Kortbondige spreuken wegens de ziektens

De ziektens van sterken en vasten ingewanden.

50. DE al te groote styvigheid der vaaten en ingewanden word genaamd dier deelen (23, 38, 39) dezelve t'zaamenstellende aaneen hanging, welke niet wykt voor die beweging, die dezelve veranderen en bewegen moest, op dat die geschieden zouden, welke in de tyd van gezondheid en leven van deze verandering afvloeyden.

51. Deze neemt zyn oorspronk 1. van alle oorzaak eenes al te styven vesels. 2 Meest van veesels, door een sterke kragt van 't levendige voortgedrevene vogt

[p. 10]

te zeer aan malkander t'zaamen gepakt. 3, Van de Byeenvergadering der kleyne vaten ontbloot van vocht door een sterke perssing, door welk 't levendige slagaderlyke vogt van de grootere vaaten de zyden drukt, welkers grooste uitwerking is een zeer geoeffende spieragtige beweging. 4. Van een t'zaamengelopen vat tot een vast met zyn eige vogt stilstaande, uitgedroogd, en 't zaamengeronnen zynde.

52. Alwaar 't in de vaaten vat, brengd voort deze uitwerkingen. 1. gelyken, of dezelven aan die, welk van een al te styve vesel komen. 2. Maakt in de vaaten een sterke nyping, waardoor de vesels zich tragten te voegen tot de asch van zyn buis; te benauwen haar holtens; drukken, t'zaamendrukken, wederom dryven, uitdryven haar vogten, hier uit derzelver beweeging van 't hert, en derhalven ook 't hert te wederstaan; nauwlyks uit te zetten, hier door te stuiten de gelykmatige beweging des bloeds, en alzo ook alle afschydingen; te verminderen de overvloed des bloeds, die anders met een slag uit 't hart moest gedreven werde; te beletten des harts volmaakte ontlasting; bloedsweren voort te brengen; met 't vloeybaare t'zaamen te drukken, en van 't vloeybaarste te berooven, dat te verdikken, ja verstikkingen, de dood zelfs voor te brengen. 3. De vaaten gewond zynde, veroorzaakt groote scheuren door een groote kragt, door welk de deelen der vaaten getrokken worden tegen zyn ondersteunsels, die van een gescheurt geheel en al vermindert de uiterste holligheden, of sluit die toe.

53. Uit deze (31-37. 50-52) naukeurig doorzien zynde krygende een klare onderwyzing, door welk gekend word de voorledene, tegenwoordige, toekomende, werkende en zullende werken styvigheid der vaaten, uitzettendheid, kragt, geneesing.

53. Want die werken uit: 1. Eygen middelen, genezende de styvigheid des vesels (35). 2. Die voornamentlyk, welke de overvloed, dikkigheid, drukking van 't levendige vogt ver minderen. 3. Die de spieragtige beweging ophouden. 4. Die, welk bevogtigen, verligten, versagten, verdunnen, ontbinden, suiveren.

[p. 11]

55. Uit deze allen (van 21-55) de eygen ziektens van de vaste deelen werden gekend; en uit dezelve blykt, wat men antwoorden moet aan deze vragen: Welke zy de verscheidentheid van de vaste deelen in verscheide levenstyd? waarom de mensch wascht, blyst, en afneemd? Waarom hy slap, sterk, styf werd? Waarom vogtig, vol, droog? Waarom hy door een natuurelyke dood, of in hoge ouderdom sterft? En dan door welk een ziekte? Welke ziektens voornamentlyk eygen zyn en meest aan elke levenstyd? Wat voor spys, welke levenswys, welke geneesmiddelen, aan elk byzondere levenstyd gemakkelyk? Wat voor geloof, welke nuttigheid van die leere aangaande de in eengedrongentheid en slappigheid in de vaste deelen?

56. Van de Wonde staat nu eerst te verhandelen na de eenvoudigste ziektens van 't vaste. Maar, nadien die de gebreeken der vogten, die van zelfs komen, met zich sleept, zo moet men aangaande deze voor de Wonden handelen, welke gekend moeten werden, eer men de historie der Wonden afdoet.

57. Waarom eerst zal gehandeld werden van die ziektens der vogtigheden, die in de zelve van zelfs gebooren werden; dewylze of aan zich zelve overgegeven worden, zonder agt te geven op de vaaten, of door een gebrek ontstooken van al te traage levendige beweging.