan soo gestelt, om het gehoor te vinden, alsoo de mueren de stemme ofte galm teruggekaetsten, totdat door 't behangen het gehoor is uytgevonden, (en) de tafel gestelt (is) in 't midden van de camer tegen de muer, de ouste Raeden haer plaetsende als in het vertreck hadden geseeten; waerover Schepenen, dat Raeden waeren, den 22^sten Augusti 1663 questie maekten, seggende van verstant te sijn, dat moeten geplaest werden, als van outs, aen de linkersijde van Burgemeesteren, gelijck aen de (p. 401.) oude tafel pleegen te sitten, en de ouste Raeden aen de rechtersijde, en de omvraech alsoo gedaen worden tegen de ommeloop van de son, en dat de tafel nu alleen sijnde voor vier Heeren, niet conde verhinderen, dat op stoelen sitten alsof de tafel daer stond. Niettegenstaende de Heeren Roetert Ernst en Jacob Hinloopen, Schepenen, hard daerop drongen, soo wierd verstaen, dat (sij) de saeke souden connen communiceeren met de vordere Heeren Schepenen, die Raeden sijn en niet present, en onderwijle sonder prejuditie haer sitplaetsen nemen, als in 't vertreck hebben geseeten. Waerop de Heeren Spiegel, van Hoorn, Pol en Outshoorn, Burgemeesteren, den 5^den September desselven jaers den raet hebben gecommuniceert, dat met Schepenen over dat verschil hadden gesprooken en overeengecomen, dat voortaen Schepenen, dat Raeden sijn, souden sitten in rang als Raeden, nae de outhyt in eeden, alsoo de vroetschap noyt een camer seperaet nochte alleen heeft gehad, maer altijt is vergaedert geweest in Schepenencamer, soodat Schepenen aen haer tafel bleven sitten, alle opschuyvende om plaets te maeken voor Burgemeesteren, als de vroetschap vergaederde. Den voorsittende Burgemeester, de Raeden omgevraecht hebbende, is gecomen bij de Schepenen, die Raeden waeren, vragende bij vervolch deselfde en ook Burgemeesteren, soodat Schepenen en Burgemeesteren, van onderen op, de laeste adviseerden. De Heeren Schepenen, dat Raeden waren, als: Maerseveen, (Burg absent sijnde) Roeters, Hinloopen en Hartochvelt verklaerden genoegen daerin te hebben, ende den raet hetzelfde haer wel latende gevallen, sijn de gemelde (p. 402.) Schepenen van onderen opgestaen en heeft yder

[p. 11]

sijn plaets genomen nae de rang van eede, die als Raed hadden gedaen. Schepen Roeters, die de voornaemste aensetter van deese veranderinge was, syde, als waer was, (dat) Schepenen, die Raeden sijn, voordeel bij de veranderinge hebben, want, onderaen sittende, noyt conden een Raet noch Veertien opsetten, en dat alle deliberatiën bijnae gekloncken waeren door de meeste stemmen, als anders, eer advysen conden geven; daer nu, als veeltijts in bedieninge lange jaeren sijnde geweest en hooch aensittende, meede een advys en stemme in 't capittel conden brengen.

Op de electie der Raeden noch nominatie der XIIII^en, als gesyt, comen Burgemeesteren, dat geen Raeden sijn, niet. Den Heer Jan Munter, als te nae bemaechschapt sijnde met eenige der Vroetschappen¹⁾, is geen Raet connen werden, ende den Heer Andries de Graef is Raet gemaekt, nae sijn broeder Cornelis de Graef, Heer van Polsbroek, den 4^den Mey 1664 was gestorven; doch op de dagelijxse vergaederinge compareeren neffens de vordere Burgemeesteren.

Den raedt seedert den 5^den September 1663 alsoo geseeten sijnde, werd het gebet door den secretaris gedaen, niet het ordenares gebet, dat in den raet werd geleesen, maer een seer out formelier, dat in het boek der electie van voor veel jaeren is gestelt, waernae den presideerende Burgemeester uyt een bort opleest alle de Raeden; de presenten, haer naem hoorende, neemen met reverentie haer hoeden af en setten die aenstonts weder op. Het ordenaris gebet en leesen der namen werd niet alleen gedaen op de electie, maer tot allen tijden als de vroetschap vergaedert; de presenten noch absenten werden geen notulen van gehouden; daerop volcht, door (p. 403.) den secretares, het leesen der previlegiën, tot de electie specteerende; nae een aenspraek door den voorsittende Burgemeester, ter materie dienende, versoeckt aen den ousten of bovenaen sittende Raet, dat gelieft één tot vervulling van den vacante plaets op te setten; die sijn stem gegeven hebbende, werden ver-

1) Zie hiervóór, Eerste deel, p. 155.

[p. 12]

vervolgens in ordre alle de stemmen afgeyscht. Nimant uyt sijn advys, voordat daertoe werd versocht, opdat den secretares de gemaeckte ordentelijk can aentyckenen; de Raeden gestemt hebbende, stemmen Burgemeesteren, gevraecht door den president, van onderen op, soodat (de president) sijn stem de laeste geeft. Den ommetreck alsoo gedaen sijnde, syt den secretares, wie door de eenparicheyt ofte de meeste stemmen Raedt gemaekt is, volgens sijn aentyckeninge, op de schalily met crijtpennen gedaen; stelt de naem op 't pampier, waernae met een sponcie, in een tinne com met waeter nat gemaekt sijnde, de gesyde ly uytveecht met een drogeldoek, alles ten selven eynde op Burgemeesteren tafel gelyt. De ouste Heeren pleegen somtijts te verhaelen, dat van noch ouder hadden gehoort, dat den secretares sijn mouwen en hemsmouwen was gehouden op te stroopen, en met de crijtpen, door uytgestreckte vingeren, de stemmen aen te tyckenen¹⁾. Soo wanneer meer plaetsen open sijn, vraecht den voorsittende. Burgemeester den tweeden Vroetschap sijn stem af, en soo vervolgens, tot al de open plaatsen gevult sijn; (p. 404.) als in den jaere 1653 waeren seven plaetsen open, soodat de seven voorsittende Raeden yder in ordre één opwierpen, daer sooveel maele omvraech op wierd gedaen, en worden alle, die één voorgestelt hebben, de laeste het advys afgevraecht, dat is: de sevende voorstel gedaen werdende, soo stemmen de ses voorsittende nae Burgemeesteren de laeste.

De vroetschap alsoo gekooren sijnde, werd de roedragende boode binnen geschelt, de namen (hem) ter hande gestelt en gelast deselve Heeren te versoeken boven te comen, in de camer ofte vertreck van Burgemeesteren, alsoo tot Raeden vercooren sijn. Soo deselfde nieuwe Heeren t' huys niet aen te treffen sijn, dat seer selden gebeurt²⁾, werden opgesocht, en (werd) soolang gewacht tot in volle getalle sijn; als in den jaere 1639, als wanneer

1) Deze voorzorgsmaatregel werd waarschijnlijk genomen om te beletten, dat de secretaris met zijne mouwen enkele streepjes uitveegde.

2) Gewoonlijk wisten zij nl. wel dat zij gekozen zouden worden.

[p. 13]

ses Raeden gemaekt waeren, was Jacob Wilkens niet te vinden, soodat soolang wierde gewacht, totdat op de Sint Anthonesdijck, alwaer ging wandelen, is gemoet, ende bove was gecomen en alsoo gelijkelik beëedicht. - In den jaere 1653, als gesyt, seven Raeden sijnde gemaekt, was Hans Bontemantel, om eenige sijner affaires, nae de treckschuyt op Muyde, wel het jaer van tevoore, maer doe geen kennisse hebbende, dat in consideratie soude comen¹⁾; ende alsoo het lang duerde, is gelyt in deliberatie of de ses nieuwe heeren niet souden connen beëedicht werden, en den absente daernae werden den eet door Burgemeesteren afgenomen; doch daer wierd verstaen tot de nominatie der XIIII^en niet conde getreeden werden, tenwaer de vroetschap compleet was, ofte (den absente) (p. 405.) door siekte ofte andere nootsaeke niet conde booven coomen, ofte dat den nieuw gemaekte Raed buyten de stadt is. Onderwijle is Bontemantel op 't Waeter ofte Ammerak aengetroffen, en op 't Princenhof gecomen sijnde, en den raet daer kennisse door de boode van gekreegen hebbende, sijn (alle seven nieuwe Raeden) tegelijk binnen gestaen en door den voorsittende Burgemeester beëedicht. - Anno 1654 Jacob Teunessen van Straelen Vroetschap gemaekt sijnde, en de boode rapporteerende, dat bij Utrecht aen de Vecht was, is tot de nominatie der veertienen getreeden, ende daernae in de stadt comende, (is hem) den eet door Burgemeesteren afgenoomen.

De nieuwe gemaekte Vroetschappen, versocht sijnde in den raet te comen, treeden nae binnen naer den ouderdom haerder jaeren, tensij eenige van dien alreede Burgemeester, Schepen, Out-Burgemeester, Out-Schepen ofte in Commissares-bancken sijn of hebben geseeten. In den jaere 1659 quamen Frans Riael, President-Schepen, Jan van Waveren en Jan van Helmont, Out-Schepenen, in alsulcke ordre binnen, alhoewel de president de jongste van jaeren was; Van Waveren volchde, als sijnde ouder Out-Schepen dan Helmont. Den eet gedaen sijnde, plaeste den gemelde president Riael sich in die qualityt de on-

1) Vgl. de bijlage ‘Magistraatsverkiezingen’, op 28 Januari 1653.

[p. 14]

derste van Schepenen, die Raeden waeren, (alsoo noch geen veranderinge in de sessie was gemaeckt, als fol. 401 is te leesen) en de Heeren van Waveren en Helmont neffens de Raeden, boven Schepenen, nae de ouderdom, als hiervooren gesyt. - In den jaere 1666 quamen de Heeren Schaep en Corver binnen, alhoewel Corver ouder van jaeren waa, ten opsicht Schaep Axcijsmeester was, die den tytel van Commissaressen hebben, als breeder (te leesen is), daer van Axcijsmeesteren werd gesprooken¹⁾; beëedicht sijnde, nam Corver de plaets boven Schaep. Doch op de lijste werden gestelt als sitten, nae de ouderdom der jaeren, sonder dat regard werd genomen op eenige qualityten, die den een boven den (p. 406.) anderen soude mogen bekleeden. Den Heer Andries de Graef was Burgemeester, doen Raed wierd²⁾; daerop in de raetcamer gecomen sijnde ende den eet gestaeft, nam sijn plaets als Burgemeester, doch (werd) op de lijst gestelt als de jongsten Raet. In gelijcke maniere is het gegaen op de electie van den jaere 1657, als wanneer de president van Burgemeesteren, Cornelis de Vlaming van Outshoorn, Raed was gemaekt, ende door Burgemeester Polsbroek beëedicht; nam sijn plaes als president, doch (werd) op de lijst ofte bort gestelt naest Fredrick Alewijn, als jonger van jaeren sijnde, ende boven Jacob Jacobsen Hinloopen, die de jongste was.

De Heeren staende voor Burgemeesteren-tafel, werd door den voorsittende Burgemeester aengesyt, dat (sij) door deesen raet, Raed ofte Raeden sijn gemaekt, met versoek den eet te doen; daerop den gemelde Burgemeester den volgende eet leest:

‘Dat sweert ghij, dat ghij een goet, getrouw en eerbaer ses-en-dartich als Raet deser steede weesen sult, der stede ende de gemynte haer beste raeden ende voor 't quaet waerschouwen sult, ende alle tijt, als ghij ontbooden ende geeyscht word, te raede comen sult (nootsaeken uytgesondert), der stede raet secretelijk houden sult, der

1) Zie hiervoor, Eerste deel, p. 131.

2) Zie hiervoor, Tweede deel, p 11.

[p. 15]

stede previlegiën, willekeuren ende ordonnantiën in alle haere pointen, naer alle vermogen, voorstaen, beschermen ende verantwoorden sult, soo wel tot proffijt van den armen als den rijcken, ende dat sult ghij niet laeten om vreese van uwen lijve, ofte om angst van uwe goederen, noch om geenderhande saeken, die u daertoe porren souden mogen.

Dat u Godt soo waerlijk moet helpen.’

Sedert den 3^den Januarij 1668, als wanneer den raet, volgens resolutie van haere Eedele Groot Mogende, in date 5 Augusti 1667, den eet on het Eeuwich edict gedaen ende onderteekent hebben, (als hiernae¹⁾ te leesen, daer van de emolumenten der Vroetschappen wert gehandelt) is dien eet en ondertykeninge bij alle de volgende ge- (p. 407.) maekte Vroetschappen meede gedaen, eer haer plaes ofte sessie quamen te nemen. En was als volcht:

‘Ick beloove ende sweere het bovenstaende Eeuwich edict, mitsgaders alle de pointen ende artykelen, daerin vervat, hylichlijk ende oprechtelijk te sullen mainteneeren, ook geensins te sullen gedoogen, dat daerjegens eenige indracht ofte infractie geschiede, veel min oyt of oyt eenige propositie of advys te sullen doen ofte geven, noch te sullen doen doen ofte doen geven, die daerjegens in eenige deelen strijdich soude mogen wesen.

Soo waerlijck moet mijn Godt Almachtich helpen.’

Desen laesten eet en onderteekeninge is, volgens de resolutie van de Ridderschap, Edelen en Steden, in date 3 Julij 1672, overgesonden door de Heeren Willem Backer en den pensionares Hop, Gedeputeerden ter dachvaert, den elfden daeraenvolgende in de raet vernieticht, ende alle, die deselve successivelijk gedaen hebben, daervan gedispenseert. Ende wierde verder geresolveert het boek, daer de onderteekening in was gedaen, te verbranden, gelijck aenstonts door den secretares Schaep over een brandende kaers (ten dien eynde binnengebracht) is gedaen, onder de schoorsteen aen de sijde van de justitiecamer; ende alsoo de plancken in de schoorsteen laegen,

1) Op p. 455 en 456 van het HS.

[p. 16]

vlogen de vonken van 't pampier door de camer, gevende een quade reuk; daer Burgemeester Hooft en Tulp op uytspatten en syden: ‘het Eeuwich edict stinkt;’ Geelvinck vervolchde met te seggen: ‘het was beeter dat het noyt gemaekt was geweest.’

(p. 408.) [Alsoo dese stadts regeerders veelmaelen werden te laste gelyt, alsof aenlydinge souden hebben gegeven, ja dat oorsaek sijn van het te niet doen en breeken van soo dieren eet, daer nimandt was gevoecht tegen te gaen, als hiervoore breeder in den eet te leesen, soo is dienstich, tot soo quaede ingenomen opiniën te stuyten, aen te wijsen hoe die saeke in den raet sich heeft toegedraegen¹⁾. Op Vrijdach den eersten Julij 1672 hebben de Heeren Outshoorn, Hooft en Rynst, Burgemeesteren, Van de Pol absent sijnde, den raet gecommuniceert twee missives van de Heeren ter dachvaert, geteeckent door de Heeren Pieter Schaep en den pensionares Hop, behelsende, onder veel pointen van gewichte, dat de gemeente, door oploop, in de steeden van Dort, Delft, Rotterdam, Gouda en Schiedam, de magistraten hadden gedwongen het Eeuwich edict te vernietigen, en sijn Hoocheyt, den Heer Prince van Orange, opgeworpen tot stadthouder; ende alsoo meerder steden staen te volgen, ende ter vergaderinge (staet) voortgebracht te werden 't gemelde edict te mortificeeren, soo waeren versoekende, hoe haere E.E. daerin te draegen sullen hebben; ende terwijl alleen in den Haech sijn, dat met meerder Heeren mogen geassisteert werden. Waerop de Heeren Andries de Graef en Willem Backer sijn versocht weder (alsoo

1) Ik herinner hier aan wat reeds in mijne Inleiding werd gezegd, dat ik overal, waar Bontemantel in deze twee deelen gebeurtenissen bespreekt uit de geschiedenis van Holland of van de Republiek, die ook in de volgende deelen van mijne Bontemantel-uitgave ter sprake komen, een toelichting daarvan - door het citeeren van plaatsen uit zijne geschriften, welke over dezelfde zaak handelen, of van andere schrijvers, - achterwege laat, omdat ik in de volgende deelen alles denk te verzamelen, wat op de geschiedenis van Holland en de Republiek betrekking heeft, met verwijzing naar die passages, waar vroeger hetzelfde onderwerp reeds is aangeroerd.

[p. 17]

den voorleeden jaere presidenten van Burgemeesteren en Schepenen waren geweest, die gewoonelijk, soo Raden sijn, den dachvaert waernemen¹⁾) daerwaers te gaen, ende (is) den Heer Valckenier aengesyt, dat geliefde sich meede op 't spoedichste op rys te begeeven, om de saecken, ter Gecommitteerde Raeden voorvallende, bij te woonen en assisteren, alsoo de economie van 's lants vloot (daertoe, (p. 409.) neffens den Heer Graeflant, was gecommitteert) gedaen (is), en door de laeste voort alleen can waergenomen werden. En is vorder geresolveert wegens het Eeuwich edict, (nae hetselfde was, op versoek van de Heeren Geelvinck en Valckenier, gehaelt en geleesen) ter vergaederinge geen aenlydinge van stadts wegen te geeven, van hetselfde te vernietigen; doch soo de leeden alle daertoe verstaen, haer met de eenparichyt te voegen. In 't uytgaen van den raedt syde een der Heeren: ‘de cabel is aen stucken.’ - Den 2^den Julij hebben de gemelde Heeren Burgemeesteren in den raet gebracht een missive, getyckent bij den Heer pensionares Hop, alsoo den Heer Pieter Schaep noch ter vergaederinge was, inhoudende, neffens meerdere saeken, dat den 3^den ditto staet ter vergaederinge voortgebracht te werden het te niet doen van het meergemelde edict, en van Sijn Hoochyt stadthouder te maeken; waerop is geresolveert te persisteeren bij de resolutie, gisteren daerop genomen. Den Heer Valckenier adviseerde niet gevoecht te sijn op 't Eeuwich edict te adviseeren; waerop eenige discoursen sijnde gevallen, argumenteerde verder, dat het edict in sijn geheel can gelaeten werden. ('t Was geen wonder dat soo adviseerde, alsoo het Eeuwich edict met Fagel, doen pensionares van Haerlem, had gesmeet, 't welck den president van Schepenen sijn E.E. terselver sessie duydelijck op sijn advys te kennen gaf, als hiernae (te lesen is.)) Daerop ging het gevoelen van sijn E.E. soo verre, dat van stadts wegen soude connen geproponeert werden van Sijn Hoochyt Graef van Hollant te maeken, op de conditiën als aen den ouden prins Willem, loffelijcker memorie,

1) Vgl. hiervoor, Eerste deel, p. 102, en hierna, p. 416 van het HS.

[p. 18]

was geoffreert, daer Geelvinck, Pancras, Hinloopen, Cornelis Backer en Corver groote inclinatie toe toonden. Den (p. 410.) president van Schepenen, Bontemantel, syde, dat de gemeente roept om een Stadthouder en niet om een Graef, daer een afkeer van hebben¹⁾. De saeke in naerder deliberatie sijnde gelyt, was Burgemeester Outshoorn van advys, ter vergaedering van stadts wegen (in) te brengen, van tot het stadthouderschap te consenteeren, en, soo de leeden verstaen tot Graef te maecken, daer niet tegen te hebben (en was niet gedachtich 't geen sijn E.E. vaeder in den jaere 1618 overgecomen was²⁾, of dat ijverich helde aen die sijde, uyt vrees deselfde gang te gaen.) Pancras, Geelvinck en Valckenier persisteerden bij de propositie van Sijn Hoochyt Graef van Hollant te maeken, doch de anderen lieten het sacken, en wierd verstaen alleen tot het stadthouderschap te gaen. Waerop den 3^den Julij is gevolcht bij de Staeten van Hollant de onderstaende resolutie:

‘Op 't gemoveerde van de Heeren Gedeputeerden der steden Haerlem, Rotterdam ende andere leeden van hare Ed. Groot Mogende vergaederinge, hebben d' Heeren van de Ridderschap ende Edelen, mitsgaders de Gedeputeerd en van de steden, uyt den name ende van wegen d'Heeren haere principalen, goetgevonden ende geresolveert, gelijk bij hare Eedele Groot Mogende goetgevonden ende geresolveert werd bij desen, dat, om bij dese bekommerlijke constitutie van tijden ende saeken, de leden van deese

1) Bontemantel zegt hier ongeveer hetzelfde, wat men leest in het rapport der commissie, die op 6 Februari 1675 den raad van Amsterdam van advies diende over de vraag of het wenschelijk was, dat Willen III de hem aangeboden waardigheid van Hertog van Gelder en Graaf van Zutfen aannam. (Zie daarover het art. van den heer J.H. van Bolhuis in Bijdr. voor Vaderl. Geschiedenis, 1842, p. 197-213.) In dat rapport leest men o. a.: ‘(dat) de goede gemeente sedert de afzweering van Koning Filips een innerlijken afkeer gehad hadt van Vorstelijke, Graaflijke en diergelijke titels, en daarentegen veel genoegen gevonden in de Stadhouderlijke Regeering’. (Wagenaar, Amsterdam. I p. 658.)

2) Bij het verzetten van de wet door Prins Maurits in 1618 was Dirk de Vlaming van Oudshoorn uit de vroedschap verwijderd.

[p. 19]

vergaederinge te bequamen tot het aenstellen van een stadthouder, deselve leeden malkandren sullen dispenseeren, gelijk zij malkandren ende allen dengenen, die 't selve Eeuwich edict successievelijk hebben beswooren, dispenseeren mits desen van den eet, bij henluyden gedaen op 't Eeuwich edict, bij resolutie van haere Eedele Groot Mogende in date den 5^den Augusti 1667 gearresteert, stellende malkanderen in deselve vrijhyt ende facultyt, die haer tot het aenstellen ende eligeeren van een Stadt-houder voor date van het voorschreeven Eeuwich edict heeft gecompeteert.’

(p. 411.) Waerop tenselve dage sijn Hoochyt is aengestelt en gemaekt bij haere Ed. Groot Mogende, Capityn-generael ende Admirael over de militie van dese provintie te water ende te lande, met alle soodanige dignityten ende waerdicheden, als deselve voor deesen bij de Princen sijne voorouderen, hoochloffelijker gedachtenisse, bekleet sijn geweest. Welcke resolutiën door de Heeren Gedeputeerdens van stadts wegen sijn den 4^den derselver maend door twee missives, geschreven den eenen smorgens en den anderen savons, overgesonden en in den met geleesen den 5^de ditto; waeruyt te sien is, dat deese stadtsregeerders geen oorsaeke hebben, ja selfs geen aenleydinge gegeven tot het breeken van den eet, hiervoore gemelt, ook niet tot het stadthouderschap, dan bij en door de eenparicheyt van alle de leeden van de souveryne vergaederinge van Hollant, (voor sooveel het uytterlijck is gedirigeert; maer die het werck in Den Haech hebben bijgewoont, connen van het binnenspel beeter oordeelen.) Terselver tijt is bij den raet geresolveert Sijn Hoocheyt over de become dignityten te congratuleeren, en daertoe gecommitteert de Heeren Outshoorn, Boreel en Roch, Burgemeester, president van Schepenen¹⁾, Out-Schepen,

1) In 1672 was Bontemantel president van Schepenbank (op de voorgaande pag. wordt hij nog als zoodanig genoemd) en Boreel vice-president. Na het ongeval, aan Schout Hasselaar overkomen (zie Wagenaar, Amsterdam, I p. 629 - en hiervoor, Eerste deel, p. 73) nam Bontemantel het Schoutambt waar, en bleef Boreel als eenige president van Schepenbank over. - Dat Bontemantel aan Boreel den titel ‘president van Schepenen’ geeft, hoewel hij slechts vice-president was, is overigens niet ongewoon bij hem: vgl. Eerste deel, p. 195, noot c.

[p. 20]

en tegader Raeden, en bij die gelegenthyt te bevorderen, dat eenige militie in de stadt mogen becomen, en voors confereeren tot de generale defentie van 't landt, en ten dien eynde nae Alfen te begeven.

Alsoo veel is en werd gesprooken van het maeken van het Eeuwich edict ende het stadthouderschap, soo sal niet vremt sijn, de aenlydinge van byde te stellen en in waerhyt te verhaelen. Den 17^den Julij 1670 is den pensionares van Haerlem, Casper Fagel, over het besoliciteeren van het aenstellen ter vergaedering van een pre- (p. 412.) sident van den Hove van Hollant¹⁾, smorgens in 't Heerenlogement van de Heeren van Amsterdam gecomen, bekent maekende aen de Gedeputeerden, dat goede inclinatie wegens Haerlem hebben tot den Heer Hendrick Hudde, geweesen Raetsheer in de Hoogen Raet, doch dat den Heer Adriaen Pauw, Heer van Bennebroek, souden stemmen wegens haer stadt, volgens ordre. Den gemelden pensionares in 't vertreck ter sijde van 't voorhuys gebracht sijnde, is Hans Bontemantel, een der Gredeputeerdes ter dachvaert, bij sijn E.E. gegaen, en in discoursen vallende van de gesyde twee saeken, syde den gemelden pensionares, hoedat de Heeren van Haerlem en Amsterdam suspect sijn bij veel leeden en voor goet prins werden uytgeroepen, omdat, wegens de introductie van Sijn Hoocheyt in den Raedt van Staeten, ijveren tot een concludeerende stem²⁾, ‘daer ick en uw Burgemeester Valckenier het fondement van 't Eeuwich edict hebben gesmeet en geconcipieert, daer den Raetpensionaris de Wit niet toe te brengen was, en meer dan een jaer doende sijn geweest, eer dat (hem) daertoe conden brengen; en het meeste, daer den Burgemeester en ik in ijverden, was het mortificeeren van het stadthouderschap.’ Alle 't welcke Bontemantel seer vreemt dacht, alsoo yder 't selve edict lyt op de schouderen van den Raetpensionares de

1) Vgl. Eerste deel, p. 158-162.

2) Vgl. Eerste deel, p. 107-109.

[p. 21]

Wit. Waerop wederom antwoorde en syde: ‘vraecht het aen Valckenier, en hij sal het u seggen,’ en dat daervan (p. 413.) verseekert mocht weesen. Sijn E.E. vertrocken sijnde en Bontemantel sich niet connende genoch verwonderen, verhaelde alle het voorschreeven aen de Heeren Corver en Jan Hudde, den eerste sijnde mede een Gedeputeerde ter dachvaert, en de tweede die tot voortsettinge van sijn broeder tot president in den Haech was; eenige dagen daernae, sprekende met Willem van der Aa, Vroetschap en pensionares van Rotterdam, die gevraecht werdende, wie oorsaek en eerste aenlydinge van 't meergemelde edict sijn, antwoorde: ‘Fagel’¹⁾.]

1) In Resol. Raad III, 1. p. 356 luidt het antwoord van van der Aa: ‘Fagel. Ick wilde het veel crachtiger hebben.’