Logo DBNL
De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672) (1897)

De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

(1897)–Hans Bontemantel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

III. De doelens.

(p. 182.1)) Welcke doelens sijn de Cleveniers, Hantbooch en Voetbooch, alsoo genaemt nae de waepenen, die in yder gebruyckt wierden in 't schieten op de schijf. De overluyden2) bestaen op yeder doelen in vieren, en soo

één comt door afsterven ofte verplaetsen te manqueren,

soo stellen de dry overige een tripel getal op, daer Bur-

gemeesteren één uyt kiesen; welcke overluyden bij menschen-gedencken altijd sijn geweest Heeren van de regee-

ringe, daer seer selden is buyten gegaen. De opstellinge, soo men syde, mosten wesen of geweest hebben Capi-

tynen1); doch in April 1669 wierd Burgemeester Outshoorn overman van de Hantboogdoelen, die noyt den krijgsraet had bekleet dan in qualityt van Burgemeester, dat genoch was. In de laeste jaren waren bijnae alle (overluyden) Burgemeesteren ofte stonden het te werden2). Het moet

geen onaengename bedieninge geweest hebben, want in den jare 1654 waren bedenckingen, of niet dienstich soude wesen jaerlijx eenige te laten afgaen, opdat andere mede een beurt souden connen gekrijgen; 't welck Burgemeesteren en Out-Burgemeesteren geraeden vonden, terwijl men syde, dat in lang geleden tijden de practijcq alsoo plach te wesen1). Doch den Burgemeester van Purmerlant, die de voornaemste aenlyder daervan was, in 't begin van den jare 1655 comende te sterven, is die veranderinge achtergebleven.

De Doelens (gelijck in alle Hollandse steden) sijn in voortijden opgerecht, niet om den rysende man te logeeren, (p. 183.) maer tot vermaeck der inwoonderen; sijnde beplant met bomen tot wandelinge, aen wedersijde van de schietplaetsen tot aen de schijf, daer om de prijsen op geschoten wierde, die (nl. de schietplaetsen) soo lang waren, als bequamelijck de bus en pijlen conden toerycken, de Hant- en Voetbooch haer ingang hebbende in de Calverstraet, tot de huysinge, uytcomende op de Singel. De Kleveniers-erf liep tot bijnae het klooster, dat nu het gasthuys werd genaemt; de brete was soodanich, dat een papegaey van hout, op een hoge mast gestelt, door de omstanders conde afgeschoten werden, op welck treffen mede prijsen waren gestelt.

Die haer verbonden om jaerlijx in die waepenen te oeffenen, wierden genaemt gildebroeders en schutters, die oock gebruyckt wierden ten dienste van de stadt en staet, als sich op de handelinge van de wapenen verstaende2);

ende om die aen te moedigen en te verobligeeren, sijn de schutters eenige benefitiën en voordeelen door de Graven en Heren van den Gerechte vergunt, waerdoor den dranck tot minder prijs in de doelens dan op andere plaetsen conden crijgen; ende terwijl bij aenwas der inwoonderen het getal soo groot wiert, dat de Heren van den Gerechte oordeelden het genoch geklommen te wesen, (te meer eenige begonden, onder decksel van de ordenares, eenige buyten-ordenares excercitiën te doen) soo is bij ordre beraemt, dat eenige comende te sterven ofte andersins uyt te vallen, geen andere souden mogen in de plaetse comen dan door den Gerechte ende bij de overmans van den gilde, welcke nieuw incomende poorters souden moeten wesen; en dat geen buyten-ordre oeffe-(p. 184.) ningen souden mogen werden gedaen dan op eygen costen.

Het incomen bestont uyt de verpachtinge der Guldewateren, dat sijn de wateren, gelegen binnen de stadt ende daer buyten, in den jaere 1389 door Aelbrecht aen de stadt, en den 5den September 1394 door Schout, Schepenen en Raden aen de Hant- en Voetbooch-doelens vergunt, mits doende de diensten, als in de briven staen uytgedruckt1). En omdat deselfde wel souden gelden, waeren de pachters vrij van heerwaerden, dat sijn tochten en wachten. Vorders bestont het incomen van op eenige tijden in 't jaar alleen wijn te mogen tappen, die oock mochten verpachten2), en renten eeniger outeygens, nu en dan door de gildebroeders aen de doelens bij gifte en testamente gemaeckt3). Doch de voornaemste incomsten

bestonden in de inteyckeninge tot het maecken der prijsen en ongelden, daertoe nodich, en verval der maeltijden, waervan de reeckeninge soo wierde gemaeckt, dat jaerlijx een goede stuyver overschoot tot reparatie en vercieringe der huysen en plantagie; te cort comende, deden de gildebroeders haer milde hant open. Door de vergravinge der wateren de pachten der visserijen afnemende, is questie tusschen de doelens ontstaen, die door de volgende resolutie van Burgemeesteren en Out-Burgemeesteren is afgedaen:

Extract uyt de registers van de resolutiën van de Heeren

Burgemeesteren en Out-Burgemeesteren1) der. stad Amsterdam, den 3den Junij 1594.

‘Alsoo dickwils tusschen den overluyden van de doelens van de Hantbooch en Voetbooch tegens die van de Cleveniers questie valt om die vischerie, die de twee eersten (p. 185.) sustineren, dat henlieden, bij extentie deser stadt, vermindert werd, is goetgevonden henlieden gesamentlijck te accorderen, dat sij haer doelens aen eerelijcke luyden tot een redelijcken prijs sullen mogen verhuren, mits dat Burgemeesteren ende die van den Gerechte altijt vóór anderen in maeltijden en bancketten sullen werden geprefereert, ende de knechts van de doelens met aenspreecken van de schutters ofte andere lasten, ter dischretie van de overluyden, sullen blijven beswaert; met welck incomen sij hare geledene schade rijckelijck sullen comen te beteren, ende de doelens ende woningen onderhouden’.

Welcke visserije naederhant bij de stadt is aengenomen2), en yder doelen daervoor toegevoecht dry-hondert guldens jaerlijx, ten lasten der tresory. Uyt welcke resolutie en anders merckelijck is te beoogen, hoe schaers de incomsten sijn geweest, die door den Spaensen oorlooch noch

meer sijn afgenomen, alsoo, die wapenen in ongebruyck gecomen, oock de gildebroeders verswackten ende in den jaere 1580 onder den krijgsraet waren getrocken, en op de instructie, date 8 September desselven jaers, beëedicht, ende alsoo één corpus geworden1), soodat uyt

den hoofde als doelschutters geen tochten, wachten noch andere 's lants- en stadts-crijsdiensten meer schuldich waren te doen, en bijgevolch de benefitiën, aen de doelens vergunt voor de doelschutters daerdoor sijn comen op te houden; en in de artyckelen, date 5 Augusti1) 1594, gestelt bij Schout, Burgemeesteren en Schepenen, bij forme van artyckelbrief, wert geen onderschyt tusschen de schutters en wijcken meer gemaeckt, als, daer van den krijgsraet werd gehandelt, is te lesen.

(p. 186.) Het schieten op de schijf alsoo van jaer tot jaer afnemende, is eyndelijck bij onse tijden t' eenemael achtergelaten, de plantagiën tot erven gemaeckt en nae royinge tot straten vercoft2), en eenige ten dienste der Luyterse kerck overgedaen; soodat eindelijck niet anders is overgebleven dan de overluyden, die bij afsterven van den hospes een ander daermede begunstichden voor een

seer geringe, ja geen huer, ende 't geen boven de reparatie (die meest door de stadtsmeesters sedert veel jaren wierde gedaen) quam over te blijven, verteerden ofte oplyden, nae de conditie der overmannen.

Als de overluyden hadden aengetroffen een bequaem man ofte vrouw tot de neringe, waerdoor de aenwas der maeltijden en dagelijxse comparitiën soo vermeerderde, dat niet camers genoch hadden de luyden te setten, soo sijn de doelens door aenbouw vergroot, tot costen van de stadt. Ingevalle men soude comen tot afreeckeninge, soo is meer costen aen de doelens gedaen dan die waert sijn.

[Dit onderste is aheen tot memorie.

........ Bartel, wiens vrouw swaerlijvich en reputatieus was, bequam soo groote neringe, dat de groote sael daer wierde aengebout; nae haer overlijden, wierde die bewoont bij ........ Nachtglas, wiens dochters selfs naer haer vaeders doot seer bequaem daertoe waren; dewelcke haer afschyt genomen hebbende, wierde die vergunt aen ..... Groenendijck, die daer noch op woont1). De Hantbooch is waergenomen bij een bedaerde dochter, genaemt Trijntje, met slappe neeringe; eenige brave baesen hadden daer een camer, genaemt de wiecamer. Daernae quam eenen genaemt Kyser, die daer geen goede wijs op stelde. Doch de weduwe van der (H)elst had groote neringe, en wierde bij haer tijde de Sijdelpoort tot sitplaetse, en een achterhuys gebout. Op de Voetboochdoelen2) is bij gedencken

de grootste neringe niet geweest, hoewel mede eenige aenbouw is gedaen, en is laest bewoent bij eenen Stoffel Pook1) genaemt, tot in den jare 1674, als wanneer Tresorieren die hebben verhuert aen de nieuw geoctroyeerde West-Indische Compaignie.]

Bij dese tijden is gesien, dat yder doelen een tijt heeft gehad van groote neringe, waertegen twee als stil saeten2).

(p. 187.) Het Heeren-logement heeft oock een groote krack aen de doelens gegeven. De Hantboochdoelen had incomen omtrent ses-hondert guldens en was genaemt de Karremelckxdoelen1), doch door het inruymen eeniger erven aen de Luyterse kerck, wierd het gebracht tot bij de twaelf-hondert guldens; de Voetbooch omtrent seven-hondert-vijftich guldens, en de Cleveniersdoelen bij de elf-hondert-vijftich guldens2), soodat den Heer Burgemeester van Beuningen in den jaere 1669, in Maert, op seeker maeltijt sjde: ‘de overluyden van de doelens sijn Heeren, die yder dry-hondert guldens connen verteeren jaerlijx, tot costen van de doelens3).’

Den gemelden Heer van Beuningen inclineerde en deed sijn best om de overluyden te bedancken en het incomen te brengen ten voordeel van de stadt; men socht sijn E.E. door het maecken van overman daervan af te lyden, maer (hij) volhardde tot den jare 1672, als wanneer door de Francen en Engelsen oorlooch stadts-casse soo gefnuyckt wierde, dat alle middelen sijn bijgebracht om de finantie gaende te houden. En die occasie waernemende, als wan-(p. 188.) neer binnenstijts wederom Burgemeester door sijn Hoocheyt was gemaeckt, ende dat door den Burgemeester Hooft wierde gevolcht (die mede al te soberen Heer was) heeft sooveel teweechgebracht, dat den 4den

October desselven jaers bij den raet is geresolveert, de Heeren overluyden te bedancken en hetselve te mortificeeren, en dat alle de chartes, ornamenten en effecten gebracht sullen werden ter tresory, om aldaer ten voordeele van stadts-finantie gebruyckt te werden, ende de doelens bij afsterven1) te verhuren. Men meende dat, soo den Heer van Beuningen was comen te sterven, gelijck den Heer van Purmerlant, daer hiervoren2) is van gesproocken, dat het effect van die resolutie soude verschoven sijn geworden; maar alsoo niet heeft gerust, is deselfde resolutie naegecomen moeten werden3).

De schilderijen van voor den jaere 15801) bestaen uyt de gildebroeders, met rocken van sodanige kleur en silver teecken daerop genayt, dat die op eenige tochten van

de schutters der andere steden, soo nae Jerusalem als andere quartieren tegen den Turck gesonden, conden onderschyden werden, en staen met Jerusalemsveeren1), andere met bogen, pijlen en sulck geweer, als op yders doelen wierd gebruyckt, ende met peeckelh[a]ringen, cannen, glasen en spijsen, daerbij men gewoon is sich vrolijck (p. 189.) te maecken; wiens namen soo in 't vergeet sijn geraeckt, dat daer geen kennisse van te becomen is, en de namen der schilders bijnae niet te vinden noch te lesen sijn. Nae den jare 1580, als wanneer de gilde-broeders onder de ordonnantie en eet getrocken sijn (als hiervoren gesyt) sijn de compaigniën geschildert op andere wijse, te weten met vaendels, musquetten, hellebaerden en piecken, en staen wynich bekent, dan alleen eenige officieren. Doch van voor eenige tijden, als de oude schilderijen wierden verschoven2), en door het becomen van meerder camers, die meede met schutters-

schilderijen wierden behangen, is ordentelijcker daermede gehandelt, en de camers en salen soo bekleet met schilderijen, van de voornaemste meesters gemaeckt, dat die waerdich sijn bij de inwoonders en vremdelingen met opmerckinge bespeculeert te werden; waervan de voornaemste sijn op de salen van de Kleveniers- en Voetboochsdoelen. De overluyden van de Hantboochdoelen hebben, doen van de Pol, Purmerlant en ........1) overlieden waren, alle de schilderijen doen tyckenen in een boeck, met de naemen der schutters, haer qualityt en waepens, sooveel als hebben met naerstichyt connen uyt-vinden, welck boeck noch op die doelen is berustende2). De overluyden hebben eenige tijt geleeden, soo voor de schoorsteenen als anders, mede enige haerder conterfytsels geplaetst. De compaigniën sijn geschildert uyt de (p. 190.) beurs van de schutters, en de overluyden apparent uyt de gemene cas. Waer deselve voors sullen vervaeren, als de doelens sullen verhuert werden tot herbergen, logementen, verblijf eeniger compaigniën, tot packhuysen ofte anders, sal den tijt leeren, alsoo op den krijgscamer die alle niet souden connen geplaets werden3).


Vorige Volgende