De Aristarch van 't Y

2.2 De veilingcatalogus

Een half jaar na het overlijden van Balthazar Huydecoper werd de kostbare bibliotheek van de geleerde door de Amsterdamse veilinghouder en boekhandelaar Petrus Schouten (1723-1788) onder de hamer gebracht.¹⁵ De titelpagina van de bijbehorende catalogus bevat de volgende Latijnse tekst:¹⁶

Bibliotheca Huydecoperiana sive catalogus librorum. in omni scientiarum genere et variis linguis praestantium. Quibus, dum viveret, usus fuit Vir Nobilissimus & Amplissimus Balthazar Huydecoper, Urbis Amstelaedamensis Judex, qui de patria lingua excolenda meritus fuit. Auctio publica fiet in aedibus defuncti (Op de Keizersgraft by de geweezene Schouwurg [sic]) Die Lunae 29 Martii & seqq. 1779. Diebus Veneris & Saturni 26 & 27 ejusdem Mensis Bibliotheca patebit. [vignet]. Amstelodami, Ex Officina Schouteniana, Ubi Catalogi Distribuuntur.
<Bibliotheek-Huydecoper of catalogus van uitnemende boeken over wetenschappen van allerlei soort en in allerlei talen. Die, bij zijn leven, in gebruik geweest zijn bij de zeer beroemde en edelachtbare Balthazar Huydecoper, schepen van de stad Amsterdam, die zich wat betreft de noodzakelijke beschaving van de moedertaal verdienstelijk heeft gemaakt. De openbare veiling zal plaatsvinden ten huize van de overledene (op de Keizersgracht bij de voormalige schouwburg) op maandag 29 maart 1779 en de daaropvolgende dagen. Op vrijdag 26 en zaterdag 27 van die maand zijn de kijkdagen. Te Amsterdam, in de winkel van Schouten, waar catalogi te verkrijgen zijn>

Tijdens de kijkdagen op vrijdag 26 en zaterdag 27 maart 1779 werd potentiële kopers de mogelijkheid geboden een blik te werpen in één of meer van de in totaal 2900 kavels met gedrukte boeken.¹⁷ Daarvan bestonden 559 nummers uit folianten (pp. 1-27) en 1070 uit kwartijnen (pp. 27-67). De afdeling boeken in octavo omvatte 1007 kavels (pp. 67-106), terwijl die in duodecimo slechts 84 loten telde (pp. 107-110).

Naast gedrukte boeken kwamen er op de veiling van de bibliotheek-Huydecoper eveneens honderdtachtig manuscripten¹⁸ onder de hamer, waarvan er 106 in folio, 55 in quarto en 19 in octavo waren geschreven.¹⁹ Daar zal door menig liefhebber van oudheid-, taal- en

15 Over boekenveilingen, zie Van Eeghen 1960-1978, Vⁱ: 237-274.

16 Zie Book Sales Catalogues of the Dutch Republic, 1599-1800. Ed. by B. van Selm & J.A. Gruys, nr. 415, microfiches 678-680. Met het oog op bronnenonderzoek en lezerspubliek kunnen veilingcatalogi een waardevolle bijdrage leveren aan de historiografie van de taalkunde, zoals onder anderen Noordegraaf (1989), Dongelmans (1991) en Dibbets (1995b) hebben laten zien.

17 Daarmee was Huydecopers verzameling hoogstwaarschijnlijk groter dan die van Arnold Moonen: 1694 loten, maar kleiner dan die van bijvoorbeeld Gisbert Cuper (1644-1716): 4315 loten of Gerard Dumbar (1680-1744): 3485 loten (Dibbets 1995b: 5).

18 De prenten, oraties, gedichten, schotschriften, globes, boekenkasten en dergelijke, die op de bladzijden 111-112 van de veilingcatalogus aangeboden werden, laat ik hier buiten beschouwing.

19 Enkele manuscripten uit Huydecopers kostbare verzameling zijn uitgebreid beschreven door Deschamps (1970) en door Lieftinck (1948: passim); vgl. Middelnederlandse handschriften 1994: nr. 6, 7, 13, 38.

[p. 27]

dichtkunde reikhalzend naar zijn uitgekeken. Klap op de vuurpijl zal voor hen het moment zijn geweest waarop de kavels 48 en 49 van de manuscripten in folio werden geveild. Het betrof hier namelijk twee handschriften van de befaamde rijmkroniek van Melis Stoke, die Huydecoper op 12 september 1750 had verworven op de veiling van Jacob Marcus' (?-?) bibliotheek²⁰ en gebruikt had voor zijn driedelige, kritische editie ervan uit 1772. Nummer 48 (‘Melis Stoke Rymchronyk, bekend voor het oudste Handschrift dat van hem gevonden word, zeer schoon bewaard, op pergament.’) werd op de veiling voor f130,- toegewezen aan Matthias Röver (1719-1803).²¹ Deze Delftse verzamelaar werd voor f52,- tevens de nieuwe eigenaar van het andere afschrift (‘-- 't zelfde Boek, mede op pergament; gekomen zoo gezegt word uit het klooster van Egmond.’). Later wist Röver op de veiling van de nalatenschap van de Leidse hoogleraar theologie Johannes Alberti (1698-1762) nog een derde manuscript van de rijmkroniek van Melis Stoke te bemachtigen. Ten behoeve van de heruitgave van de Proeve heeft eerst Van Lelyveld deze drie handschriften te leen ontvangen (Van Lelyveld 1782: **3^v). Na diens dood mocht ook Hinlópen dat genoegen smaken (Hinlópen 1788: *3^v). De voorwaarden waaronder Röver de manuscripten ten gebruike afgestaan heeft, zijn vastgelegd in een door Hinlópen op 13 juli 1785 opgesteld ontvangstbewijs:²²

Ik ondergeschreven Nikolaes Hinlópen bekenne ter leen ontvangen te hebben van den WelEd Gestrengen Heere Matthias Röver te Delf drie Handschriften van Melis Stoke, door zyn W Ed Gestr gekocht uit de boeken van wylen den Wel Ed Gestr Hre B. Huydecoper; en belove ik voorm. drie Handschriften aen zyn WelEd Gestr. zoodra ik de uitgave der proeve van tael en dichtkunde van den Hre B. Huydecoper afhebbe laten drukken of zoo veel eer zyn Wel Ed Gestr. zulks van my eischen zal, te rugge te zullen zenden. Actum Hoorn 13 July 1785. NHinlópen

Hinlópen heeft zich keurig aan de afspraak gehouden en de drie manuscripten van de rijmkroniek na voltooiing van het derde deel van de Proeve aan Röver teruggezonden. Dit blijkt uit een brief die een zekere M. s'Gravesande (?-?) op 3 juni 1789 vanuit Delft naar Hinlópen gestuurd heeft en waarin hij te verstaan gegeven heeft de Stokehandschriften in goede orde te hebben ontvangen.²³

In het exemplaar van de veilingcatalogus van de Bibliotheca Huydecoperiana dat bewaard wordt in het Amsterdamse gemeentearchief (signatuur: F Huy 1984), is de rubriek manuscripten met wit doorschoten. Op de tussengevoegde pagina's zijn de achternamen van de kopers en de prijzen waarvoor de handschriften verkocht zijn, aangetekend. In sporadische gevallen heeft degene die de aantekeningen vervaardigd heeft, een voorletter of een beroepsaanduiding (schepen, advocaat, dokter) vermeld. Daardoor is het mogelijk geweest de identiteit vast te stellen van enkele succesvolle bieders. Onder hen bevinden zich Zacharias Henric Alewijn (1742-1788), Hendrik Calkoen (1742-1818), Nicolaas Calkoen (1753-1817), Petrus Bernardus van Damme (1727-1806), Nicolaas George Oosterdijk (1740-1817), Joachim Rendorp (1728-1792) en Henricus of (Jan) Hendrik Verheyk (?-1784).

De manuscripten uit de verzameling-Huydecoper, die op vrijdagmiddag 2 april 1779 geveild werden, brachten in totaal 4457 gulden en 3 stuivers op. Meer dan een kwart van de

20 Ett 1948: 151; vgl. Deschamps 1970: 105.

21 Op de veiling-Röver in 1806 werd het manuscript aangekocht door de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag (Deschamps 1970: 104-106, nr. 31).

22 Dit zogenaamde ‘recepis’ bevindt zich in de UB Leiden (signatuur BPL 2236^I).

23 Deze brief van s'Gravesande wordt evenals het zojuist aangehaalde recepis bewaard in de UB Leiden onder signatuur BPL 2236I.

[p. 28]

opbrengst werd behaald uit de verkoop van twee manuscripten in folio, elk goed voor een bedrag van maar liefst 601 gulden, te weten: nr. 20 (p. 115): ‘Stukken, rakende de Werving van 16000 Man, 1684. Brieven van Stads Gedeputeerden in den Haag, 1684. Concept om Pampus te verdiepen. Brieven aan den Heere N. Witsen, en andre rare Tractaten, 1 band.’ en nr. 29 (p. 115): ‘Notulen van de Resolutien, gehouden in haar Gr. Mog. Vergad. zedert 9 Febr. 1666 tot 21 Xber 1669.’. Beide kavels werden aangekocht door ‘ten Hove’,²⁴ die voor 200 gulden ook eigenaar werd van de ‘Notulen van de Dachvaert in Holland, 1590 tot 1598.’ (nr. 27, p. 115). De vierde kavel die meer geld opbracht dan het duurste van de hierboven genoemde rijmkronieken van Melis Stoke, bestond uit de ‘Nederduitsche Bybel, in den Jare 1270. op rym geschreven, door Jacob van M--land, (Maerland) deze Bybel op pergament is zeer raer en van grote waerdy, zie le Long Boekzaal, pag. 214’ (nr. 2, p. 113). Voor 171 gulden kwam Zacharias Henric Alewijn in het bezit van dit handschrift.

Voor de veiling van de 3080 kavels gedrukte boeken en handschriften die te samen de Bibliotheca Huydecoperiana uitmaakten, had Schouten een week uitgetrokken. Op de versozijde van het titelblad van de catalogus heeft hij in een zogeheten ‘orde van verkooping’ kenbaar gemaakt welke nummers er 's morgens en 's middags in de week van maandag 29 maart tot en met 2 april 1779 te koop aangeboden zullen worden. De inhoud van de ‘orde van verkooping’ laat zich als volgt weergeven:

Dagdeel	Nummers	Formaat	Onderwerp
maandag a.m.	nrs. 1-67	duodecimo	‘Theologici,
	nrs. 1-80	octavo	Juridici
	nrs. 1-100	quarto	&
	nrs. 1-70	folio	Philosophici.’
maandag p.m.	nrs. 81-231	octavo	‘Historici &
	nrs. 101-321	quarto	Antiquarii.’
dinsdag a.m.	nrs. 71-272	folio	‘Hist. & Antiq.’
dinsdag p.m.	nrs. 322-594	quarto	‘Oratores &
	nrs. 273-392	folio	Poëtae.’
woensdag a.m.	nrs. 68-84	duodecimo	‘Nederd. God-
	nrs. 570-670	octavo	geleerde.’
	nrs. 595-723	quarto	idem
	nrs. 393-430	folio	idem
woensdag p.m.	nrs. 232-569	octavo	‘Orat: & Poëtae.’
donderdag a.m.	nrs. 671-806	octavo	‘Regtsgel.
	nrs. 724-870	quarto	Natuurk. en
	nrs. 431-458	folio	Historische.’
donderdag p.m.	nrs. 807-981	octavo	‘Poëtische.’
	nrs. 871-1061	quarto	idem
vrijdag a.m.	nrs. 982-1007	octavo	‘Historische
	nrs. 1062-1070	quarto	en Mengel-
	nrs. 459-559	folio	werken.’
	Prenten, &c. A-Y
	Boekekassen, Globen
vrijdag p.m.	Alle	folio,
	de	quarto
	manuscripten	octavo

24 Met ‘ten Hove’ is vermoedelijk Nicolaas ten Hove (1733-1782) bedoeld.

[p. 29]

Wie deze ‘orde van verkooping’ in ogenschouw neemt of de veilingcatalogus van Huydecopers bibliotheek doorbladert, zal bemerken dat de geleerde Amsterdammer een brede wetenschappelijke belangstelling had. Zo bezat hij onder meer boeken op het terrein van theologie, kerkgeschiedenis, rechten, filosofie en numismatiek. Grote interesse heeft hij aan de dag gelegd voor werken van geschiedkundige aard. Ook poëtische en poëticale geschriften waren in zijn boekenkasten ruimschoots vertegenwoordigd. De mededeling op het titelblad van de veilingcatalogus dat de Bibliotheca Huydecoperiana bestond uit boeken ‘in omni scientiarum genere [...]’ <over wetenschappen van allerlei soort>, was dan ook niet uit de lucht gegrepen. Hiernaast probeerde de veilinghouder Schouten door middel van de woorden ‘in variis linguis’ <in allerlei talen> boekenliefhebbers naar zijn auctie te lokken. Het leeuwenaandeel van Huydecopers collectie werd gevormd door Latijnse werken, die in de catalogus in romein gedrukt zijn. Nederlandstalige boeken, typografisch onderscheiden door het gebruik van gotische letters, eisten de tweede plaats voor zich op. De overige talen zijn cursief weergegeven. Daartoe behoorden hoofdzakelijk Franstalige, maar ook een redelijk aantal Italiaanstalige alsook enkele in het Spaanse en Engels geschreven boeken.