Logo DBNL
Kortbondige spreuken wegens de ziektens (1979)

Kortbondige spreuken wegens de ziektens

(1979)–Herman Boerhaave–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Voorreeden aan den bescheyde leezer.

NIets scherpt een edelmoedige meer op tot roemrugtige daaden, als de glorie van voortreffelyke personagien, die zo door deugd, arbeid, en Wysheid tot de hoogste luister zyn geklommen, dat ze na hun dood nog veele Eeuwen den nakomelingen tot verwondering, en den yverzugtigen met een blakende moed tot navolging verstrekken. Cicero de Vader der Roomsche welsprekendheid, had altoos zulke flonkerende exempelen in 't oog; (a) Quam multas nobis imagines non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum, fortissimorum virorum expressas, scriptores Graeci, & Latini reliquerunt? Quas ego mihi in administranda republica proponens, animum & mentem meam ipsa cogitatione hominum excellentium confirmabam. De daden van Hercules ontstooken de dappere Ziel van

Theseus. (a) De zegenpraal van Miltiades, deed de moed van de jonge Themistocles ontfonken. De overwinningen van Alexander de Groot waaren Zielspooren in 't herte van Julius Caesar. Verscheide oude Digters van 't oude Hellas of Griekenland, zyn haar Poëtische aders op 't Hooren van Homerus digten ontsprongen. Hoe meenig heeft zich niet begeven tot de Wysbegeerte op 't voorstel van Aristoteles, Plato, Pythagoras &c. De Jooden zeggen: de yverzugt der Geleerden vermeerdert de Wetenschap.(b). Hier van kan ik eenigzins ook door ondervinding spreeken. Wanneer ik 't Leven der oude Geneesmeesters, en byzonder van Hippocrates Cous las, door Soranus de Epheser in 't kort, dog door de vermaarde Heeren, D. le Clercq, J. Schulzius, A. van der Linden &c. in 't breed beschreven, zo voelde ik in my een natuurlyke drift en geneigdheid tot de Geneeskunde, waar door ik zyn Werken koopende, en doorbladerende, met vergelyking van Galenus, Aretaeus Cappadox, Paulus AEgineta, Celsus &c. zo bevond ik in 't gemeen na 't oordeel van de grootste Geneeskundigen, dat al wat zeeker en beproeft was door

een klaare ondervinding uit de onvervalschte bron van Hippocrates, de Stigter der waare Geneeskonst, en Vader der Artzen, geput was, ja dat zyn παραγγελίαι, προγνωςικὰ, προῤῥητικὰ, Κωακαὶ προγνώσεις, niet anders dan onfeilbaare Orakelen waren.

Ik dan lust hebbende van 't begin myner Jeugd om de oude Schryvers 't eerst telesen, als de zuiverste fontynen der Menschelyke wysheid, ja de eerste trap tot (a) de geleerdheid en Wetenschappen, nam voor om deze groote Man, als een Noordstar in de Oceaan der Geneeskunde in 't oog te houden, aangelokt door zyn nette redenering, kort en klaare voorstelling der ziektens, nauwkeurige oplettendheid op alle omstandigheden, onvermoeide arbeid, nette aantekeningen van byzondere gevallen, (b) reizen in verscheide Landschappen, genezing van duizende krankens, waar door hy met regt by Koningen, Vorsten, geheele Natien en Volkeren een roemweer-

dige Glorie verkreeg, die altoos zyn zal.

-ἀϑάνατον καὶ ἀγήραον ἥματα πάντα.

Onsterffelyke alle eeuw, noit uitgewischt altoos.

Doch om deze Prins der Geneesmeesters volgens een korte klaare ordre te verstaan, en by my zelve een onderscheiden denkbeeld der Geneeskunde, tot byzondere hoofdstukken en afdeelingen alle ziektens en toevallen gebragt, te maken, zo heb ik overal zoekende na een Wegwyzer, nergens die konnen vinden, tot dat ik eindelyk 't geluk had, om te hooren de Lykreeden van de vermaarde Heer Schultens, over de Groote Heer Herman Boerhaave, en nader die, gedrukt leezende en herleezende, in my een nieuwe vlam ontfonkte, om my geheel aan de Hippocratische Leere over te geven. Ik wierd in de grootste verwondering opgetogen, dat deze voortrffelyke Geneeskundige als een andere Hippocrates, (a) θεὶᾳ ϕύσει κέχρηται, καὶ ἐκ μικρῶν καὶ ἰδιωτικῶν εἰς μεγάλα καὶ τεχνικὰ προήγησε την ἰητρικήν. Als met een Goddelyke verstand begaaft, uit kleine en geringe beginzels tot de grootste en kunstige top in de Genees-kun-

de was gevordert; en op dat ik de woorden van de Heer Schultens gebruike: die groote Geest boorden tot de diepste geheimenissen van AEsculaap, met een nauwlyks geloofbaar voorbeeld, op eige kragten. Zeker gy lieden zuld uwe ooren niet gelooven, indien ik verzekere, dat hy geen Hoogleeraar in de Geneeskunst gehoord heeft, uit gezeid den beroemde Drelincourt eenige reizen kort voor zyn dood ----- niemand dan zich zelve ten Leidsman en gidze hebbende. Dus aanvaard hy buiten hulpe en leiding van anderen de Leering der oude Geneeskundigen na de order des tyds, in welke ze geleeft hebben, en begost hebbende met Hippocrates, zobemerkte hy in deze koers ras, dat de volgende Schryvers al 't goede uit Hippocrates hadden overgenomen. Lang daarom bleef hy in deze eene staan: deezen heeft hy doorlezen en herlezen, door uitziften, door in order te schikken, en tot een t' zamenstel brengen, eindelyk door een gestadig overpynsen, endat tot in zyn merg doorgedrongen. Wanneer hy zyn bediening aanvaarde van openbaar Lector in de Geneeskunst, deed een redenvoering, auro cedroque digniorem: van de noodzakelykheid van Hippocrates gronden. Hy had gemerkt,

dat en de geruste vadzigheid van zommigen, en de trotse verwaandheid van anderen, deze Aarts-Geneesmeester zyn verdiende Eere hadden ontnomen. Ja dat de Jongelingen aan de Geneesoeffeningen toegeweid, door 't gezag en voorbeeld teffens van groote Mannen van die allerzuiverste bronnen wierden afgeleid. 't Was dan't werk van eenen Man, ja van een moedige Man tegen deze sterkdriftige stroom zich aantekanten, ten volle overtuigd, dat de natuur haar ontwyfelbaare Godsspraaken door Hippocrates uitboezemde, oordeelde hy 't zyn pligt te zyn de regtvaardige Voesterlingen der Geneeskunst tot den zelve weder te brengen. Het Ligt, of liever de Blixem van welsprekendheid, waar mede hy dit heeft uitgevoerd, geeft vastigheid van te verzekeren, dat dit Hoofd der Geneesheeren in de veilige, en geruste bezitting van zyn Ryk, waar uit hy door de Schenders en verdrukkers der Konst verstoten scheen, zo hersteld en bevestigd zy, dat hy zich een eeuwigduurende throon in 't zelve kan beloven. Van dit gezegde wierd ik t'eenemaal bevestigd, wanneer ik zyn onderwyzingen in de Geneeskonst, en naderhand, de kortbondige Spreuken over de ziektens te kennen en te genezen, met

aandagt las. Ik kon my niet genoegzaam daar in verlustigen door de korte klaarheid, die altyd noodwendig is. Want na 't zeggen van Zeno Cittieus.(a)

᾿Ουκ ἐν τῷ μεγάλῳ τὸ ἐῦ, ἀλλ|ἐν τῷ ἐῦ τὸ μέγα κεῖται

't Goede is niet gelegen in de uitgebreidheid, maar 't groote in 't goede.

In deze twee boeken vond ik, dat ik vrugteloos by anderen gezogt had; en derhalven nam ik voor in stille eenzaamheid, een uur van myn anderen studien afneemende, dezelve in de Nederduitsche taal over te zetten, opdat ik tot de Geneeskunde overgaande, van derzelver Kunstwoorden, en hoofdzaken een algemeen denkbeeld zoude hebben. Eer ik my daar in verklaarde, zo diend, dat ik een jaar by myn Hooggeëerde Vader, en noch twee jaar op de Leidsche Hooge School in de Philosophie, taalen, Oudheden, en historien, by de Hoogleeraaren Tako Hayo, en Joh. van den Honert, Schultens, Wittichius, Burmannus, my had geoeffend, die ik daar voor een eeuwige dankbaarheid schuldig ben, volgens de Godvrugtige Eed van de Medici door Hippo-

crates gestaaft, en my altoos zal wagten na de gulden Spreuk der Persen, om slik oit te werpen in die bornput, waar uit ik eens gedronken heb. Ik kan ook niet genoeg danken myn Hooggeerde Ouders, die aan my doe de vrye keuse overlieten, om een vaste studie na myn natuurlyke geneigdheid uit te kippen, gelyk ik buiten haar gedagten die van de Geneeskunde verkoor, als hebbende al lang van te vooren daar toe een volkomen Ziellust gehad, ontstooken byzonder door 't lezen van Hippocrates, en deze twee bovengenoemde boeken van de groote Boerhaave, twe flonkerende Diamanten van zyn schitterend Verstand, waar door hy getoond heeft, dat gelyk de vermaarde Heer Oosterdyk, in zyn net beredeneerde voorzigtige en gelukkige Practyk voor niemand in Europa behoeft te wyken, hy niet in de Theorie, in welk volgens de grondwetten der Wiskunst, na Hippocrates, in alle eeuwen niemand zyns gelyke op den aardbodem oit geweest is, nog oit komen zal, ten zy die door dezelve onvermoeide arbeid, nauwkeurige oplettendheid, wiskunstige ordre, en studie die Groote Man zyn Koninglyke voetstappen edelmoedigh nastreven. De kortbondige Spreuken, nu ik by de vermaarde Hoogleeraaren, de Heeren Albi-

nus, van Royen, Gaubius my in de Anatomie, Botanie, en Chemie heb geoeffend, en ben overgegaan tot de Practyk, nu de geleerde lessen van de voortreffelyke Heeren Oosterdyk, en Gaubius hoorende, zo bevind ik hoe langs hoe meer, dat elk woord een zaak is.

Ja de zaaken goude kleynodien, peerlen in de kroon der Geneeskunde, loutere Orakels van de natuur en Konst, die uit deze waarzeggende vraagbaake weergalmen. Al wat 'er uitneemend, al wat door ondervinding algemeen gestaafd, al wat wiskunstigh betoogd kan werden, ja al 't pit, merg, en hertaar van Hippocratis wysheid, is hier met een Hippocratische styl zo net, kort, en klaar in een wiskunstige order geschikt, dat de grootste Geneeskundigen moeten zeggen, dat 'er niets beknopter, en teffens mergryker in de geleerde weereld daar van oit geschreven is. Dit kon alleen Boerhaave na Hippocrates uitvoeren, die door eige aandrift zonder iemands leiding van Hippocrates beginnende, de woorden en zin van dien noit volprezen Coënser, als in zyn bloed, en Levenszappen had verandert. Elk een Spreuk is een goude schakel, die alle wiskunstig aan een geklonken, een onbreekbaare goude Ketting der Geneeskunde

vertoonen. De letteren zyn hier bezield met zin en verstand. Men behoeft niet te tellen de bladeren, men weege maar de Linien, die geheel geest en zenuwen zyn zonder mengeling van drabbig vet, of overvloed van weelig vlees. De kortheid vertoond hier een Majesteit, is Mannelyk, zieldringend tot overtuiging, en egter aangenaam, nadien klaar. Met de aller nauwkeurigste keuse en oplettende omzigtigheid, gewogen alles in een weegschaal van een wiskunstig oordeel, komen hier by de aanmerkingen van de Arabische, Grieksche, en Latynsche, benevens 't puik der nieuwe Schryvers, die vast, zeeker door een wiskunstige redenering betoogd, en met de aldernatuurlykste stempel der ondervinding bezegeld zyn. Geen Recepten werden hier gemeld, niet alleen vrugteloos, maar verderffelyk is deze Ezels-brugh, en in de hand der halfgeleerden Doctors een moord-dolk, om straffeloos, quansuys na de regels der Genees kunde, de Zielen nade eeuwigheid tezenden, die eertyds in hun leven door een Quakzalvers trompet aangespoort, aan die hun hoofd en leven betrouwden, dien ze hunne voeten te schoeyen, en hunne honden te genezen, niet behoorde over te geven. De Geneesmiddelen na de verscheidentheid der perso-

nen, jaaren, gesteldheid, Saizoenen, Climaat, Levenswys, oorzaaken, toevallen, en honderde omstandigheden der ziektens moeten in zyn qualiteit en quantiteit verscheiden en onderscheiden zyn.

De Vertaaling van dit Werk is byna woordelyk, om de ingetrokken kortheid moeyelyk. Is hier of daar een Drukfeyl ingeslopen, nadien 't meest door een ander tot Amsterdam, my afwezende, gecorrigeerd is, een bescheyden Leezer zal zich daar aan niet stooten. Scherp-neuswysige Pedanten, die als keffende hondtjes elk een byten met verroesten tanden van vuile bitterheid, ja met een staal voorhooft van ezelagtige hoogmoed, zonder haar naam te durven noemen, ieders kroon van Eere zoeken te bezwalken, agt ik niet weerdig, als een execranda nebulonum caterva, slag, pen, of antwoord, doch zaakelyk aangetast van die, welk zich niet schaamt zyn naam te noemen, zo zal ik niet ongescherpt zyn, om die wezentlyk te antwoorden, en nog beeter in 't vervolg, wanneer ik door naukeurige ondervinding, doorgeblokte oeffening in de Geneeskunde, bezoeking van andere academien, oculaire beschouwingen van kranktens en kranken met derzelver toevallen, en wyze van genezing, en verschei-

de manualen of behandelingen in de Chirurgie, Chemie, Anatomie, Pharmacie, in vreemde Landen gezien te hebben, na 't loffelyk voorbeeld van voortreffelykste Geneesmeesters, alles in myn geneeskundige studie zal geveild, gerand, getand, en gepolyst hebben. Want men kan noit zyn vyand meer kwaad doen, als dat men zyn wysheid en wetenschap vermeerdert, om hem en andere scherp te wederstaan, volgens 't Arabisch knubbelvers, van Bornhaneddini in Enchirid. Stud p.m. 121. En na 't merkwaardig zeggen der Jooden: Arbeid en verstandige oeffening maaken een voortreffelyk Konstenaar, en krygen zelfs van haare Vyanden belooning en Eere.

Wil een Thersites ofte Momus my steekelig, en smaalende toeduwen: Gy doet nadeel aan de Practyk, Apothekers, Chirurgyns, ja zelfs gemeene worden te wys, dit cabinetstuk moest gy alleen voor Doctoren laten. Voor regte, en door gestudeerde Doctoren, die niet alleen zyn Medici ex commentario, met een Doctoraale Bul, en algemeen Recept boek te vreden, maar die de Geneeskunde zoeken op te bouwen, door geduurige oeffening in de Ontleedkruid- en Schey-kunde, aanteekening van ondervindende gevallen, vergelyking van de

genezingswys der Ouden met de tegenwoordigen, nauwkeurige aanmerkingen op de lugt, derzelver verhemelingen, Winden, Situatie der Landschappen, en Levenswys van de Inwoonderen des Lands, deze zegik hebben buiten dit altyd nieuwe stof, waar in hun Practyk nieuwe oeffening, en daar door aan derzelver geleerdheid zy nieuwe luister en glorie kunnen byzetten. Deze Kortbondige Spreuken openbaaren niet alles wat in de Geneeskunde is, zy zyn alleen kort verklaarde Kunst-regels, en rigtsnoeren, waar na een verstandig Geneesheer de order van zyne studie kan rigten. 't Is nodig, dat zal men een wetenschap klaar begrypen, men om de verwarring der gedagten te vermyden, een boek, waar in de netste order, de klaarste styl, en beknopste kortheid van al de wezentlyke deelen gevonden word, uitkippen na (a)Gregorius Nazianzenus, en dat de geest, merg, en bloed van dat geheel ingezogen, als een boek van aantekeningen, Liber adversariorum, gebruikt werd, om alles wat men leest en ondervind, daar in tot zyn byzonder hoofdstukte brengen. Dit keurwerk, waar in al de zenuwen en geesten van onze Nederlandsche AEs-

culaap zyn in een kort begrip t'zaamengetrokken, zal aan onze Lands-genooten niet onaangenaam zyn, maar moet met open armen ontfangen worden van haar, die eertyds tot zyn Huis, als tot een geweide Asclepische tempel, en een Heiligdom der Geneeskunde, waar uit eertyds dagelyks-korte Hippocratische antwoorden, met een Socratische en Nestorische welspreekendheid, troostelyk gegeven wierden, uit alle Provincien kwamen toevloeyen. Door deze vertaling doet men eenigermaate deze groote Man herleven, en zyn gesloten lippen, zo menigmaal geopend tot genezing, vertroosting, en verquikking van duizende kranken, weder openen, ja als uit de Graven des doods in 't Nederduits spreeken. De Joden zeggen niet onaardig: (a)die de wetenschap en wysheid van een Overleedene ophaald, die doet zyn lippen bewegen in 't graft. En waarom zoude Neerland in onze Vaderlandsche taal dit pronkjuweel der geleerdheid niet mogen aanschouwen, daar gelyk wy al hebben aangemerkt, 't de Persen en Arabiers, Italianen en Franschen, Duitschers en Engelschen aan hunne Landsgenooten als een kostelyk geschenk in hun Moedertaal ver-

eerd hebben. En wat schade kan zulks doen aan de Kunst en practyk van Doctoren? De geheimen der Geneesmiddelen, de manier van bereidingen, de uitvindingen van nieuwe zaaken, de toepassing na verscheidentheid van persoonen, tyden, plaatsen, en andere omstandigheden worden aan de Wysheid van verstandige Geneesmeesters geheel overgelaaten.

In tegendeel doet dit Werk veel nuttigheid aanbrengen voor Apothekers, Chirurgyns, die wanneer ze meenigmaal in hun Kunst niet alleen nodig hebben een algemeen en klaar denkbeeld der Geneeskunde, maar voornamentlyk wanneer zy in plaatzen zyn, daar geen Doctoren werden gevonden, en de post van een Doctor moeten waarnemen, als op de Schepen ter Zee, in 't Leger, op alle Dorpen ten platte Landen, kan dit heerlyk, kort, en klaar Werk, haar tot een Leidsman, peilloot, baak, en Compas in de Geneeskundige oeffening verstrekken. Indien, Bescheyden Leezer, dit Werk UE. aangenaam zal zyn, zo zullen wy uw' in 't kort doen zien de Onderwyzingen in de Geneeskunde, welke beide Boeken genoegzaam in staat zullen zyn, om zo lang 'er een dankbaare Neerlander woond in deze Republik, de naam van de groote Boerhaave, als de Hollandsche

Hippocraat noit, noch nimmer te vergeeten. Ovid. lib. III. trist.

Vivitur ingenio, caetera mortis erunt.
Als alles dood is, zo leeft men door 't verstand.
Virgil.
In freta dum fluvii current, dum montibus umbrae,
Vivet, & â nullo tenebris damnabitur aevo.
Zo lang schaduw' by 't Gebergt, Rivieren, Zeewaard gaan,
Zal levendig zyn Naam, noit duister ondergaan.

't Zoude ook een van de verfoeyelykste ondankbaarheden zyn. Eindelyk nadien de glorieuse Fransche Maatschappy des geleerden Boerhaaves grafzarke bestroid heeft met blanke Lelyen, en de roemrugtige Brittannische Societyt met geurige Roozen, zo zullen wy daar opzetten een Hollandsche Lauwrier-kroon, wiens bladeren noit zullen verwelkeren, maar groenen tot aan de onsterffelyke eeuwigheid.

 
Uit Voorhout rees met glans, en ging te Leyden onder
 
Der Medicynen Zon, 't Orakel, Heelkunsts wonder,
 
't Net, fyn, scherp Ontleed-mes, de bloem der Botanie,
 
De Balzem der Ap'theek, de geest van de Chemie,
 
Heeft veel uit krankt' gered. Oud sloeg dood blixem neder
 
Deês AEsculaap zyn borst. Doch nu verhemeld weder,
 
Leeft door zyn boeken; kort, klaar hy te boven gaat,
 
In Wiskunst, Order, Steil, Galeên en Hippocraât.
 
 
 
KORNELIS LOVE. Jacobsz.

Vorige Volgende