Grensverkenningen. Dagboek van een Eurocommissaris

[p. 9]

1999

[p. 11]

Zondag 25 juli 1999

De eerste stappen op weg naar lidmaatschap van de Europese Commissie zijn nu gezet. Een week of twee na de verkiezingen van mei 1998 heb ik daarover een afspraak met Wim Kok gemaakt. Hij bezocht mij toen in mijn appartement aan de Amstel. Mijn voorstel verraste hem. Hij was daarom wat afhoudend. Maar bij het weggaan vroeg hij ‘of ik dit zag als bijdrage aan de oplossing van een probleem’. Namelijk dat de media elk spoortje licht tussen hem en mij als minister van bz zouden opblazen en uitbuiten. Ik erkende dat. De volgende dag gingen wij onderhandelen in het gebouw van de Eerste Kamer. Alvorens te beginnen, nam Wim mij apart en begon hij zijn excuses te maken over zijn afstandelijke houding van de dag daarvoor. Hij verklaarde die door zijn aarzeling aan te voeren wanneer hij met iets onverwachts werd geconfronteerd. Vervolgens verontschuldigde hij zich nogmaals en zei hij dat hij mij zou steunen in mijn ambitie lid van de Europese Commissie te worden. Dit in het licht van mijn betekenis voor de Nederlandse politiek in het algemeen en de vvd in het bijzonder.

De tweede keer dat wij erover spraken, was vlak voor het einde van de formatieperiode, dus eind juli 1998. Nu was ik het die Wim apart nam. Ik herinnerde hem aan ons eerdere gesprek. Wim zei dat ik niet aan hem hoefde te twijfelen. Ik voelde mij daardoor gesterkt. Had Wim mij die toezegging niet gedaan, dan was ik waarschijnlijk vice-premier en minister van ez geworden. Begin december ontmoetten wij elkaar bij een uitvoering van Tsjechovs Kersentuin door de Trust. Rita zei toen tegen Femke: ‘Heeft Frits daar nog steeds zin in?’ En Wim zei tegen mij dat ik maar een afspraak met hem moest maken voor het nieuwe jaar. Toen ging er een rood lampje branden. Maar op 22 januari 1999 deed Wim geen poging onder zijn toezegging uit te komen. Ik heb hem daar ook niet de gelegenheid toe gegeven. Wel zei Wim dat het natuurlijk een kabinetsbeslissing was,

[p. 12]

waarop mijn antwoord was dat met zijn voorspraak dit toch niet zo moeilijk zou behoren te zijn. Naar later bleek, was dit wat optimistisch. Vervolgens gebeurde er niets. Melkert wilde dat Dijkstal met een voorstel kwam maar de laatste wilde alleen tot overeenstemming komen in een afruil waarbij ook de burgemeester van Utrecht en de Ombudsman in het geding waren. Die functies zouden dan naar PvdA en D66 (Sorgdrager) gaan en zo zou iedere partij het zijne krijgen.

Vervolgens kwam Romano Prodi met problemen aanzetten. Dat was op de Europese Raad in Keulen. Wim Kok en Jozias van Aartsen hadden daar een gesprek met hem. Prodi verwachtte moeilijkheden met het Europarlement vanwege mijn euroscepsis. Verder had ik mij laatdunkend over Italië uitgelaten in verband met Italiës toetreding tot de emu. ‘Words are like stones,’ had hij volgens Jozias gezegd. Deze laatste stelde aan het einde van het gesprek voor dat Prodi mij zou ontmoeten want dat zou de lucht klaren. Aldus zag ik Prodi in Brussel op woensdag 9 juni. Victor Halberstadt speelde overigens een nuttige rol bij de totstandkoming van die afspraak. Ook daarna heeft hij Prodi een juiste kijk op de Nederlandse omstandigheden kunnen geven. In mijn gesprek van 9 juni toonde Prodi zich innemend. Hij toonde veel belangstelling voor mijn Shell-achtergrond, misschien omdat hij adviseur van Unilever was geweest. Van mijn opmerking richting Italië werd niets gezegd, van zijn beduchtheid voor het Europees Parlement des te meer. Wat mij verder opviel, was dat Prodi zich nogal kritisch over de Fransen uitliet. Die dachten ‘dat alles van de staat was’. Ik zei daarop iets over Franse politici die in de grond allemaal jakobijnen waren. Hij wilde duidelijk zonder trammelant met het Parlement beginnen, ook al had hij dit het recht op veto jegens individuele commissarissen ontzegd. In de gesprekken tussen hem en de Nederlandse regering kwam hij dicht bij een veto jegens mij. Maar Jozias heeft doorgezet en uiteindelijk zei Prodi dat ik een risico voor hem betekende, but I can live with it.

Nu moest het Nederlandse kabinet nog een formeel besluit nemen. Ook dat ging niet meteen van een leien dakje. Tijdens de eerste ministerraad maakte Klaas de Vries bezwaar tegen het feit dat er een afspraak lag die weliswaar tijdens maar niet in de formatie was gemaakt. Ik had dat gedaan om te vermijden dat ik voor deze post elders zou

[p. 13]

moeten betalen. Maar tijdens de tweede ministerraad was het besluit unaniem. En de fractievoorzitters van cda, D66 en PvdA betuigden hun instemming. Alleen Rosenmöller van GroenLinks was het er niet mee eens.

De pers reageerde over het algemeen gunstig, op nrc Handelsblad na, dat zich in twee hoofdartikelen kritisch en op belachelijke gronden tegen mijn lidmaatschap uitliet. Ik vermoed dat dit was omdat ik in een informele ontmoeting met de redactie kritiek op de hoofdartikelen had uitgeoefend. Die waren te beschrijvend en bevatten te weinig een duidelijke mening. Ik verwees hen naar De Telegraaf, die in vijf, zes korte alinea's een heldere mening neerzette. Dat vonden die gevoelige intellectuelen natuurlijk niet leuk. En nu zetten zij mij in de hoek. Als ik deze functie heb gekregen, is dat: (1) dankzij mijn afspraak met Wim Kok; (2) door de vasthoudendheid van Jozias van Aartsen; (3) door de subtiele druk achter de schermen van Victor Halberstadt; en (4) dankzij een brief-ter-ondersteuning die was opgesteld door Rio Praaning, ondertekend door Annemie Neyts en mede ondertekend door een groot aantal liberalen, zoals John Alderdice (speaker Noord-Ierland), David Steel (speaker Schotland), Otto Lambsdorff, Guido Westerwelle en Wolfgang Gerhardt (fdp), Guy Verhofstadt (niet lang daarna mp van België), Valerin Stoica (vice-mp van Roemenië) en Eduard Kukan (min. bz van Slowakije). Rio Praaning werd hierbij geholpen door Hans van Baalen. Zelf zou ik nooit zoiets voor elkaar hebben kunnen krijgen. Alles bijeengenomen is het niet zonder Ach und Krach verlopen. Dat komt ervan als je controversieel bent.