Kortbondige spreuken wegens de ziektens

Raazen de koorts ofte razerny.

771. Indien verwoed en geduurig de raaskalling van 't herssenbrein, eerst aangedaan, met een geduurige scherpe koorts, zyn oorspronk neemt, zo word die genoemd een waare razende koorts, of razerny.

Indien van een quaad elders in de herssenen gebragt in de koorts, ontsteeking enz. een toevallige razende koorts, ^(d)ylhoofdigheid, onzinnigheid^(e) word die genoemd.

772. De waare gaan vooraf, hette, en groote inwendige pyn des hoofds, en ontstoken; al te grote overvloed van bloed; een ontsteekende gesteldheid; roodheid van oogen, aangezicht; ontroerende droomen, een lichte zimpelheid; aangroeying; gebruik van heete dingen; Son ontsteeking;^(f) waaken; toorn; droefheid; wildigheid of verwoedheid; een schielyke vergeeting; een droogheid van 't geheel voornamentlyk van de herssenen; t'zamenplukking van vlokken.

Maar byna alle scherpe ziekte met de koorts gaat voor af de andere; pyn van de zyde niet pleurisachtig met een kleine ontroering van 't gemoed, ontsteeking van 't borstvlies, long, middelrift, welke 't ergste;^(g) dit voorzegd een zwarte tong, een opgehouden afgang, beslooten water, witte drek, (deze overal doodelyk) bleek water, zonder coleur, dun, ^(h)en dorstigheid, verwoedheid, roodheid, in't water hangende zwartigheid, waaken, teekenen van een aanstaande ontsteeking in 't hoofd.

773. Beide (772.) wanneer zy tegenwoordig is heeft deze toevallen.

(d) παραϕροσύνν.

(e) Desipientia.

(f) Insolatio.

(g) Pleura.

(h) Α᾿διψία.

[p. 137]

1.	Bedervingh van gevoelige denkbeelden, als ook van de inwendige zinnen, en reden, en hertstochten.
2.	Een vermeerderde en wilde verwoedheid, ongerustheid of dikmaals ontroerde dromen.
3.	Een harde pols, zeldzaame ademhaling, en die groot is.
4.	Meest een zeer rood, wild, en schrikkelyk aangezicht om aan te zien, uitpuilende oogen, en die wreed, druiping van de neus.

774. De voorkennis word byna door deze beschreven.

De waare razende koorts, dood op de derde, vierde en zevende dag, zelden overtreed die deze.

En dan, indien ze verwoed geweest is, verkeerd dikmaals in dolligheid^(a).

Een weinig opklimmende word wreed. Dikmaals eindigdze in een slaapkoorts,^(b) slaapzucht, zinvangh.^(c)

Een roestachtige braking ten aanzien van 't ontstooken brein; een geduurige spuging, en onbehoorlyk in de bystaanders; een bevingh; vuiligheid van de afgang en water onderschept, die wit; rauw water; stuiptrekking; na jaging van vliegende vlokjes; oogen die stofachtigh; knarssing van tanden; ondorstigheid meest een voorboode van de stuiptrekking; verandering geduurig van toevallen; neerzetting van een opgeswollene zweer, zyn de gewoone vooruitgezichten van 't groote gevaar en de dood.

Van de longziekte is doodelyk. Van de pokken zeer kwaad. Van 't Lankeuvel doodelyk.

De ontsteeking een weinig gevestigd, en de rauwigheid van de keel na boven klimmende brengd voort een doodelyke razende koorts. Dezen streken houden vast, en zyn werkzaam.

Welke komt ontrent de noodzaakelyken, die is 't ergst.

775. De Lyken der overleedenen van de rasende koorts

(a) Mania.

(b) Lethargus.

(c) Catoche, Catalepsis.

[p. 138]

hebben vertoond ontstooken herssenvliessen,^(a) heetvuur, ettergeswel, koud vuur van 't brein, of scherp knagend waterig bloed.

776. Uit welke allen uitgetrokken word de naaste oorzaak van de waare Razende koorts, een waare ontsteekingh van 't zachte herssenvlies, en byzonder 't herde voornamentlyk voortgekomen. Maar van de toevallige, diergelyke ontsteeking gesprooten van de wegvoering der vuurige stof in de vliesen van 't brein.

777. Al wat kan voortbrengen deeze, zoude konnen waarneemen 't werk van de nader oorzaak (772).

778. Waarom hier uit de waare onderscheidende kennis van 't beide quaad.

779. De geneezing vereischt aandacht op 't volgende.

Inde razende zyn zeer goed, ^(b) de aderspatten, of vloeijende ambeyen. De afgang goed.

Pyn aan de borst, en voeten, of ook in een sterke hoest, overkomende, lost dikmaals 't quaad.

Als ook een bloedstortingh.

780. De ware rasende koorts vereischt zeer schielyk de sterkste geneesmiddelen, door welk kan weggenomen werden de ontsteeking, gesprooten by de slagaderen van de herssenen.

781. Welk men moet neemen voornamentlyk uit de genezing van de ontsteeking in 't gemeen, deze wel opgemerkt zynde. Een ruime aderlating moet men in 't werk stellen, door een wyde wond, of meerder aderen tevens in voet, strot, voorhoofd. Verdunnende uit tegenvuurige, salpeterachtige afkookzels steeds te langen. Daar na zuiverende tegen vuurige, met veel verdunnende salpeteragtige drank te geven. Diergelyke klisteren, zachte afdryvende daar by gevoegd. De aars moet men koesteren, de ambyen wryven met bladeren van de vygeboom enz. of te ontlasten door bloedzuigers. Zachte spoel ^(c)gorgeldranken moet men dikmaals gebruiken. De neus, oogen, ooren moet men

(a) Meninges.

(b) Vaerices.

(c) Gargarismata.

[p. 139]

verwarmen, 't Hoofd scheeren. Dit vooraf gedaan, en 't kwaad niet wykende, zo moet men opiaten gebruiken, voetbaden, zachte aftrekkende, koppen op de benedenste deelen te leggen.

782. Maar indien de razerny van een andere ontsteekende ziekte nu gemaakt gekomen is, vooral diend men men te letten, of de aard van dat quaad lyden mag, dat de gezegde, (718.) werden gebruikt; indien niet, zo moet men die genezen uit die wyze, gepast aan die ziekte, altyd daar by gedaan aflydende en plaatselyke geneesmiddelen.