|
| |
| |
| |
| |
Tweeden boek.
Eerste hoofd-stuk.
Beschryvinge der Hoofd-Kercke van den H. Gudula, en van de oude en nieuwe Capelle van 't Alderh. Sacrament van Mirakel.
Het Alderh. Sacrament van Mirakel nu met alle eerbiedinge gestelt zynde in de Kercke van de H. Gudula, in eene Capelle, veel kleynder als de tegen-woordige, wezende nogtans van ouds op de zelve plaets gebouwt, is het zelve ontrent 170. Jaeren daer naer in de tegenwoordige, daer toe nieuwgebouwde, Capelle gestelt, alwaer het tot op den dag van heden, met dagelykschen grooten toe-loop en devotie is rustende. Maer eer men dêze zoo oude als nieuwe Capelle beschryve, dunkt my betaemelyk te wezen, eerst van des zelfs Kercke eenig gewag te maecken.
| |
| |
Aengaende het beginzel van dêze Hoofd-Kercke der Stad Brussel, daer in komen de Oude Schryvers niet gezaementlyk over een: dit is nogtans zeker, dat de Oudheyd der zelve hier uyt gekent word, dat dêze beschreven word; verciert, vermeerdert, en begiftigtte zyn van in't Jaer 1047. door Baldericus Grave van Loven, die het Lichaem van de H. Gudula met groote Solemniteyt uyt de kercke van den H. Gaugericus heeft doen over brengen naer dêze Collegiale Kercke, de welcke te vooren gebouwt en toe geweyd was aen den H. Aerds-Engel Michaël, en waer door sy nu voor tytel heeft; de Collegiale ende Parochiale Kercke van de H. Michaël en Gudula. Maer, naer beter oordeel, schynen dêze van meerder geloof te wêzen, die ons verzêkeren, dat dêze Kercke door Lambertus Baldericus, eersten Grave van Loven, ter eeren Gods en den H. Michaël gebouwt, begiftigt, en gefondeert is voor eenige Clercken, die het Goddelyk Officie al daer zouden doen: en dat Henricus sijnen Zoone, van den Bisschop Lierberto de immuniteyt ofte vryheyd heeft verkregen: ende dat den tweeden Lambertus, ofte Baldericus de zelve voorzien heeft van eenige Goederen in't Jaer 1047. tot onderhoud van twelf Canonincken, met toe-stemminge van den Paus Leo den IX. van den Keyzer Henricus den III. en Gerardus Bisschop van Cameryk, gelyk het zelve breeder te lezen is in de brieven, die beginnen: Quidquid in hoc Saeculo. (vid. Basil Brux. Fol. 5.)
| |
| |
Ontrent het Jaer 1134., ten tyde van Godefridus met den Baerd, heeft Lietardus Bisschop van Cameryk de twelf Prebenden der zelve vermeerdert. In't Jaer 1226. heeft Henricus, Hertog van Lothryck het getal der Canonincken vermeerdert, oprechtende tien nieuwe Canoninksdyen tot vermeerderinge van den Goddelyken Dienst, en vergrootinge van 't getal der Canoincken, volgens syne woorden: Nos Cupientes Divinum Cultum ampliare, & Canonicorum numerum Augmentare &c. Boven dêze 22. Canonincken en eenen Choordeken, is daer een veel grooter getal van capellaenen, de welcke te zaemen met de Canonincken den Goddelyken Dienst dagelyks voltrecken.
Dêze Kercke is gebauwt op een verheve plaetse, eertyds den Molenberg genaemt, en heeft van vooren eenen schoonen en konstigen trap van blauwe-steen ende van binnen, beven de dry groote Chooren, 17. mindere Capellen, als oock twee Tôrens met eenen Byaerd. In't midden van de groote Choor ziet men de Tombe van de Hertogen van Brabant, hebbende van boven eenen gulden Leeuw, onder de welcke begraven liggen Joannes den II. Hertog van Brabant, gestorven in het Jaer 1312. den 27. van September, ende Vrouwe Margarita, Dochter van den Koning van Engeland, gestorven in't Jaer 1318. Onder de zelve Tombe ligt ook begraven Antonius, Zoone van Philippus Bonus, gestorven in 't Jaer 1431. Op den slincken kant van de zelve | |
| |
Choor ziet men het Graf-schrift van den Aerds-Hertog Ernestus, den welcken gestorven is in't Jaer 1595. Ook is in de zelve Choor verscheyde reyzen gehouden geweest de vergaederinge der Door-luchtige en Edele Heeren ende Ridders des Orders van't Gulde Vlies; waer van de eerste is geweest in't Jaer 1435. onder Philippus den Goeden Hertog van Brabant, Instelder van't zelve Order: de tweede onder Philippus den Schoonen, in't Jaer 1501. ende de derde onder Keyzer Carel den V. in't Jaer 1516. waer van de wapenen, als ook de naemen van alle de Ridders, aldaer tegenwoordig geweest zynde, op de Gestoelten der Canonincken geschildert zyn.
In den Omloop van de zelve Choor, treckende naer den middag, word geëert het Beeld van de Alderh. Maget Maria, onder den tytel van Onse Lieve Vrouwe van Gratie. Dit Beeld is, voor dezen, van de Geloovige zeer geëert geweest, om de Gratiën en den Troost, die veele godtvruchtige Menschen aldaer vonden en verkregen; waer van de Basil. Brux. Fol. 24. Schryft: Quia teste populo, qui id saepius se expertum dicit: nullum a se sine consolatione dimittit. ‘Om dat, gelyk het Volk getuygt, het welcke zegt, dit dikwils onder-vonden te hebben : dat sy niemand van haer zonder vertroostinge laet weg gaen.’ Het aengezicht van dit Beeld is heel bruyn, nog en gedoogt geen andere verven, en men gelooft, dat het zelve eene Copye is van het Maria-beeld ge- | |
| |
schildert door den H. Lucas. Het gemeyn gevoelen is ook, dat dit Beeld ten tyde der Bêld-stormers onder de aerde verborgen geweest zynde, daer naer ontdekt is geweest door eenen grooten glans, die het boven den grond verspreyde, en alzoo herstelt is op dêze tegen-woordige plaetse, tot troost van alle waere Christenen, die Maria de Moeder der goddelyke gratie en Troostersse van alle bedrukte, aldaer komen eeren ende aenroepen.
Aen de zelve zyde van de groote Choor ziet men de groote en verheven Capelle van de Alderh. Maget Maria, onder den tytel van onse Lieve Vrouwe Van Verlossinge, de welcke gebouwt is ten tyde van den Aerds-Hertog Leopoldus, Gouverneur der Neder-landen, die den eersten steen van dit schoon en verheven Gebouw geleyd heeft in 't Jaer 1649. ende voltrocken is in 't Jaer 1653. In dêze Capelle is opgerecht eenen zeer schoonen en hoogen marberen Autaer, door de mildheyd van den Hoog-geboren en zeer Edelen Heere Ernestus Grave van Isenbourgh; de vensters syn schoon en konstig geschildert; ook vind men in de zelve schoon vercierde Tomben en Graf-steden, Bight-stoelen en gestoeltens.
Op den anderen kant van de middel-Choor is van ouds de Rust-plaetse geweest van t' Al der. Sacrament van Mirakel: dit is den alderryksten en alder-weerdigsten Schat der Stad Brussel, de Bescherminge en Luyster der zelve, en 't zaemen den troost en blydschap van | |
| |
alle Inwoonders en Christenen, die tot den zelven H. Schat, van wyd en breed, hunnen toevlucht nêmen ende Mirakeleuse weldaeden ontfangen. Om dêzen H. Schat te verheffen en op het hoogste te vereeren hebben de godtvruchtige Inwoonders van dêze Princelyke Stad noyt achter gelaeten iet merckelyks, het welcke konde dienen tot meerderen Luyster en glans van dit Alderh. Sacrament: hier in naervolgende de godtvruchtige voet-stappen en voor-beelden van de eerste Princen en Souverynen van het Christendom, die in menigvuldige voor-vallen getoont hebben, wat eerbiedinge en Hoog-achtinge sy schuldig waeren aen den Koning der Koningen en Heer van alle Heerschappyen, schuylende onder de H. door-wonde Hostien, verlaetende hierom hunne Legers, Veld-slagen en Stads belegeringen en komende naer Brussel om dit Alderh. Sacrament, zoo in Processien, als in andere goddelyke Diensten te vereeren.
Om nu te sprêken van de oude Capelle, waer in het Alderh. Sacrament van Mirakel van over ontrent de vier hondert Jaeren gerust heeft, de welcke (gelyk gezeyd is) kleynder was als de tegenwoordige; maer nogtans op den zelven grond gebouwt. In dêze oude Capelle hebben de Edele Heeren der zeven adelyke Geslachten van Brussel in 't Jaer 1387. dat is zeventien Jaeren naer de onteeringe der H. Hostien, in een glaze venster, beneffens hunne wapenen, ook hunne Naemen doen | |
| |
stellen, met zeer oude en eenvoudige Rymkens, die te lêzen zyn in Basil. Brux. Fol. 60. ende alhier volgen:
De seven Adelborsten in Brussel gepriviligeert,
In Luyster en Splendeur geexalteert,
Hebben dit gelas hier t'saemen vereert:
Daer Sleeuws eeste van Adel wort gepresenteert,
Roodenbaeck den tweeden in dees Edel-Bende,
De derde Serroelofs de wel-bekende,
'T vierde Caudenbergh seer vrôom en milde,
'T vyfde Steenweghs metter schelpen schilde,
Den selden Serhuygs die niemant moet wyken,
En Sweerts daer en boven, dit sijn al gelyken:
Die tot Godts eeren dit Gelas hebben gegeven,
In het Jaer duysent dry hondert tachentig seven,
Verwachtende hier naer het eeuwigh leven.
S. Michiel en S. Goedele hebbe sy doen stellen
Ter eeren Godts, spyt den Duyvel der Hellen.
Dêze oude Capelle is afgebroken in 't Jaer 1533. om eene grooter en kostelyker op de zelve plaets te bouwen; tot welcken verheven Bouw, den eersten Steen is geleyd door den zeer Edelen Heer Philippus de Lannoy, Heere van Molenbais, Ridder van het Gulde Vlies, en dit in den Naem van Vrouwe Maria Koninginne van Hongaryen, als dan de Nederlanden regerende voor haeren Broeder Keyzer Carel den V. Welcke Capelle volmaekt is in 't Jaer 1539. ende geweyd in 't Jaer 1552. den 24. van April, welcke Gedachtenisse altyd gehouden word den tweeden Sondag naer sters van dêze Capelle, verbeeldende de historie van 't Alderh. Sacrament van Mirakel,
| |
| |
zyn door den vermaerden Schilder Rogiers geschildert naer de eygen af-beeldzels der Koningen en Monarcken, die de zelve vensters bekostigt en vereert hebben.
De eerste geschilderde venster, achter den hoogen Autaer, is vereert door Keyzer Carel den V. en syne Keyzerinne Isabella. De tweede door syne Maiesteyts Broeder en ook Keyzer Ferdinandus, met syne Gemaelinne Anna, Suster van Lodewyk, Koning van Hongaryen, en Bohemen in 't Jaer 1546. De derde, door Franciscus den Eersten Koningh van Vrankryk, met syne Huys-Vrouwe Eleonora, Suster van Carel den V. in 't Jaer 1540. In de Vierde venster ziet men de Afbeeldinge van Maria, Coninginne van Hongaryen, en Suster van Keyzer Carel den V. weduwe van Lodewyk, Koning van Dalmatien, Croâtien, Bohemen, Hongaryen, &c. gebleven in den oorlog tegen de Turcken; dêze is gestelt in 't Jaer 1547. Het Vyfde en 't leste Glaz op de zelve zyde, vertoont Joannes Koning van Portugael, en syne Gemaelinne Catharina, ook Suster van Carel den V. gestelt in 't Jaer 1547. Naer den kant van de Hooge Choor ziet men nog twee geschilderde Vensters, in d'eene word vertoont Philippus den II. Eenigen Zoone van Carolus den V. met syne Huys-vrouwe, die (schoon haeren naem niet en is by gevoegt) geweest is Maria Dochter van Joannes den III. Koning van Portugael, volgens de Afbeeldinge van de H. Maria, de Moeder Gods, | |
| |
die achter haer is geschildert, en dit Glaz is door hun beyde gegeven in 't Jaer 1549. De ander Venster is van Maximilianus, Koning van Bohemen, Zoone van Keyzer Ferdinandus, en van syne Vrouwe Maria van Oostenryk, mede Keyzer Carels Suster, vereert in 't Jaer 1549. Maer deze geschilderde glazen zyn door den tyd vergaen.
Aenmerkt, dat alle deze voor-genoemde Magnaten geweest zyn uyt het Doorluchtig en Godtvruchtig Huys van Oostenryk, de welcke niet alleen dêze konstryke geschilderde Glazen, maer meer andere dierbaere giften aen 't H. Sacrament van Mirakel overvloedelyk vereert hebben: en door de devotie tot het H. Sacrament is dit Doorluchtig Huys van Godt wonderbaer gezegent, met menigvuldige Ryken en Landen verheerlykt, en op den hoogsten trap van eere en geluk geklommen. Ziet! Rudolpus den eersten Keyzer van dit Doorluchtig Huys, maer Grave van Absbourg wezende, en op den weg het H. Sacrament te gemoed komende, het welk naer eenen zieken gedragen wierd, stapte hy terstond, met eene diepe ootmoedigheyd, van syn Peerd op d'aerde, dêde den Heer Pastoor, die't H. Sacrament droeg, daer op zitten, en leyde zelver het Peerd met d'eene hand, en dragende in d'ander een brandende flambeeuw, tot aen het huys van den Zieken, en van daer wederom tot in de Kercke, alwaer hy de Benedićtie van t'zelve ontfangen heeft: ende naer dêze eelmoedige en godt- | |
| |
vruchtige Daed, heeft hy verkregen de groote belofte van langduerige Successie van syn Doorluchtigh zaed in den Keyzerlyken Troon, het welcke wy tot heden toe in onsen tegenwoordigen Keyzer (van syn Moeders kant) zien geschieden.
Wat wil ik hier voorder verhaelen de groote godt vruchtigheyd van syne doorluchtige Naerkomelingen tot het zelve H. Sacrament? De Koningen van Spagnien hebben het eerste Goud, dat sy van de Indiën hadden ontfangen, gegeven om Remonstrantien te maeken van 't Alderh. Sacrament: ende Philippus den II. gaende met een flambêeuwe in de Processie van het zelve H. Sacrament, als wannêer syne Hovelingen hem vermaenden; dat hy bloots-hoofd gaende in zulk een brandende en hêete sonne, syne gesondheyd zoude krencken; antwoorde hy, zeggende: De Sonne van dêzen dag is heel onnoozel ende onschaedelyk. Keyzer Carel den V. en dêde niets zoo gerne, als in den Dienst van Processie van het Alderh. Sacrament van Mirakel tegenwoordig te zyn: ende syne Dochter Margarita, Gouvernante der Nederlanden, waschste jaerelyk aen twelf arme Dochters de voeten, die sy te vooren verboden hadde die te wasschen, traćteerde en diende de zelve aen haere tafel, naer welken maeltyd sy aen jeder een borze met geld en nieuwe kleederen gaf, en op den blyden dag van't Alderh. Sacrament gaf sy aen zommige arme Dochters eene Dote oft Gifte, op | |
| |
dat sy eerlyk zouden konnen trouwen, oft in een Clooster gaen.
En quam Leopoldus niet alle jaeren, met groote devotie, uyt syn Leger naer Brussel om de Goddelyke Diensten en Processie van't H. Sacrament van Mirakel te vereeren? En is het aen een jeder niet kennelyk, hoe Don Jean Valencyn zoo vićtorieus heeft ont-zet op den Feestdag van 't H. Sacrament van Mirakel? Den Heere aldus loonende syne godtvruchtigheyd, die hy tot het zelve was dragende. Hoe veele Keyzers, Koningen en Princen zoo van Oostenryk, als van andere Doorluchtige en Godtvruchtige Huysen, hebben den Heer in dit H. Sacrament van Mirakel komen bezoeken, eeren en aenbidden, gelyk de H. Dry Koningen den zelven Godt en Heere in den Stal quamen aenbidden, zendende en brengende alhier hunne Giften en Gaven, worpende, gelyk de Koningen tot Bethlehem, hunne Schepters en Croonen voor het Alderh. Sacrament, gelyk de geschilderde Vensters, Lampen, en andere kostelyke Giften in de Choor van 't zelve H. Sacrament genoeg betoonen en aen-weyzen? Waerom ik tot hunnen lof hier invoege de volgende Jaer-Schriften.
In hostIa VenerabILIs saCraMentI abs ConsUs DeUs.
CIbUs pIngUIs, et DeLICIae regUM;
aUstrIaDUM perennIs gLorIa aC VICtorIa.
| |
| |
De welcke beteeckenen :
In de Hostie van 't Hoogweerdig Sacrament is Godt verborgen:
Het is een aengenaem voedzel en vermaek der Koningen;
De altyd duerende glorie en vićtorie van 't Huys van Oostenryk.
Het en was aen zommige Princen en Princessen niet genoeg, dat sy in hun leven het Alderh. Sacrament van Mirakel in de Capelle geëert en aen-beden hadden: maer sy hebben naer hunne dood in de zelve willen begraven worden. Hier van ziet men in dêze Hoogweerdige Capelle, voor den trap van den hoogen Autaer eenen witten marberen zerksteen zonder letters en zonder Wapens, wezende de Graf plaetse van de genaedigste Princen Albertus en Isabella: en al-hoe-wel daer van buyten geen geschrift en wordt gevonden, zoo rusten nogtans dêze twee Lichaemen, van den Aerds-Hertog Albertus en van de Aerds-Hertoginne Isabella: daer onder, ieder in eene byzondere loote dood-kiste; en om dêze Lichamen te konnen onder-scheyden, staet op eene kopere plaet gesneden een byzonder opschrif; op de kiste van syne Hoogheyd Albertus staet:
Alberti Archiducis Austriae,
Burgundiae, Brabantiaeque Ducis,
| |
| |
Isabellae Clarae Eugeniae
Philippi II. Hispaniarum, Indiarumque
Pietate, justitia, Clementia
Magni & aeternum memoranda principis
Vixerat annos 61 Menses 7. Diem I.
Rexerat religiose, prudenterque An. 25.
Obiit verum Christiani principis exemplar
Anno Christiano 1621. 3. idus July.
Het welcke in de neder-duydsche taele aldus kan overgebragt worden.
Alberti aerds-Hertog van Oostenryk,
Hertoges van Burgundien en Brabant,
Altyd vermeerderaers des Ryks
Philips den II. van Spagnien en Indiën
Door Godtvruchtigheyd, Rechtverdigheyd, Genaede,
Grooten en eeuwig roemweerdige Prince
Uytgetrocken en de Kleederen der sterffelykckheyd
De Glorie der onsterffelykheyd,
Met hope der salige verryssenisse,
Hy heeft geleeft 61. Jaeren, 7. Maenden 1. Dag.
Hy hadde syne Landen Godtvruchtig
En voorzichtelyck bestiert 25. Jaeren.
| |
| |
Is gestorven het Voor-beeld van eenen Christennen Vorst
In het Christelyck Jaer 1621. den 11. July.
Op de Dood-kiste van de Aerds-Hertoginne Isabella staet.
Isabellae, Clarae, Eugeniae
D.G. Hispaniarum Infantis,
Philippi II. Regis Filiae,
Caroli V. imperatoris Neptis,
Regum Philippi III. & IV. Sororis & Amitae ,
Archiducis Austriae, principis Belgii
Sanćtimoniae, Sapientiae, Clementiae, caeterarumque
Mortales exuviae hic sitae sunt.
Vixerat in solatium omnium
Annis 67. menses 3. diebus 18.
Devixit summo cunćtorum cum maerore
(Ita Basil. Brux. Edit. 1743. Fol. 67. & 68.
Het welcke aldus kann vertaelt worden.
Aen Godt ende de Heylige Gedachtenisse der groote Princesse
Isabella, Clara, Eugenia,
Door Godts genaede Infante van Spangnien,
Dochter van Philippus den II.
Van Carolus den V. Dochters Dochter,
Suester en Moeye der Koningen Philippus den III. en IV.
Van Albertus den Godtvruchtigen
Aerds-hertog van Oostenryk.
| |
| |
De aldergodtvruchtigste Huys-vrouwe
Van Heyligheyd, Wysheyd, Genaede en van andere
Eene verongelyckbaere Heldinne,
Haere sterffelycke over-blyfzels zyn hier rustende.
Sy hadde geleft tot troost van alle 67. jaeren 3-Maenden, 18 dagen.
Sy hiel op van leven met den grootsen rouw van een ieder
Onder den zelven Graef-steen ligt ook begraven den Doorluchtigsten Prince Josephus Ferdinandus, eersten Zoone van den Hertog van Beyeren, Maximilianus Emanuel.
De Kostelykheden en ryke schatten, met de welcke dêze Doorluchtige en Godtvruchtige Princen Albertus, en Isabella, dêze Capelle begiftigt en verrykt hebben, is meerder te verwonderen, als om konnen beschreven te worden. Miraeus zegt onder andere daer van (fol. 417. in Fastis Belgicis) Albertus Pius, ejusque coniux Isabella Clara Eugenia, pro singulari sua religione, huic Venerabili Sacramento Miraculose Coronam triplicem Auream, adamantibus, unionibus, gemmisque pretiosissimis distinćtam & alia ornamenta decem amplius aureorum millibus aestimata, annis superioribus obtulerunt ac dedicarunt. ‘ Albertus den Godtvruchtigen en syne huys-vrouwe, Isabella Clara Eugenia, door hunne byzondere Godts-dienstigheyd tot dit Hoogweerdig Sacrament van Mirakel, hebben eene dryvoudige goude Croone, met diamanten, fyne peerlen, en koste | |
| |
lyke gesteenten verciert, en andere cieraden, over de tien duyzend goude penningen geschat, in de voorgaende jaeren, daer aen geoffert en toegeëygent.’ Door Andere cieraeden kan men verstaen het Mantelken vol fyne peerlen en kostelyke gesteentens rykelyk door-werkt, het welcke boven de Remonstrantie hangt en de zelve omringelt. Waer blyven nu de schoone geborduerde Choor-cappen, Caszuyvels, antipendia en andere kerckelyke Ornamenten, de welcke door haer eygen handen, oft door die van haere Staet-jouffrouwen bewerckt zyn?
Wy en zouden schier geen eynde vinden, indien wy alhier ook wilden beschryven de geestelyke rykdommen en geheyligde Schatten, die dêze godtvruchtige Princen naer hunne dood in de voorsz. Capelle hebben doen stellen; te weeten een groote menigte van H. Reliquien, en andere gedenkweerdige zaeken, die sy met een zeer groote Godtvruchtigheyd en H. Iever, uyt alle deelen des werelds vergadert hadden, en zoo Godtsdienstiglyk geëert. Al hoe wel het groot getal hier van als ontelbaer is, en mogen wy nochtans de volgende niet voorby gaen, voor eerst: een groot deel van het H. Cruys, hebbende in de hoogte veertien duymen, in de dikte eenen halven duym, in de breede twee duymen en in de langde van het dwers-stuk, het welck het Cruys maekt, seven duymen: aen welck Geheyligt Hour den Aerds-bisschop van Mechelen
| |
| |
J. Boonen met syn eygen handen, overgoten van Godtvruchtige traenen, eene geconsacreerde Hostie heeft gehecht, op dat alle geloovigen den levenden Godt zouden aenbidden in de zelve gesteltenisse (nochtans onbloedig) gelyk Hy van den goeden Moordenaer op den berg van Calvarien aenbeden en aenroepen is.
Van dit voorsz. Uytmuntende Cruys, met de H. Hostie daer in gestelt, word in de Kercke van de H. Gudula ook een schilderye gezien, en dêze is, onder de ses, die in 't jaer 1720. gegeven zyn, de eerste, vereert ende bekostigt door den Hoogweerdigen Heer Carolus d'Espinosa, Bisschop van Antwerpen &c. Onder de zelve staen de naervolgende latynsche Carmina:
Exuvias Isabella sacras, pia dona, sacello
Legat, nil majus, quod dare possit, habet.
Haec inter magna Crucis de stipite fulget,
In qua Servator dulce pependit onus.
Cernuus hanc venerans Praesul Jacobus, in illa
Exaltat, niveo qui latet orbe, Deum
Mortalem quondam Crux illa ferebat, Jesum,
Nunc immortalem sub speciebus habet.
Welcke schoone woorden ik aldus dood-verwe :
Een schat van Heyligdom gaf aen Godt Isabelle,
Sy rycker niet en had voor 's Sacraments Capelle:
Hier onder was een stuk van 't Heylig Cruys zeer groot,
Waer aen Heer Jesus, vast genagelt, stierf dood.
Jacobus Bisschop heeft een Hostie gaen oprechten,
Met veel eerbiedheyd aen 't zelve Cruys vast hechten.
Aldus, die sterffelyk aen 't Cruys gehangen heeft,
Onsterffelyk, aen 't zelfs, zig tot aenbidding geeft.
In dêze bewegelyke gesteltenisse wordt dit | |
| |
H. Cruys, alle Vrydagen des Jaers, van het quartier naer vyf ueren des morgens tot welf ueren ten toon gestelt, ende naer den noen ten tyde van het Lof, tot aenbiddinge en troost van alle Geloovigen, de welcke als dan met een groot betrouwen op het bitter lyden van Christus, en een levende Geloof van de waere tegenwoordigheyd van hunnen Godt, in groote menigte komen ontfangen den zegen en benedićtie des Heere. In de zelve Capelle van 't Alderh. Sacrament word ook bewaert een Stuk van het H. Cruys, het welcke in het vuer geworpen zynde, is in eenen Kôle verandert, en daer naer Mirakeleuselyck wederom syne voorgaende gedaente heeft gekregen. Basil. Brux. fol. 120. in append. Kalend. Reliq. Aldaer is nog een ander Cruys, het welcke men alle Vrydagen, als een kostelyke Reliquie, aen de Christene Geloovige te eeren en te kusschen geeft.
In de zelve Capelle zyn alsnog de volgende uytmuntende Reliquien. Een stuk van den Nagel, waer mede Christus aen het Cruys is vastgehecht geweest. Vier Doornen en eenen halven van Christus doorne Croone. Een stuk van de Spongie, daer Christus hangende aen het Cruys, mede is gelaeft geweest. Een stuk van het Kleed van Christus: van het Riet: van den Doek, waer mede Christus in syn, lyden is omgord geweest. Als oock een deel van den Doek, waer mede syn H. Lichaem is van het Cruys gedaen, op den zelven staet geschre- | |
| |
ven: Linteum perfusum cum Sanguine Christi. ‘Den doek besproeyt met het Bloed van Christus’ Als ook een stuk van de Colomme; van de Doeken in syne jongheyd: van de Tafel van 't Avondmael: van het H. Graf van Jesus purperen Mantel: van den Doek, met den welcken Hy de voeten van syne Apostelen heeft gedroogt: van de Kribbe; van den doek met den welcken Hy syn Lichaem heeft gedroogt naer syn Doopzel. Van de Roeden, met de welcke Hy gegeesselt is geweest: van synen sweet-doek: van de Aerde der H. Plaetsen; van den Doek, daer Hy mede begraven is geweest: van het Kleed van Christus, het welcke de Vrouwe raekende van den bloedloop is genezen. De laćte B. Virginis: van 't hair van Maria; van haeren Kam: van haere Kleederen: van haere Voile, en van 't Huys van Nazareth.
Wat aengaet de menigvuldige Reliquien van andere Heyligen, die kan men vinden in een Boeksken, tot dien eynde gedrukt en uytgegeven. Dit getal is zoo groot en overvloedig, dat in de Basil. Brux. hier van gemaekt is eenen Kalendarium, oft Dag-register, waer in men schier op alle dagen van 't heel Jaer vind eenen Heyligen, ja zomtyds dry, vier, en meerdere, welckers naemen in 't Martyrologium Romanum uytgedrukt staen; te menigvuldig om hier te beschryven.
Wat nu voorders raekt de andere milde giften en groote vereeringen, de welcke aen 't | |
| |
Alderheyligste Sacrament van Mirakel in dêze Kercke zyn geoffert, en kan men de zelve, om de menigvuldigheyd, als niet beschryven; alleen wil ik hier nog byvoegen, dat den Prins Cardinael Ferdinandus, Infant van Spagnien, de kostelyke zilvere Balustrade heeft vereert, met de welcke jaerlyks den prachtigen Autaer, die voor de groote Choor-deure word opgerecht, omringelt is. Dêsen Prins Cardinael is in't Jaer 1641. tot Brussel gestorven, en syn dood lichaem onder den Autaer van 't H. Sacrament begraven: en om te wêten, wie hy geweest is, en wat hy gedaen heeft, moet den latynschen Lezer maer inzien syn graf-schrift, het welcke hier volgt:
Et Sacrae Memoriae optimi principis
Ferdinandi D.G. Hispan Infantis,
S.R.E. Diac. Card. Tit. Mariae inporticu &
Pietate, Justitiâ, Clementiâ inclyti & aeternum memorandi
Qui Cataloniae principatu
Suecis, alysque hereticis S.R.I. & Augustae
Genti Austriacae bestihus
Per Germaniam ad Nordlingam
VII. Sept. anno M. D. C. XXXIV. Profligatis.
Belgium tandem & Burgundiam rexit
Religiosé prudenterque annos VII
Vixit annos XXXII. menses V. dies XXIV.
| |
| |
Devixit Bruxellae in Brabantia,
Verum Christiani Principis Exemplor,
Anno M. D. C. XLI. V. Idus Novemb.
Exuviae mortalitatis illius,
Immortalitatis gloriam beatae Resurrećtiones in spe, hîc exspećtat.
Basil. Brux. (in Append. fol. 34.) schryft, dat syne Gebeenten daer near zyn over gevoert naer Spagnien, in den koninglyken Graf-kelder van het Escuriael.
Den voorzeyden Autaer, met de zilvere Balustrade, door den Prins Cardinael vereert, heeft in de hoogde, met het Cruys daer boven, 60. voeten: het is een konstig en zeer heerlyk werk-stuk, men ziet daer de goddelyke Deugden, de welke uytgebeeld zyn door konst-ryke, gesneden, verzilverde en vergulde Beeldne, met hunne bediedzels, zin-speelende op het Alderh. Sacrament van Mirakel, het welk van dezen Autaer in de Processie word gedragen. Men gaet tot dezen Autaer op langs 10. Trappen, de welcke met schoone tapeyten zyn overdekt; aen de Balustrade zyn 36, zilvere en ten deele vergulde Pilaeren. Dezen Autaer in den Jubilé van 't jaer 1720. op een nieuw geheel verguld, verrykt met een schoon Tabernakel, verhoogt tot ontrent de hondert voeten, en verciert met twee groote vergulde Figuren, verbeeldende Aaron en Melchisedech, staende op verheve pedestaelen aen beyde zyden van den Autaer. Verzwyge het kostelyk Tabernakel, prachtige antipendia, en andere | |
| |
overtreffelyke cieraeden. Hier van is ook eene Schildery, waer van, als mede van twee andere hier aen-geraekt, met hunne by-schriften, op 't eynde van dit Hoofd-stuk zal gesproken worden.
Volgens de Basil. Brux. fol. 61. zouden in de Capelle van dit Alderh. Sacrament zeer schoone en geleerde In-scriptien te lêzen geweest zyn, de welcke nu aldaer niet meer te vinden zyn: wezende, of door de heylig-schendende handen der Beeld-stormers vernielt, oft door den tyd vergaen. Onder dêze was daer een losselyk op-schrift, het welcke den Eerw. Pr. Otho Zylius der Societeyt Jesu, zoo geleert als zuyver ter eeren van de dry mirakeleuse Hostien hadde gemaekt en opgedragen, luydende aldus:
Stupendum supra Omnia Miraculum:
Ab impys judaeis sacrilegé surreptae
Et pugtonibus, prob nefas! confossae
Nec latuit abominandum scelus.
De Judaeis igne supplicium sumptum.
In D. Gudilae Aede principe
Populorum venerationi expositum,
Et prodigiosis in mortales beneficiis inclytae.
Alys alia subsidia contulère.
Atque etiamnum super sunt divina pegnora,
Et tam veterum plagarum vesigys,
| |
| |
Quam illaesis post tot lustra plagarum formis, Admiranda,
Bruxellae adorantur. M.D.C. XXXIX. S.S. Eucharistiae
Otho Zylius è Soc. Jesu D. N. M. Q. E. P.
Welcke schoone woorden ik, in een ander, Boekske in 't Nederduyts vertaelt vindende, aen den gewilligen Lezer mede-deyle.
't Verwonderbaer, boven alles, Mirakel !
't Eeuwigduerende Mirakel;
Dry geweyde Hostien, in 't jaer 1370.
Van de goddeloose joden schelms gestolen en met moord-priemen, ô schelm-stuk! door-steeken, hebben Bloed gestort.
Nog en is dit booz feyt niet verborgen gebleven.
De joden zyn door 't vuer gestraft.
De Heylige Hostien in de Hoofd-kerck der H. Gudula
Ter eerbiedinge van ´t volk uytgestelt,
En door boven natuerlyke weldaeden onder de menschen vermaert.
En aen andere, anderen onderstandt by gebracht:
En zoo ter oorzaek der oude teekens der wonden, als door de onbeschaedigde gedaente der wonden, naer zoo veel eeuwen te verwonderen, worden tot Brussel aen-beden:
Aen het Alderh. Sacrament
Otto Zyius uyt de Societeyt Jesu
| |
| |
Daer heeft nog een ander Opschrift voor den Hoogen Autaer gehangen, het welcke door de goddelooze Beeld-stormers verwoest is, waer in dêze volgende latynsche Carmina te lezen waeren.
Quisquis ades, summi tangit quem cura tonantis,
Dum properas, caeptum siste, Viator, iter.
Haec tibi viva Caro, Aeternae Sapientia Patris,
Christus adest, vivus panis, & una salus.
Invida Iudaeum quam dum laniare laborat
Impietas, meritis ignibus ecce ruit.
Quare age, devinos huic funde, Viator, honores,
Funde Deo dignas supplice mente preces.
Het welcke, in onse moeders taele, ten naesten by beduyd word in dêze volgende Rymen.
Al die hier zyt ontrent, wîens Gods eer komt te raeken,
Eer dat gy voorder gaet, houd hier, ô Keyzer, stand.
Hier komt gy't levend Vleesch der eerw'ge Wysheyd naeken,
Hier Christus 't levend Brood, uw Heyl is hier voor d'hand.
Den bitschen Joden nyd, met dit te willen schennen.
Valt met haer godloosheyd in het verdiende vier,
Hierom eert hier uw' Godt, wilt, Keyzer, Hem herkennen
Dat uw ziel, door 't Gebed, gaet tot uw Heyland hier.
Van de H. Reliquien, die in de Capelle van 't Alderheyliste Sacrament van Mirakel berusten, en van de uytmuntende Godtvruchtigheyd van haere Hoogheyd Isabella, schryft den voorgenoemden Miraeus in syne Chronyke op het jaer 1633. op dêze wyze: ‘Isabella,
| |
| |
Clara Eugenia, Dochter van Philippus den II. Koning van Spagnien, weduwe van Albertus Prince der Nederlanden; den geheelen loop haers levens zeer Heylighlyk voleyndigt hebbende, heeft binnen Brussel op den 11. van December (te weten van dit jaer 1633.) Op de maniere van eene zoet slaepende haeren geest gegeven, in het seven-en-sestigste jaer van haeren ouderdom, in eene zoete opgetogentheyd des geests, zoodaenige als de verheven en hemelsche Zielen op de aerde gemeynelyk gewoon zyn te hebben. De H. Reliquien der Heyligen de welcke sy, met goud, zilver ende kostelyke gesteenten verciert, zeer menigvuldig in haere bid-kamer hadde, heeft sy, door haer testament naer haere dood, doen stellen in de Brusselsche Hoofd-kercke van de H. Gudula, en aldaer Godtvruchtelyk bewaeren: tot dien eynde daer by voegende eene jaerlyksche gifte, tot onderhoud van negen Priesters, die in dêze tot onderhoud van negen Priesters, die in dêze Heyligdommen aldaer zouden arbeyden’ Tot hier toe Miraeus.
Door het Godtvruchtig verzoek van dêze Isabella en van haeren Man Albertus, heeft den Paus Paulus den V. den hoogen Autaer van 't Venerabel geprivegieert, om de geloovige zielen uyt Vagevuer te verlossen, &c. Verleent tot Roomen den 18. Januarius in't jaer 1616. in't 12. Jaer syns Pausdoms door eene Bulle, beginnende: Omnium saluti paternâ charitate intenti &c. de welcke te lezen is in Basil. Brux. fol. 63.
Om dat ik in dit hoofd-stuk den Autaer, met | |
| |
de Balustrade, en andere cieraeden, vereert door den Prins Cardinael Ferdinandus, en de Remonstrantie met dry goude kroonen &c. gegeven door Isabella en Albertus, hebbe aengeraekt, vinde ik my als genoodzaekt om de regtmaetige order der schilderyen, in de Kercke van de H. Gudula rustende, te onderbreken: springende hier van de dertiende tot de achtiende Schilderye, nogtans de vier voor bygestapte zullen volgen. Dêze achtiende Schilderye verbeeld den Autaer met syne cieraeden, die jaerlyks voor de deure van de hooge Choore word opgerecht, waer op men het Alderh. Sacrament van Mirakel in 't midden ziet gestelt, boven swieren menigvuldige Engelen, en van voor ziet men veele krancke en gebreckelyke menschen, de welcke Godt in 't H. Sacrament om genezinge aenroepen. Hier door worden aengewêzen de menigvuldige Mirakelen door dit H. Sacrament geschied, de welcke door den Eerw. Heer Ydens en van Andere beschreven zyn. Dêze schildery is bekostigt en vereert van den Eerweerdigsten Heer Philippus Erardus vander Noot, Bisschop van Gend &c.
Onder de zelve staet:
| |
Sunt & alia multa, quae fecit Jesus. Joannis Ult.
Tot sacri fortasse stupes vi pignoris aćta
Prod gia, haud uno dinumeranda die!
Sed, mage, quod species (mirum super omnia) Sacrae
Post medium maneant & tria saecla, stupe.
| |
| |
| |
Daer zyn nog veele andere dingen, die Jesus gedaen heeft. Joannis Ult.
G'hebt reên, om stom te staen, als g'all dees wonderheden.
Aenmerckt op dese print: maer g'hebt nog grooter reden
Als gy den schyn van Brood (meer wonder is'er niet)
Naer dry en een half eeuw, nog overblyven ziet.
Onder de negentiende schilderye, staende op het groot Portael naer den noorden, verbeeldende den Hertog Albertus en Isabella, die de dry dobbel goude Croone en het Mantelken met peerlen en edele gesteenten geborduert vereeren; gegeven en vereert door de Eerweedige en Edele Heeren Staeten van Brabant, staet:
Ex auro triplicem defers Alberte Coronam
Intextam gemmis Elizabetha togam
Archiduces imitata pios Brabantia, supplex
Ad Sacri Cultum pignoris addit opes.
Het welck beduyd:
Dry Croonen schinkt Albert van lauter goud gedreven,
Een Mantel Isabel van peirl’ en goud geweven
Aen 't Heylig Sacrament: maer Brabant niet te min
Treed heden 't zelve spoor van haeren Princen in.
Onder de twintigste schilderye, staende op het groot portael naer den zuyden, verbeeldende den Prins Cardinael Ferdinandus, die de zilvere Balustrade rontdom den Autaer vereert; bekostigt en gegeven door den Eerweerdigsten Heer Vincenteus Santinus, Apostclyken Internuntius in Brabant &c. staet:
| |
| |
Munere Ferdinandi solidis haec Ara Columnis
Cingitur, argento, nobile fulget opus.
Siste profane gradum; quam nunc argentae sepes
Cingit, & Angelicis cingitur ara Choris.
Dat is te zeggen :
Den Prince Cardinael en wilt geen kosten spaeren,
Omringelt Godts Autaer met zilvere Pilaeren,
Vliet dan ondeugdig mensch, raekt dêze plaets niet aen
Die eenen zilveren Tuyn, en d'Engelen gaede slaen.
Eyndige dit eerste Hoofd-stuk van den tweeden Boek, met dry (op de dry voorgaende schilderyen, zin-speelende) jaer-schriften:
MIraCULosUs DeUs In saCrIs hostIIs:
eCCe qUaM BonUs popULo DeUs!
DIVIna haeC MaJestas á nobILIbUs CoronatUr.
Dat is:
Den wonder-doenden Godt rust in de Heylige Hostien.
Ziet! hoe goedertieren Godt aen het volk is,
Dêze Goddelyke Majesteyt word van de hooge Edele gecroont.
|
|
Auteursrechtvrij
