Kortbondige spreuken wegens de ziektens

[p. 113]

Oprisping, en winden.

646. De oprisping heeft voor oorzaak een ^(a)uitsettende, door warmte, hetsigheid, gisting, verspreidende stof, welk 't eene moment bedwongen word, 't andere moment, 't bedwingend slot losgemaakt zynde, word uitgedreven met klank, en kracht.

647. Hier door geven de lugt, tegengenstelde zouten, ooftvruchten, verrottende vochten, gistende planten stof aan de oprisping, en winden, welkers geweld, en stank na de verscheidentheid van aart verscheiden is

648 Nochtans allen deze, (647.) indien ze konnen vry uitdampen, geven geen kracht; waar uit blykt, dat de krimpingen van de sluit-maag-spier^(b), spysdrager^(c), boven en benede mond des maags, en der gedarmtens, altyd te gelyk t'zamen loopen, en weder verwydert werden, daar door oprispingen, winden, veesten, beslooten ^(d)gerommel.

649. Indien deze twee oorzaaken te gelyk (647, 648), sterk werken, en lang blyven staan; dan de uitzetter de stof door warmte, beweging, eigen kracht, verwekt tot verwydering, t'zamengedrongen in een holligheid, door welkers veesels 't zamentrekking t'zamengedrongen, de geslootene vliesen verwyd, rekt, doet haar pyn aan, drukt t'zamen de naastgelene, waar uit pynen en benauwdheden ondragelyk voortkomen, en daar op uitgezondene winden, die ophouden. Zie (220-227. en 631, 634.) Maar by deze de kracht des koorts komende maakt zeker onuitdrukkelyke pyningen.

650. De Geneezing van dit quaad geschied.

1.	Met de stof weg te neemen (647.) door verdwynende; warme waterige ligt kruidige, die verspreiden, wegnemende 't evenwigt der zouten tot een

(a) Elastica.

(b) Oesophogaeus sphincter.

(c) Oesephagus.

(d) Borborygmi.

[p. 114]

	vereischte overwicht; de verrottige verbeterende; de gisting stillende.
2.	De t'zamentrekkingen stillende; de scherpe verzachtende, de geesten bedwingende, moeten hier toe wederroepen werden. Welker voornaamste is 't opium, en zachte middelen tegen de opsteiging.^(a)
3.	Door klysteren, stovingen, bettingen, warme zagte afdryvende, pynstillende, zacht kruidige, als ook koppen, zonder scarificeering, gelegd op de onderbuik.

651. Uit deze zelfs (646-651.) word geantwoord op deze, anders duistere vragen: welke spyzen, dranken, venynen, Medicynen windagtig zyn? Waarom die eerst in leege ingewanden geschieden? Waarom in gewonden? Waarom 't onderlyf nauw toegebonden zynde? Waarom die in miltzuchtige, opsteigende, stuiptrekkende, kolikagtige geschieden?

(a) Antihysterica.