Nooit met je rug naar de klas!

Een boekje over ons schoolse schoolsysteem

[p. 5]

‘En hoeveel uren per dag had u school?’ vroeg Alice, die snel over iets anders wilde beginnen. ‘De eerste dag tien uur,’ zei de Soepschildpad, ‘de tweede negen uur en zo verder.’ ‘Wat raar!’ riep Alice. ‘Helemaal niet raar,’ zei de Griffioen, ‘we gingen er heen om onderwijs te genieten en daar geniet je iedere dag minder van.’
Lewis Caroll, Alice in Wonderland

‘Dit zijn de krachtigste hersenen van de hoofdstad,’ antwoordde de direkteur, ‘geen van hen heeft ook maar de geringste eigen gedachte; en als er in een hunner een eigen gedachte zou opkomen, zou ik de gedachte wel verdrijven, of hemzelf. Het zijn beslist onschadelijke lamzakken, zij onderwijzen alleen dat wat de programma's vermelden en het is ondenkbaar dat ze tot eigen gedachten zouden kunnen komen.’
Witold Gombrowicz, Ferdydurke

Wat is de situatie? Dat wij kennelijk de middelen hebben om de wereld aangenaam in te richten, en dat nochtans niet doen.
Leopold de Buch, De verbeelding aan de macht

[p. 9]

Inleiding

Nooit met je rug naar de klas! Dat is de bekende raad die de beginnende leraar krijgt van zijn kollega's of zijn schoolleiding. Wat betekent die raad? Misschien dat hij zijn leerlingen niet ongeïnteresseerd de rug toe moet draaien, maar dat hij ze recht aan moet kijken, belang stellen in ieder van hen persoonlijk, en open staan voor hun ideeën en hun gevoelens? Wat een naïeve gedachte. Nooit met je rug naar de klas! betekent: je leerlingen zijn niet te vertrouwen. Je leerlingen zijn er alleen op uit om herrie te trappen. Je leerlingen begrijpen niet dat ze zo snel mogelijk zo veel mogelijk moeten ‘leren’. Je leerlingen hebben de pest aan jou, net als jij aan hen, en dat is een natuurlijke situatie. Je leerlingen moet je in de gaten houden: als jij hen niet pakt, pakken ze jou. Nooit met je rug naar de klas!

Ik heb Nooit met je rug naar de klas! als titel voor dit boekje gekozen, omdat het me kenmerkend lijkt voor de angst, wantrouwen en onwetendheid die we in ons hele onderwijssysteem terugvinden. Vergelijkbare toestanden: progressieve leraren die bang zijn voor ontslagmaatregelen van de kant van hun konservatieve rektor. Ouders die bang zijn zich rechtstreeks te beklagen bij leeraar X, omdat hij dan hun kind wel eens zou kunnen drukken in het cijfer. De rektor die bang is voor een ouder die zich beklaagt omdat leraar Y in de klas over seksualiteit gesproken heeft. De leraren die bang zijn voor maatregelen van het departement ten aanzien van hun rechtspositie. Enzovoort.

Dit boekje wil informeren, analyseren en proberen oplossingen voor te stellen voor de huidige toestand. Informeren, om-

[p. 10]

dat diskussies over ‘democratisering’ van ons middelbaar onderwijs vaak te verbrokkeld zijn: iedereen weet íets, maar niemand ziet hoe het allemaal in elkaar past. Analyseren en oploissingen voorstellen: wat hier geboden wordt is natuurlijk niet alleen zaligmakend, of het laatste woord. Het gaat erom dat er zoveel mogelijk diskussie op gang komt, en dat moet ú doen. Nooit met je rug naar de klas! lijkt mij bijvoorbeeld heel geschikt voor leraar en leerling om samen in de klas te behandelen.

Tenslotte moet ik nog zeggen dat ik het erg jammer vind dat dit boekje vrijwel alleen over het middelbaar onderwijs gaat. Maar tijd- en ruimtegebrek dwongen me daar wel toe. Het wordt hoog tijd dat er (om maar eens wat te noemen) een boekje wordt opengedaan over de lagere school, het technisch onderwijs, het hoger beroepsonderwijs. Wie?

Amsterdam, 1 augustus 1969