Kortbondige spreuken wegens de ziektens

Een etter geswel^(e)

402. Indien, dezen (395-400) te vergeefs, niet, of te laat bereid, zo verkeerd de onsteeking in een verettering (387), en als die door teekenen, aldaar (387) gesteld, kenbaar worden, dan de aanwyzingen zullen zyn:

1.	'T rauwe ten eersten te rypen tot een vogt.
2.	'T zelve, als de naastgelegene te verzagten.
3.	Na buiten die te voeren.

(e) Abscessus, Apostema, Apostasis, Metastasis.

[p. 70]

4.	Een uitgang te maaken voor de gekookte etter.
5.	De plaats te zuiveren.
6.	't Overige als een wond door te geneezen.

403. De Rypmaking geschied met oplegging dezer, welke

1.	De beweging in 't deel vermeerderen door te koesteren, te prikkelen, warm te maken door dat geene, welk met de daad, of door haar kragt warm maaken: in 't geheel doen diergelyke, een koortsje verwekt zynde.
2.	De veroorzaakte beweging en warmte tot die plaats bedwingen, met te beletten al te sterke uitwaasteming, en verstroying door lymagtige verstoppende, een verzagting tegen al te groote scherpigheid.
3.	Met te matigen de beweging van 't geheele levendige vogt, en zo des zelfs gematigheid, dat 't noch te vatzig is, noch te veel aangezet word.
4.	Met de toegeslooten plaats te verlaten, tot dat al 't ontstookene ontbindbaar veretterd is. Door deze oorzaaken zal er worden goede etter in 't deel.

404. Indien de onstooken stof zo niet verandert, met gevaar, en zonder vordering opend men 't Ettergeswel.

405. Zachtheid des deels, vloeibaarheid van de gedrukte zwelling, witheid, ophouding van de pyn, warmte, roodheid, spanning, Polsslag, koorts, scherppunctigheid van 't geswel, zwaarheid op de pyn volgende, leeren, dat de etter gemaakt en bequaam is tot loozing.

406. Indien die dan gelaten word eenige tyd in een beslooten plaats, verdund, werdscherp, verrot, vermeerdert, verteerd naastgelegenen, knaagd af, door zyn zwaarte, gewigt, en beweging van de boezem, en brengd voort fistels, verscheiden op verscheiden plaatsen, zeer erg in ^(a) de regte of Endel darm. Of verstroid 't dunder deel, 't overige verhardende brengd

(a) Intestinum rectum.

[p. 71]

voortharder gezwellen, meest ontrent de klieren. Of ten laatsten werd 't ingedrukte door watervoerende aderen, of bloedvoerende door uitgeknaagde montjes opgeslorpt, met het bloed vermengd, dat vervuild en verzameld in de ingewanden, door de ergste byeengaaringen bederft, der zelver werkingen ontroerd 't, en werkt uit oneindige ziektens, die de zwaarste zyn.

407. Met die zelve hulpmiddelen (403) werden de indekzels van de veretterde plaats beneden, en boven verzacht, verdund, verslapt, als ook de naastgelegene.

408. Waarom ook door deze hulp (407) de wederstand dezer vermindert, door ryp makende hulpmiddels (403) word de gemaakte etter uitgedreven, of na buiten getrokken.

409. Dan middelmatig scherpe, verzagtende, door vette gelyk daar op gelegd, op dat de dekzels versturven ligten zonder pyn konnen geopend worden.

410. Daar na de etter genoegzaam gedrukt, in het opryzende geswel, door 't zeer wit gedeelte, 'talderzachst, by 't uitsteekender na binnen, zo werd'er de vlym ingedrukt, tot dat de uitgaande Etter leeren, dat 't genoegzaam doorgegaan is, daar na door een gelyke snyding na boven een breede wonde, of door de tegengestelde wonde, de ^(a)spitsband daarom gedaan, laaten dan de middelste in dekzels werden doorsneden, de vesels, en vaten gemyd zynde: laat dan aanstonds zachtelyk en agtervolgens de etter uitgedrukt werden; noch laat die noch door lugt, noch door wieken gequelt worden.

411. Ten laatsten laat 't genezen worden door zuiverende, veretterende, ettermakende, balsamiken, afdroogende, uitdroogende na de zaak voorkomt, die verandert zynde, na de Leerwys der wonden. (192-220.)

412. Indien de vrees ydel 't yzer weigerd, zo laat 'er een brand middel gelegd worden op 't deel (410); ^(b) de korst door verzachtende boter werd 'er afge-

(a) Cuspis.

(b) Eschara.

[p. 72]

zondert; laat de genesig geschieden als 't eerste. (410. 411.)