Oudvlaemsche gedichten der XIIe, XIIIe en XIVe eeuwen. Deel 2

(1841)–Ph. Blommaert– rechtenstatus



[pagina III]
DEN WEL EDELEN, HOOGGEBOREN HEER GRAEF J.B. DHANE-DE POTTER, RIDDER DER LEOPOLD'S-ORDE; LID VAN HET SENAET; ADMINISTRATEUR-INSPECTEUR DER HOOGE-SCHOOL TE GENT, ENZ., ENZ. Uit byzondere hoogaehting opgedragen DOOR Den Uitgever.

[pagina 1]
Reis van Sinte Brandaen. In het eerste deel dezes werks plaetsten wy de Reis van S. Brandaen, naer een handschrift van wylen den H.^r C. Van Hulthem, alsnu toebehoorende aen de Nationale Bibliotheek te Brussel. Door het wegscheuren der eerste bladzyde ontbreekt aldaer de aenvang van het verhael, bestaende in 322 verzen. Thans geven wy het zelfde gedicht andermael naer het Comburger Handschrift uit, waer het volstandig in voorkomt. Eerst meenden wy den ontbreekenden aenvang alleen hier op te nemen en verder de afwykende lezingen nauwkeurig aentestippen, maer by een nader inzien, bevonden wy dat dit tweede opstel op vele plaetsen gansch anders was behandeld, en dat er niet zelden andere rymen, andere woorden werden gebezigd; dan dachten wy dat het niet onbelangrijk ware geheel dit gedicht volgens het Comburger HS. in dezen bundel op te nemen, des te meer daer dit verhael als een der oudste voortbrengselen onzer middeleeuwsche letterkunde mag aenzien worden, zoo door de herinneringen aen heidensche geloofsbegrippen als door den ouden dichttrant waerin het ons is overgekomen. De staetsarchivaris te Stuttgart de hooggeleerde Heer E. Kausler, voordeelig in Belgie bekend door de uitgave eener berijmde Kronijk van VlaenderenGa naar voetnoot(1), vervaerdigde een afschrift van dit gedicht op verzoek van graef J.B. Dhane- De Potter, wien wy de mededeeling van 't zelve verschuldigd zijn. Dit handschrift welk in de archiven te Stuttgart berust, vervat eene belangryke verzameling of keus van oudnederlandsche gedichten. Het draegt den naem van Comburger Codex, om dat het uit de bibliotheek komt van het voormalig ridderstift te Comburg, aen de rivier Kocher, gelegen. Men denkt dat het aldaer werd
[pagina 2]
nedergelegd door Gernandus van Schwalback, een geboren Hes, die, na den dood van Eitel van Treutwein in 1536, uit Brussel, waer hy kanonik was, werd geroepen, om hem als deken in het Comburgsch ridderstift op te volgen. In 1806 werd het door den heer F.D. Graeter oppervlakkig bekend gemaekt, breedvoeriger echter in 1812, toen hy den roman Van vos Reinarde er uit in 't licht gafGa naar voetnoot(1). Ook maekte Ferd. Weckherlin door eenige uittrekselen den roman De Roos in het zelfde HS. voorkomende, bekendGa naar voetnoot(2). Maer nu onlangs werd het eerst nauwkeurig beschreven door den H.^r E. Kausler in de voorrede der reeds opgegevene Rijmkronijk van Vlaenderen.

[pagina 3]
Van sinte Brandane. Nu verneemt hoe over lane Een heere was in Yerlant, Die sach menich Gods teekijn. Wildi dies gheloevende zijn, 5[regelnummer] So hoert wonder, ghi heeren, Die heleghe gheest moet mi leeren, Die welke der ezelinnen Wylen dede sprekens beginnen, Daer up dat reet Balaam, 10[regelnummer] Dat was een heydin man, Dat so meinschelike sprac, Daer sy den inghel Gods sach Commen in haer ghemoet; Den wech hi haer weder stoet, 15[regelnummer] Met eenen zwerde vierijn, Si vloe van den inghel fijn Ende dede haren heere cont; Dese moete ontsluten minen mont, Die ghene die haer gaf de macht, 20[regelnummer] Dat si wert redene acht. Een helich man was, sonder waen, Gheheeten so was hi Brandaen, Abdt was hi ende regement Van ·III^m· moonken of daer omtrent, 25[regelnummer] Gheboren hute Yberne, Gode diendi wel gherne. Dese vant in 't ondersoucken Bescreven in houden boucken Van vele teekenen ons heeren. 30[regelnummer] Hoert, hier moghedi leeren Van den goeden Gods wyse, Hoe dat twee paradyse Boven der eerden waren. Doe las hi voert, te waren, 35[regelnummer] Van vele wonders dat mer in vant, Ende menich groet eylant. Oec las de wyse heere Hoe dat eene weerelt weere Hier onder dese eerde, 40[regelnummer] Ende als 't hier dach werde, Dat daer dan nacht zye. Hi las dat hemele waren drie; Van visschen hi ghescreven vant Hoe dat een wout ende een lant 45[regelnummer] Ghewassen stont up zine zwaerde; Dat weder seidi aerde, Om dat so onghelovich was. Oec las hi hoe dat Judas Gheniette Gods ontfaermichede, 50[regelnummer] Ende hi ghenade hadde mede, Alle sondaghes nachte. Hi en wilde, no hi en mochte Dies emmer niet gheloven, Hi en saecht met zinen oghen; 55[regelnummer] Van toerne verberrendi den bouc, Ende gaf den scrivere eenen vloue. Dat becochti zint wel diere, Daer hi stont bi den viere, Daer die bouc in bernende lach, 60[regelnummer] Die inghel Gods hem toe sprac: ‘O lieve vrient Brandaen, Du heves evele mesdaen, Dat overmids dinen toren, Die waerheit dus es verloren. 65[regelnummer] Nu laettene bernen daer inne, Di wert noch wel in inne, Wat waer ofte loghene es; Di ontbiet Jhesus Kerst, Dattu suls gaen varen 70[regelnummer] Up des zeewes baren,
[pagina 4]
Alomme ende omme ·IX· jaer; Du sult bescauwen wat es waer, Of wat loghene si mede.’ Dat wart hem grote pijnlichede. 75[regelnummer] Dus galt hi den bouc, Ende leet, omme dien vlouc, Wel meneghen groeten noot, Ende voer daer 't God gheboot. Doe Brandaen, die heleghe man, 80[regelnummer] Also te rechte vernam Wat hem God selve ontboet, Doe was sijn zorghe al te groot, Ende hi bat onsen heere, Dor zijnre moeder eere, 85[regelnummer] So wat hem gheviele Dat hi behilde zine siele, Ende hi hem wilde bewaren, Ende t'siere ghenaden doen varen. Doe ghine Brandaen te hant 90[regelnummer] An des zeewes kant, Ende dede eenen kiel bauwen Vaste ende ghetrauwen; Die mast was vuerijn hout, Dat zeil dede hi menich fout 95[regelnummer] Besnvden ende bewinden. Den kyel dede hi binden Met ysere arde staerke, Na die houde aerke, Die Noë wylen vrochte, 100[regelnummer] Doe hi die dylovie vruchte; Den ancker maecte hi stalijn, Daer's hem van noede soude zijn, Dat hi behilde dat lant. Doe dedi al zijn ghewant, 105[regelnummer] In den scepe draghen doe, Ende ·LXXX· manne ghinghen in doe; Si waren daer in ·IX· jaer, Oec dede hi, dat was waer, Een cappelle met wysen zinne 110[regelnummer] Wel werken daer inne, Ende daer in clocken ende helichdom, Dies hi mochte houden rom. Oec voerde hi van Yberne Pestier ende querne, 115[regelnummer] Smessen ende ander ghemac, Als die legende mi vertrac Dit dedi al daer inne, Dus voer hi wech met sinne, Wel verghinc 't hem in den kiel, 120[regelnummer] Dat hem niet en mesviel; Met hem nam hi twee capellane, Van den eenen quam hem zint ane, Dat hine om eenen roef verloes, Dies wart hem God so vriendeloes, 125[regelnummer] So datten hem nam die viant, Omme eens breydels ghewant, Dien hi nam sonder orlof, Omme dat die duvele dien roef Vant in sine ghewout. 130[regelnummer] Ay! hoe zeere hi dat ontgout, Dat hy 't ye ghedochte, Dies deden wel onsochte Die duvele ter hellen viere, Daer hy 't becochte wel diere, 135[regelnummer] Tote dattene die heleghe man Met zijnre beden weder ghewan. Doe hi te scepe gaen began, Vant hi 't hoeft van eenen doden man Voer hem ligghende up 't sant, 140[regelnummer] Die vloet dreeft an 't lant; Dat hoeft was arde groet, Nye en sach hi des ghenoet, Dat voerhoeft was hem breet Wel vijf voete, God weet. 145[regelnummer] Doe bemaendijt wel diere, Bi Gode vele sciere, Dat hi hem dade verstaen Hoe zijn leven was ghedaen. 't Hoeft jegen Brandane sprac, 150[regelnummer] Ende seide: ‘Al doet mi onghemac, Ic wilt di segghen saen, Hoe mijn leven was ghedaen. Ic was een heydin man, Om mijn ghewin quam ic daer an, 155[regelnummer] Dat ic arde dicwile woet Over des zeewes vloet. Ic was groet ende stranc, Ende ic was wel ·C· voete lanc, Dus wocdic in die diepe zee 160[regelnummer] Ende dede den ghenen wee,
[pagina 5]
Die hier up die zee baren Met scepen wilden varen, Hem nam ic have ende goet. Eens so wies zeere die vloet, 165[regelnummer] Met eenen storme, die was stranc, Al haddic ghesijn noch so lanc, Ic en hadde niet vonden gront, Daer ic 't eerst toter borst in stont. Doe en conste ic 's niet ghenesen, 170[regelnummer] Dus moeste mijn sterfdach wesen; Also van allen dinghen moet, Sijn si quaet ofte goet, Sonder die pine der hellen, Daer die zielen in quellen, 175[regelnummer] Ende daer si sonder eenich hende Doeghen wee ende allende, Ende oec dat paradijs, Dat den saleghen es wijs, Daer si hebben eewelike 180[regelnummer] Die bliscap arde rike.’ Doe sprac Sente Brandaen Weder arde saen: ‘Of ic Gode verbidden can Dat hi hu weder hus lives jan,’ 185[regelnummer] Sprac Sente Brandaen, ‘Soutstu doepzel willen ontfaen, Ende pinen om die Gods hulde? Ic verghave di dine sculde, So mach di werden wijs 190[regelnummer] Dat eeweghe paradijs.’ Doe sprac die heydin man: ‘Moestic weder sterven dan?’ - ‘Ja ghi,’ sprac sente Brandaen, ‘Dies en mochti niet ontgaen.’ 195[regelnummer] Doe sprac die heydin man: ‘Of ic mi doepte ende ic dan Niet en conste weder staen, Ic en worde den viant onderdaen; Hi pijnt hem nacht ende dach, 200[regelnummer] Hoe hi den meinsche bedrieghen mach, Of hi mi maecte so lief Den scat, dat ic ware een dief, Ende ic dade al sulke werke, Die onse sceppere verbiedet sterke, 205[regelnummer] Dan soude men ter hellen Mine ziele vele mee quellen Dan so nu ghequellet es; Dies bem ic wel ghewes, Want die doepzel hebben ontfaen, 210[regelnummer] Enter Gods wet af staen, Also scriftuere leert hier, Die ziele wert in 't helsche vier Vele meer ghepinet al te fel Dan wi zijn, dat weet ic wel; 215[regelnummer] Want ons niemen en leert, No te zijnre wet en keert, Dus vrees ic waert dat ic doepsel ontfinghe, Ende mijnre wet dan afghinghe, Waert vrouch of spade, 220[regelnummer] Bi des viants quade rade, Omme have ofte om goet, Also menich meinsche doet, Dat men mi dan ter hellen Vele mee soude quellen 225[regelnummer] Dan ic nu ghepijnt bin, Want mine ghelike pijnt men min Dan die doepsel hebben ontfaen, Ende harer wet af zijn ghegaen. Nochtan so vrees ic mee die noet, 230[regelnummer] Die mi weder soude doen die doot, Wanneer so weder tote mi quame, Ende soe mi bename Beede sitten ende staen, Ende loepen ende gaen, 235[regelnummer] Ende heten ende drincken, Ende sprecken ende ghedincken, Horen ende spreken, Ende mine aderen souden breken, Ende mine ziele soude varen 240[regelnummer] Weder ter aermer scaren. Al ware al de weerelt dijn, Ende soe oec ware roet ghuldijn, Ende ghi se mi mocht gheven, Ende daer toe met blischepen soude leven 245[regelnummer] Noch ·II^m· der jaren, Ic en naemse niet te waren, Dies gheloeft dor den noet, So sterc es die pyne der doot. Dies willic weder varen 250[regelnummer] Te mijnre aermer scaren,
[pagina 6]
In die deemsternesse.’ - ‘So vare dan ghewesse, Daer 't di God jonne saen.’ Sprac de goede sente Brandaen. 255[regelnummer] Dus voer die heydin man, Aldaer hem God ghejan Ter stede daer God woude. Sente Brandaen keerde houde Te scepe om sinen noet, 260[regelnummer] Also hem God selve gheboet. Doe si te scepe quamen, Ende orlof ghenamen An vrienden ende maghen mede, Gode bevalen si se ter stede, 265[regelnummer] 't Seyl si aen den mast keerden, Also hem die winde leerden, Haer riemers si hute stoten, Met ghemake dat si vloten. Ay! hoe scone dat 't scip vloot, 270[regelnummer] Cort quamen si in groter noot, Want een dier al te wonderlijc, Eenen linddrake ghelijc, Wilde verzwelghen haren kiel, Hem was sine mule ende sijn giel 275[regelnummer] Menich ghelachte wijt, No eer, no na dier tijt En quamen si in meerren noet. Een wolke boven hem ontsloet, Daer hute quam een dier wonderlijc 280[regelnummer] Vlieghende, eenen hert ghelijc, Dat jaghede met ghemake Den groten zee linddrake, So datten al verdreef, Dat si ne wisten waer hi bleef. 285[regelnummer] Doe hi dat hadde ghedaen, Keerdi weder saen In die wolken danen hi quam; Doe sente Brandaen dat vernam Was hi blide ende vro, 290[regelnummer] Ende danckets onsen heere also. Doe hi van den drake was verloost Te Gode meerderde sijn troost, Doe voere si met ghemake, Up des zeewes vlake, 295[regelnummer] Doe versach sente Brandaen Eenen sconen werf staen, Hi dochte den wysen heere Wel ·VI· milen lanc of meere. Die stont up den rugghe van eenen vissche, 300[regelnummer] Die bouc maect ons ghewisse, Dat daer een soete water an 't meere gaet, Daer hadde die visch sinen haet Ghenomen wel menich jaer, So die bouc seit over waer. 305[regelnummer] Daer up dien werf stont een wout; Die Gods helde bout Trocken haer scip in een havene, Ende ghinghen alle doe ave Ghenen sconen werf scauwen. 310[regelnummer] Si ghingen oec hout houwen, Omme te ziedene haer heten, Die hongher liets hem niet vergheten, Haren ketel si up hinghen, Om hout dat si ghinghen, 315[regelnummer] Eenen droeghen boem si vonden, Doe sine te houwene begonden, Doe so scoet al dat eylant Onder 't water al te hant, So dat die helige man 320[regelnummer] Te tyde cume sijn scip ghewan, Met haesten si in scip pronghen, Den lof Gods dat si zonghen, Dat hi se bi der ghenaden zine Verloest hadde van dier pine. 325[regelnummer] Die werf die ghinc al onder, Dit was dat derde wonder Dat die heeren saghen. Die wint die ghinc se jaghen Bi den zeyle vaste, 330[regelnummer] Doe leden si meneghe onraste Ende menich onghemac. Die heleghe abdt doe sprac: ‘Dit mochte wel een visch zijn, Die desen werf dus trac in, 335[regelnummer] Seker hi was wel hout, Eer ghewies al dat hout, Up sinen rugghe braden.’ Gode si dicken baden, Met ghestaden moede, 340[regelnummer] Dor sine grote goede,
[pagina 7]
Dat hi se saen ghesande Tote eenen ghestadeghen lande. Doe si den vissche ontvaren, Ende wech zeylende waren, 345[regelnummer] Om te ziene meer wonder, Saghen si een eyselic commer Up dwater voer hem gaen. Het wilde haer scip vaen, Ende verderven mettien. 350[regelnummer] ‘Wy en dorven 't niet ontsien,’ Sprac sente Brandaen, ‘Wy en hebben hem niet mesdaen; Laet ons scip in Gods hant varen, God sal ons van hem bewaren.’ 355[regelnummer] Half waest visch ende half wijf, Al ru so was hem dat lijf, Dicken omme ghinc 't den kiel. Sente Brandaen nederviel Up sine bloete knien, 360[regelnummer] Ende bat Gode om zijn ontflien. Sine moonke baden alle gader, Dus verbaden si Gode, onsen vader, Dat dat vreeselicke wonder, Bezyden haren scepe ghinc onder, 365[regelnummer] Dat zijt hoerden borlen ende wallen, Dien langhen dach al met allen, In dier dieper zee gronde. Doe voeren si voert langhe stonde; Doe quamen si zeylende an een eylant, 370[regelnummer] Daer Sente Brandaen vant Eene pyne wonderlike; Sielen, als in meinschen ghelike, Ghinghen ende liepen daer up die zee, Hem was leyder arde wee 375[regelnummer] Van couden ende van groter hitte. ‘O wy! wat mach wesen ditte!’ Sprac die goede sente Brandaen, ‘Dat dus up die zee can gaen.’ Si spraken: ‘Wy zijn aerme zielen, 380[regelnummer] Dus moeten wy hier gaen ende zwielen, Ende aldus eewelike leven. Hadden wi om Gode ghegheven Den aermen drincken, water scone, So waren wi van betren lone. 385[regelnummer] Wy waren drossaten ende scijncke, Om dat wy dat heten ende drincken, Dat ons onse heeren hieten gheven Den aermen, doe wi hadden ons leven, Ende dat wi dat onthilden den aermen, 390[regelnummer] So en wil God onser niet ontfaermen. Van couden zijn wi in groeter noot, Ende van hitten in pynen groot, Van dorste lyden wi bitter wee, Al es ons so na die zee. 395[regelnummer] Wy segghen hu, te waren, Wy en moghen in ·C· jaren Geen dropel niet ghewinnen. Helpt ons bi dijnre minnen, Brandaen, wel lieve heere, 400[regelnummer] Bidt Gode voer ons zeere.’ Sente Brandaen alleene Bat Gode, met herten reene, Dat hi hem lavenesse wilde senden. Doe wart dien zielen in hare allenden 405[regelnummer] Van Gode een drincken gheorlooft, Ende dat si metten watre haer hooft Netten mochte metter hant. Doe neghen si alle den zant, Den heleghen sente Brandane, 410[regelnummer] Die doe keerde van dane Met weenenden hoghen, Ende screef dat Gods vertoghen. Doe hiet sente Brandaen Sinen kiele wel ghedaen 415[regelnummer] Van dier steden wenden. Die aerme zielen in hare allenden, Die daer liepen up die zee, Riepen: wach ende wee! Doe de kiel danen vloot, 420[regelnummer] Want si bleven in groter noot. Doe voeren si met ghemake, Up die wilde zeewes vlake; Doe horden si saen booten Meneghen wint grooten, 425[regelnummer] Een storm hem an viel, Die verdreef haren kiel Noort waert an dat Levermeere, Daer dat cleene Gods heere Wel na verzeylt was in groter noot, 430[regelnummer] Si waerre wel na bleven doot.
[pagina 8]
Dit verzach sente Brandaen Menich scip al daer staen, Ende meneghen mast boom waghen, Huter Leverzee daer raghen. 435[regelnummer] Het dochte hem zijnde een wout, Hoe dicke hem God sine doghet gout. Daer sprac van Gods weghen ane Eene stemme aldus Brandane: ‘Vare oest waert metten baren, 440[regelnummer] Hier moghedi niet voerder varen, Daer ligghen steene in die zee, Die meneghen scepe doen wee. Wat scepe met ysere bi hem quame, Tote hem hijt trocke ende name, 445[regelnummer] Ende het moeste daer al bliven.’ Doe begonste se een wint driven Van daer in 't oest hende, Jeghen eene steenwende. Doe sach sente Brandaen 450[regelnummer] Eenen sconen monster staen, Daer woenden moonken inne, Die Gode dienden met zinne, Ende hadden ghedaen menich jaer. 's Nachts so bleef sijn kiel daer, 455[regelnummer] Onder dien hoghen steene; Sente Brandaen alleene Ghinc boven up dien hoghen berch, Daer vant hi een eerlic werc Van dien Gods kinden. 460[regelnummer] Niet en conste hi ondervinden, Wat se daer hadde bracht, Sonder alleene die Gods cracht. Haer leven was claer ende reene, Sulke moonken bebben wi gheene, 465[regelnummer] Si riepen alle saen: ‘Sijt willecome, heere Brandaen.’ Deser rijcker Gods deghene, Diere en was maer zevene, Hem quam daghelike hare spyse 470[regelnummer] Van den eerdschen paradyse. Te middaghe bracht hem ghedraghen Een duve ende een raven Drie broede ende een half ende eenen visch, Up der goeder lieder disch. 475[regelnummer] Die visch quam al ghebraden Wel zeere si doe baden Den heleghen Brandane, Den Gods onderdane, Dat hi met hem wilde heten gaen. 480[regelnummer] Doe sprac sente Braendaen, Harde wyselike: ‘Mijn heere God es so ryke, God van den paradyse, Hi hadde mi mine spyse 485[regelnummer] Harde wel ghesent hare, Wiste hi dat ic 's werdich ware. Hoe gherne ic sine ghenaden doghe, Ende dat es mine ghelove, Hine wildes niet zenden, 490[regelnummer] Mi aermen ende allenden, Die hu bi ziere ghenaden versach, En 't fierde broet ontwee brac, Dat hu sijn bode hevet bracht, Doe haddi mijns wel ghedacht, 495[regelnummer] Met zijnre lijfneere, God de vader, Nu suldi alle gader In sinen name heten, Ende sult oec alle weten, Dat ic 't late sonder nijt, 500[regelnummer] God voedt hu t'alre tijt, Up desen dorren steene. Ic hebbe van Gode te leene, Van visschen, vruchten ende brode, Alles dies ic bem van noode 505[regelnummer] Hebbic in minen kiele. Over mine aerme ziele Bidt Gode van hemelrike, Dat hi haer gheve sijn rike.’ Dus so bat hi Gode, 510[regelnummer] Doe quam die hemelsche bode, Ende brochte hem sine spyse, Van den Gods paradyse. Doe de heeren hadden gheten, So laet ons die bouc weten 515[regelnummer] Dat Brandaen, die heleghe man, An die heeren orlof nam, Entie heleghe Brandaen Ghinc weder te scepe saen. Daer quam een zuut-westen wint, 520[regelnummer] Die dreef hem also hi kint
[pagina 9]
Weder noort-oest te dale, Up die wilde zee scale, Daer leden si menich wee. Doe vonden si in die zee 525[regelnummer] Eenen steen so hoeghen, Sinen consten niet verhoeghen. Up dien selve hoghen steene So sat een man alleene, Die ru was als een beere; 530[regelnummer] Hien sach niet dan lucht ende meere, Dat was een clusenare, Hoe dat hi daer commen ware, Vraechde hem sente Brandaen: ‘Ic bem den moonken onderdaen,’ 535[regelnummer] Seide hi weder, ‘gheloves mi Daer du dese weke waers bi; Ic hebbe gheseten alleene, Up desen hoeghen steene, Een jaer min dan ·C· jare. 540[regelnummer] God heeft mi tote hare Daghelics sine spyse ghegheven, Bi sinen troeste moet ic leven, So dat God wel weet, Dat ic sint anders niet ontbeet 545[regelnummer] Van dat ic eerst hier quam, Ende ic nye zint en vernam Levenden meinsche nemmermeere Dan hu, wel lieve heere.’ Doe vraechde hem sente Brandaen 550[regelnummer] Hoe sijn leven was ghedaen, Eer hi daer commen ware. Doe sprac die clusenare: ‘Ic secht di ghewaerlike, Ic was een coninc rike, 555[regelnummer] Pantifilia hiet mijn lant, In Capidocia een ander ghenamt. Daer nam ic een scone wijf, Dies lydet groete pyne mijn lijf, Want het was de suster mine, 560[regelnummer] Dies doeghic groete pine; Daer bi so haddic sonen twee, Dies lydic menich wee. Doe d'houdste te sinen scilde quam, Sijn lijf dat ic hem nam, 565[regelnummer] Dor minen grammen moet. Daer d'andre bi eenen scepe stoet Nam hem een donderslach sijn lijf, Oec versloughic mijn scone wijf. Doe alle die zonden up mi laghen 570[regelnummer] Doe vreesdic die Gods plaghen, Ende ic ghinc haestelike, Ende liet al mijn rike, Beede vrienden ende maghen, Ende ghinc te scepe in dien daghe, 575[regelnummer] Ende wilde mine groete zonden Varen den paeus orconden. Doe rees een storem up die zee, Die mi dede harde wee, Also ic hu mach vertellen, 580[regelnummer] Daer bedorven alle mijn ghesellen, Maer ic ontclam alleene, Up desen hoeghen steene, Ende claechde mine mesdaet Hem, die mi ghescepen haet; 585[regelnummer] Hier wachte ic zijnre ghenaden Van minen groeten mesdaden. Ic sechdi oec vorware, Ic hore hier openbare, Elker daghelike, 590[regelnummer] Den sanc van hemelrike.’ Doe seide sente Brandaen: ‘Secht mi, lieve heere, saen, Als hu dat coude ane gheet, Hoe moghedi, sonder cleet, 595[regelnummer] Van couden hier gewesen? Van liedcn hebbic ghelesen, Dat waren eenzedelen, En dienden Gode, den edelen, Dat alles ghemacx vergaten, 600[regelnummer] Niet dan 't cruut si en haten, Maer in bosschen ende in velde, Daer hem elc te sine scelde, Of in duwieren of in riede, 604[regelnummer] Behilden hem die goede liede, Dat hem 't coude niet mochte deeren.’ - ‘Mach ic die siele gheneeren,’ Sprac die ruwe clusenare, ‘So hebbic arde ommare Wat noede dat mijn vleesch heeft, 610[regelnummer] Dic wyle dat hier leeft;
[pagina 10]
Als ic hier sitte, sonder waen, Ende mi die coude te seere bestaen, Slupe ic in eenen hole sciere, Onder eenen tempel hiere, 615[regelnummer] Daer verbeide ic dat ghescille. Ic wane het es Gods wille Dat mijn lichame ende mijn beene, Up desen hoghen steene, Den domsdach moeten verbeiden. 620[regelnummer] God moete hu gheleiden, Ic en spreke jeghen hu nemmeere. God, onse lieve heere, Die gheve hier na eewelike Ons allen zijn hemelrike.’ 625[regelnummer] Sente Brandaen voer van dannen, Met sinen Gods mannen, Up des zeewes vloede. Daer worden si arde moede Van den winde metten baren, 630[regelnummer] Daer si in moesten varen; Daer dreven si metten winde Weder in 't allinde An eene vreeselike stat. Die bouc die seit ons dat, 635[regelnummer] Dat hi eere hellen pit verzach, Daer men in riep: o wy! o wach! An eenen donckeren berghen. Daer waren in zwaren erghe, Arde vele aermer zielen, 640[regelnummer] Die daer branden ende wielen; Dien berch bernet emmermeere, Daer es meneghe ziele in zeere, Daer en hordi anders niet mee Dan: o wy! ende wach! ende wee! 645[regelnummer] Daer hoerdi cryseltanden, Daer sach hi vlieghen die branden In die wolken hoeghe upwaert. Sente Brandaen sprac ter vaert Ten proofst, die der hellen plach: 650[regelnummer] ‘Segghe mi oft wesen mach, Wat es die grote omminne, Die ic nu daer hore inne?’ Doe seide een der pijnheeren: ‘Hier zijn vooghde ende onrechte heeren, 655[regelnummer] Dat moochdi ghetrauwen, Ende oec ongherechte vrauwen, Loese meyeren ende loese schepenen, Die moeten 't nu hier berekenen. Ic sechdi noch meerre wonder, 660[regelnummer] Die wroughers sijn hier onder, Ende alle die verraderen, Die moeten wi hier vergaderen, In dit diepe afgronde, Die alle met haren monde, 665[regelnummer] Dat alle weghe ontfaen, Dat van hem quam ghegaen Van alre bozer dinghe. Dits haer loen, in waerliker dinghe, Om dat si dies ghedochten, 670[regelnummer] Dat si hare heeren brochten, Dat si, om cleene mieden, Mesvoerden die aerme lieden; Daeromme so moeten si hier Bernen in dit heete vier. 675[regelnummer] Oec zijn hier ander zielen, Die in sonden vielen, In overden, in ghiericheit, In alrande boesheit, Entie met boeser scalchede 680[regelnummer] Haren evenkerstin mede Dicken hebben verordeelt, Dies werden si eewelic hier verzeelt, Om dat si niet wilden afstaen No rechte boete ontfaen.’ 685[regelnummer] Doe riepen die aerme zielen: ‘Brandaen, heere, wi zwielen In wel bittre caryne, In dese groete pyne. Brandaen, wel lieve heere, 690[regelnummer] Bidt Gode voor ons zeere.’ Die duvel hieten wech varen: ‘Ic segghe hu,’ sprac hi, ‘te waren, Ghi en wert niet zijnre hulpen vro, Hi en mach hu helpen niet een stro, 695[regelnummer] Ghi roupt al jeghen spoet, Ghi en hadt nye wille no moet Om Gods wille te doene, Dus en hebdi nemmermeer zoene.’ Een evel stanc hem ane viel, 700[regelnummer] Doe keerdi danen sinen kiel,
[pagina 11]
Ende si quamen aen een eylant; Daer ghinc die zorghe in hant, Want arde doncker waest daer. Daer en waest niewers claer, 705[regelnummer] Maer die gront der zee was goudijn, Daer dat slijc soude zijn. Oec waren daer edele steene, Om dien kiel al ghemeene; Wel menich edel carbonckel, 710[regelnummer] Al waest daer arde doncker, Hadde daer God verborghen. Daer laghen si in groter zorghen, Drie nachte ende drie daghen, So dat si niet en saghen 715[regelnummer] Sonne, mane, no sterren licht, Des saghen si twint nicht, Maer al donckernesse sonder dach; Die kiel daer al stille lach. Doe hiet sente Brandaen 720[regelnummer] Eene barke wel ghedaen, Huten kiele, trecken; Daer in spronghen die recken, Ende voeren met zinne Dat si quamen daer inne. 725[regelnummer] Doe voeren si in een eylant, Daer die Gods wygant Liet sinen kyel staen, Also wy vernomen haen. Daer ghinghen si up te hant, 730[regelnummer] En doe si quamen up dat sant, Waren si blyde ende vroe. Met sente Brandaen ghinghen si doe Neven een water te dale, Tote eene der scoenster zale, 735[regelnummer] Die nye kerstin man sach, Als ic hu mach doen ghewach. Die zale was buten ghuldijn, Dat die style souden zijn, Dat was al karbonkel; 740[regelnummer] Daer en was gheen so doncker, Hi en lichte alse 't sonnescijn. Voer die zale spranc een water fijn, Daer was so vele goets in, Dat vulprysen mochte gheen zin; 745[regelnummer] Balseme ende tyroop, Dies was daer goeden coop. Olyve, honich ende zeem, Dat vloyde daer over een; In ·IIII· aderen het vloot, 750[regelnummer] Dat dochte hem wonder groot. Om dien selven borne scone, Daer was meneghe wone, Daer stonden vele bome scone, Alomme als eene crone. 755[regelnummer] Daer stonden menich cedrus, Ende menich platanus, Ende furijn ende wijngaerde, Ende bome van meneghen aerde. Specien stonden daer so vele, 760[regelnummer] Dat dat ic hu segghe wele, Haddic 't ghescreven al te male, Dat daer stont voer die zale. Het soude eer lyden een jaer, Eer ic 't ghescreve overwaer, 765[regelnummer] In hoe menegher manieren Daer bome stonden ende crude diere, Ende meneghe wonderlike dinc. Ay! hoe in twifele ghinc Alle dier moonken moet. 770[regelnummer] Dwesen dochte hem daer so goet, Dat si noede keerden wedere, Het schenen scone pacus vederen Van der zalen boven dat dac. Daer was alle dat ghemac, 775[regelnummer] Dat een keyser hebben soude, Ende hi feeste houden woude. Den moonken quam in haren zin, Dat si alle gaen daer in, Om te siene die scone zale. 780[regelnummer] Een der moonken stal daer tien male Eenen breydel wel ghedaen, Dat sal hi becoepen saen, Wel zeere, sonder twifel. Daer stont bi een duvel, 785[regelnummer] Die 't hem riet met liste, Ic wane hijs niet en wiste Waer omme dat hine hem boot, Dies leet hi pyne groot. Hi riet hem dat hine name, 790[regelnummer] Want hi hem wel ware betame
[pagina 12]
Met te rydene in zinen lande, Dies leet hi groete scande. Hi roerdene dat hi waghede, Hoe wel dien moonc behaghede, 795[regelnummer] Dat hine claer sach scinen, Dies waren sine pinen Ter hellen vele groet, Want der duvele conroet Pijndene, doe hi daer quam, 800[regelnummer] Om datti daer den breidel nam, In die zale metter hant, Ende baerchen onder zijn ghewant. Doe sijt besien hadden wale, Te hant ruumden si die zale, 805[regelnummer] En ghinghen wech te zamen; Doe si een lettel bet voert quamen, Doe so sach sente Brandaen Al te scone eene borch daer staen, Die scoenre was dan die zale al, 810[regelnummer] Daer die moone den breydel stal. Doe saghen si, tien tyden, Alomme verre en wyde, Dat lant in allen zyden claer. Negheenen nacht en was daer, 815[regelnummer] Daer en was rijm no snee, Daer en dede hem de wint niet wee, Van reghene en waest daer niet nat; Een houd man al daer zat Voer die poorte vrome, 820[regelnummer] Hi was arde scone, Ende wel ghehaert, Graeu was hem zijn baert, Enter selver borch voren Ghinghen jonghelinghen dore, 825[regelnummer] Arde vele ende ghenouch, Also vertellet die bouc, Ende seit al openbaren Dat het inghele waren. In die poerte stont een jonghelinc, 830[regelnummer] Die maecte eenen wyden rinc, Met eenen zwerde vierijn, Dat mochte wel die inghel zijn, Die men hiet Cherubin, Die daer niemen liet commen in, 835[regelnummer] No stille, no openbare, Dan der inghele scare. Doe quam sente Michaël, Die moet ons geleeden wel Metten anderen jonghelinghen; 840[regelnummer] Aldaer die moonken ghinghen Nam hi eenen moonc bi den rocke, Bi den aerme, ende bi den toppe, Ende leeddene in die borch dore, Daer doe die inghel stont vore 845[regelnummer] Met sinen zwerde vierijn. ‘Hier mochten wi wel te langhe zijn,’ Sprac sente Brandaen doe, Tote sinen ghesellen toe, ‘Hier hebben wi ghenomen 850[regelnummer] Meer scaden dan vromen, God heeft ons wonderlike Ghemindert in sijn rike; Onsen monc moeten wi hier laten, Weder dat ons mach scaden of baten. 855[regelnummer] Dese muere sijn so hoghe Onser negheen can se verhoghen, No die lanchede verkiesen; Hier en willic niet meer verliesen,’ Sprac die heleghe Brandaen, 860[regelnummer] ‘Ic wille weder te scepe gaen.’ Als ons die bouc maect wijs, So was dit deertsche paradijs. Doe si te scepe quamen Ende orlof ghenamen 865[regelnummer] Van dier doncker zee ende lande, Een der moonke doe verkande Dat die gront goudin was, Ay! hoe blide waren si das. Doe ghinghen si hute met spele, 870[regelnummer] Ende droughens in den scepe vele, Elkerlijc in sine hande, Daer si zint mede in haren lande Eerden menich godshuus. Mettien so hoerden si een geruusch 875[regelnummer] Metten windes vlaken, Ende een weder also craken, Ende een vier also blecken, Dat die goede Gods recken Ontsaghen des hemels vallen. 880[regelnummer] Doe quamen die duvele met allen,
[pagina 13]
Ende heesscheden met rechte Den breydel dief, die si zochten. Om dat hi den breydel stal, Voerden sine in den afgront al, 885[regelnummer] Daer moeste hi in der pinen dooten Met anderen, sine ghenooten. Doene begreep die viant, Metten breydele hine bant, Diefs recht maecte hi hem cont; 890[regelnummer] Hi voerdene wers dan een hont, Hi sleepten met vleesch ende met beene Over strunc ende over steene, Te zijns heeren aensichte. Daer was een groet gheruchte, 895[regelnummer] Daer hine voerde te zijnre scolen, Die sint meer hebben verstolen Willen 't al voer niet slaen, Maer en sal also niet gaen, En si dat zijs af staen, 900[regelnummer] Ende daer af penitencie ontfaen, Anders sullen si moeten quellen, Metten duvelen in der hellen. Sente Brandaen hads toren, Dat hi zondelike verloren 905[regelnummer] Sinen moonc aldus heeft; Met tranen hi aldus claghende zeecht ‘Waric niet een droghenare, God en hadde mi niet so zware, Ghegheven dese meswende 910[regelnummer] Hier in deser allende. Dat God des ghehinghet, So es mine vaert ghelinghet, Ic en sceede henen nemmermeere, Mi en doe hebben onse heere 915[regelnummer] Minen moonc wedere, Eer willic hier nedere Soucken ons heeren oemoet, Tote mi die duvele doet Minen moonc weder zenden, 920[regelnummer] Hute der zwaerre allenden.’ Si weenden vele tranen, Gode riepen si ane, Met herten vele zeere, Dor zijnre moeder eere. 925[regelnummer] Doe sagen si een sittijn Met ·II· hornen vierijn Dat so lichte daer inne. Daer sprac een stemme hute van binnen: ‘Wat wijtstu mi, Brandaen, 930[regelnummer] Des en hebbic niet ghedaen, Die duvel voerdene te zijnre scolen, Omme dat hi heeft ghestolen. Waer omme belghestu up mi, Onschuldich bem ic jeghen di, 935[regelnummer] Du wetes wel dat Adaem, Om eenen appel dien hi nam, Was in die helle vorwaer, Daer omme ·V^m· jaer; Also eist huwen moonc vergaen, 940[regelnummer] Met diefs rechte es hi ghevaen, Ende es der hellen ghegheven.’ - ‘Ne scende, heere, niet zijn leven,’ Sprac weder sente Brandaen, ‘Heeft mijn moonc hiet mesdaen, 945[regelnummer] Dies willicken voert bringhen Voer hu in allen ghedinghen.’ In cruce si hem strecten, Biddende met tranen si wecten Gode, onsen sceppare, 950[regelnummer] Ter herten wart hem zware, Haer bede wilden si niet begheven, Altoes si daer an bleven, Tote die almachteghe God Den duvele gaf een ghebod, 955[regelnummer] Dat hi Brandane t'sinen ghenoughe Sinen moonc wederdroughe, Toten kiele in der vloeden. Onlanghe si daer mede stoeden, Hi en ghincker omme loepen, 960[regelnummer] Den breydel moesti becoepen, Dat hi up sulc een ors zat, Quam om dat hi Gods vergat, Daer hi dien breydel tien male Hier voren stal in die zale. 965[regelnummer] Der heetter hellen heere, Torende vele zeere, Dat hi dien moonc moeste draghen Toten kiele up sine craghen. Doe hine brochte up dat boort, 970[regelnummer] Doe sprac hi lude zeere ghescoort:
[pagina 14]
‘Weetstu niet “sprac hi,” Brandaen, Dattu mi leede hebs ghedaen, Du en laets mi niet behouden Dat wi met rechte hebben souden, 975[regelnummer] Du mesdoet jeghen ons, dats waer.’ Die moonc dochte hem arde zwaer, Ende den wech arde lanc, Daer hi die letanie zanc, Sittende up sinen halsbeene. 980[regelnummer] Over stoc ende over steene, Daer hi den moenc drouch, Drouchine ten kiele ende louch, Ende warpene in de stevene weder Onsachte sette hine neder. 985[regelnummer] Daer was hem sine verwe van eere Verwandelde also seere, Dat sine cume verkanden. Pec hadden hem die helsche vianden Ghewreven an lijf ende an baert, 990[regelnummer] Die huut was hem ter vaert Swart bemasschert ende berompen; Van stocken ende van tsompen Haddi ghehadt meneghen stoot. Die duvel scree daer hi wech scoot, 995[regelnummer] Ende vloe van den goeden lieden saen, Ende die goede sente Brandaen Weende van groete lieve, Ende sprac toten breydeldieve: ‘Haddi des breydels vermeden, 1000[regelnummer] Ende met eere aelteren ghereden, So en ware hu crune met huwen baerde, Ende huwen hals niet so aerde Swart bepeket no bezinghet, Nu hebdi arde zeere ghelinghet 1005[regelnummer] Up die zee mine vaert.’ - ‘Mi es leet dat hi ye ghesmeet wart.’ Sprac die bezijnchde capelaen; Doe louch zeere sente Brandaen. Doe aldus sente Brandaen 1010[regelnummer] Weder sinen capelaen Ghewan van der hellen, So mach ic hu voert tellen, Dat hi voer, langhe wyle, Up die zee ende meneghe mile. 1015[regelnummer] Doe vernam sente Brandaen, Die goede vele saen, Een dier, dat hiet Cyrene, Die slapen doet die ghene, Die 't horen zinghen ofte sien; 1020[regelnummer] Van zijnre bliscap moet ghescien Ter zee groet ongheweder. Doe viel sciere neder Sente Brandaen op sine knie, Ende bat Gode dat hi moeste ontvlien 1025[regelnummer] Dien diere, so hi best can; In slape wart die stierman, Haer selves si al vergaten, Dat si en wisten waer si saten, Elc moonc wel vaste sliep. 1030[regelnummer] Die kiel sonder stierman liep Tote eenen bernenden berghe dan, Daer hute quam loepende een lanc zwert man; Hi riep toten kiele, Hute zinen groeten ghiele, 1035[regelnummer] So hi luuts mochte, Ende wecket se arde onsochte; Hi hiet se tote hem keeren, Hi seide, hi soude hem leeren Den meester stierman boude, 1040[regelnummer] Waer hi best benen soude. Doe hiet sente Brandaen Sinen kiel wel saen Toten berghe keeren, Omme dat hi hem soude leeren, 1045[regelnummer] Maer des duvels cose, Die was arde boze. Doe seide des duvels bode: ‘Mochte ic wel, dor Gode, Dinen kiel, heere Brandaen, 1050[regelnummer] Die soude eene quade vaert angaen; Du soudes ontghelden metter spoet Dattu ons so leede doet. In can jeghen hu niet ghehebben, God en wille hu niet ontsegghen, 1055[regelnummer] So wat dat dijn wille es, Want dine bede so moghende es. Du souts dat wel ghenieten, Lietstu di dat verdrieten, Dat hu mijn vernoy niet ware lief; 1060[regelnummer] Du naems mi den breydel dief,
[pagina 15]
Die achter di sit aldaer. Hi zweet van anxte, dat es waer, Ende van zorghen, die hi heeft ontfaen.’ Doe sprac sente Brandaen: 1065[regelnummer] ‘Dat es sine boete, Dat hi hem wasschen moete. Mi ne dinct niet so goet, Hier es so scone eene vloet, Dat hi hem wel ghewasschen mach.’ 1070[regelnummer] Die moonc scamelike lach; Met vele groter zorghen, So haddi hem gheborghen, Onder eene scipbanc. Die tijt dochte hem arde lanc, 1075[regelnummer] Die duvel louch zeere omme das, Dat hi so zeere vervaert was. Doe hi sijn spot hadde ghedreven, Bat hi hem dat hi hem wilde gheven Weder sinen capelaen, 1080[regelnummer] Hi sondene arde scone dwaen, Hi roke up hem te zeere. Doe seide die milde heere, Die goede sente Brandaen: ‘In gheve hu niet den capelaen, 1085[regelnummer] Mi dincke dine cozen, Onnutte ende ghebozen, Dijns sprekens bem ic zat.’ Den stierman hi doe bat, Dat hi weder keerde up 't meere. 1090[regelnummer] Doe quam des duvels heere Huten berghe, ende daden hem wee, En volchden up die zee, Ende droughen in haer hande Groete gloyende brande, 1095[regelnummer] Ende groete gloyende schichten, Als of si wilden vechten. Si worpen neder ende scooten Up die in den kiel vlooten, Met groten torne moede, 1100[regelnummer] Maer God, onse heere, die goede, Behoede se jeghen al mesweghen. Ic wane van boven die reghen So dicke nye en viel, Alse daer, omtrent den kiel, 1105[regelnummer] Die brandere entie schichte vloghen. Die moonken met riemers toghen, Omme saen te sine huter noot, Dus jaghet se 't helsche conroot; Si zeylden wat si mochten. 1110[regelnummer] Die duvele worpen onsochte Na den vluchteghen kiel; Den heeren saen gheviel Dat si, bi Gods hulpe, waren Der vreesen al ontvaren. 1115[regelnummer] Brandaen voer voert, met trauwen, Doe liet hem God bescauwen Van inghelen vele scaren, Die boven hem quamen ghevaren, Die voerden meneghe ziele 1120[regelnummer] Boven sinen kiele, Den lof Gods si daer boven zonghen, Dat men de lucht mochte horen clonghen, Dat dede hem God te minnen, Dat hi hem liet verkinnen 1125[regelnummer] Wat die gheeste wouden, Ende waer si henen souden. Doe sach sente Brandaen Eenen sconen tempel staen, Met tiene scone choren, 1130[regelnummer] Die nye man conste testoren, Sonder God die 't vermochte. Die chierheit te segghene en vermochte Negheen erdsche man. Doe screef sente Brandaen 1135[regelnummer] Alle dwonder dat hi sach, Daer hi in zinen kiele lach. Doe Brandaen, die Gods deghen, Te rechte hadde al bescreven Die twee scone paradise, 1140[regelnummer] Doe waende die goede wise, Die Gods dienare, Dat hi al quite ware Van des waters aerme scaren, Ende hi te lande soude varen. 1145[regelnummer] Doe bat die heere goede, Met eenen neerensten moede, Onsen eeweliken troest, Diene dicken hadde verloest, Dat hine saen ghesande 1150[regelnummer] Weder te sinen lande.
[pagina 16]
Doe quam een vreeselic wint anschyne, Die hem verdreef entie zine, Verre danen up die zee. Daer wart hem arde wee, 1155[regelnummer] Die storem wart arde groet, Die zee borlende ende scoot, Mids dat hem so verhief die wint. Doe saghen die Gods kint So vele visschen daer in die zee, 1160[regelnummer] Dat hem die zorghen daden wee; Si sagher van so vele manieren Ghelijc beesten ende wilde stieren, So vele onder dat water gaen. Doe seide sente Brandaen: 1165[regelnummer] ‘Dit es seker de Leverzee, Daer ic af, wylen eer, Las so menich teekijn, Dat es dat ghelove mijn. Maer ic hebbe groot wonder 1170[regelnummer] Van den gronde hier onder, Hoe hi se wel ghevoeden moghe Dat hem allen ghenonch doghe; Maer God, onse heere, es so rike, Dat hi hem daghelike 1175[regelnummer] Haer voetsel gheven mach.’ Tote eenen capelaen hi sprac, Dat hi sochte paerkement; Hine wilde laten twint, Die waerheit hi scriven began, 1180[regelnummer] Ende hi beval den stierman, Dat hi den kiel hilde stille, Om zijnre hulden wille, Tote hi die waerheit hadde gescreven Van den visschen, die daer dreven. 1185[regelnummer] Die moonken hadden groten vaer Van den visschen, die waren daer, Dat si haer scip bederven mochten. Brandaen troeste se dat hi mochte, Ende seide: ‘Lieve broeders mijn, 1190[regelnummer] Wilt in Gode betrauwende zijn, Dor hem sijn wi hute ghevaren; Hi sal ons wel bewaren, Hi heeft alles dinc ghebod, Ende es die almachteghe God. 1195[regelnummer] Ende sente Marie, die goede, Die si hier in onser hoede, Teghen dat ons evele zy. Dies jonne ons filii dei, Ende alle dat hemelsche heere 1200[regelnummer] Helpe ons huut desen meere; Amen segghet alle gader Ende vleeuwet den hemelschen vader.’ Doe quam hem an een sachte wint, Doe saghen si waer een Gods kint 1205[regelnummer] Up die zee voer hem zwevede; Het sceen dat onsachte levede, Het vlotede up eenen rusch eerden. Wat mochte zijns gheweerden, Als verstoremden der zee vloeden, 1210[regelnummer] Maer dat God zijns nam hoede; Van den kiele vloe hi doe. Sente Brandaen sprac hem toe, Dat hi van God weghe jeghen hem sprake, Die rusch verbeidde met ghemake, 1215[regelnummer] Ende wart gheorsam saen; Ende doe hi bi hem quam, Brandaen Toter creaturen hi dus sprac: ‘Doghedi om Gode dit onghemac, Up dese wilde zee, 1220[regelnummer] Of doghestu dit wee, Dor dijns selves mesdaet? So mach dijns werden raet. Ic bem een abd ghewyhet, Ende metter stolen ghevryhet, 1225[regelnummer] Die ic van Gode hebbe ontfaen Dat ic mach in baten staen, Ende haer pine hem corten mach, Beede jaer ende dach; Hebdi al sulke dinc ghedaen, 1230[regelnummer] Dor God so willic di onfaen.’ Doe sprac die eenzedele: ‘Met mi so wart di evele, Vergouden dijn capelaen, Dien du verlores, Brandaen, 1235[regelnummer] Vore den scone paradise. God heeft mi mine spise, Ende alle mine lijfnare, Een jaer min dan ·C· jare, Up dese zee ghegheven; 1240[regelnummer] Bi zijnre ghenaden moet ic leven,
[pagina 17]
Ende wachten na zine leere, Mijnre broeders es noch meere. God, onse vader, es so goet, Dat sine ghenade ons voedt 1245[regelnummer] Metten hemelschen brode. Hi halp ons te onser node, Daer dijn moonc weder quam, Dien hu die duvel nam, Voer die rikelike zale, 1250[regelnummer] Daer hi stal den breydel so wale. Si wachten oec haren hende Up die hoghe steenwende. Die ruwe heere alleene, Dien ghi saecht sitten up den steene, 1255[regelnummer] Die halp di ter stede An Gode, met zijnre bede, Dattu vercreghes dinen capelaen.’ Doe seide sente Brandaen: ‘Dore die Gods eere, 1260[regelnummer] Nu segghe mi noch meere Van dien heeren, hoe si leven Ende hoe si daer verdreven; Sy leven so heleghelike, Ende verdienen Gods rike.’ 1265[regelnummer] Doe sprac die heere goede, Met groeten oemoede: Een stat was, hiet Vaserijn, Danen dat wy gheboren zijn, Die stont in eenen lande, 1270[regelnummer] Daer men Gode niet en kande; Dor des volcs grote zonden So zanc 't al in afgronden. Alle dat groete lant, Ende alle dat boze volc te hant, 1275[regelnummer] Dat nam daer quaden hende; Maer up die hoghe steenwende So heefter God een deel gheset Van onsen broeders, dat wet. Daer voet se die Gods cracht, 1280[regelnummer] Die mi hare hevet bracht, God, onse lieve heere. Onse broeders es noch meere, Die ghelijc mi leven, Ende up dese russche zweven 1285[regelnummer] Boven der zeewes gronden. Dat quam van minen zonden, Dat wi ghesceeden waren, Dus moet ic alleene varen. Doe dat lant verdranc. 1290[regelnummer] Ende meneghe borch versanc, Also Sodoma dede ende Gomorre, Die groete stercke torre; Daer scorde alle die eerde, Ende alle die groene zwerde 1295[regelnummer] Van dien erderyke. Desen rusch hondic vastelike Tote minen hutersten hende; God moete ons allen zenden In hemelrike met eeren. 1300[regelnummer] Noort-waert saltu keeren, Daer saltu sien groet wonder.’ Een wint hief daer van onder, Die se sonder orlof dede sceeden, Elc voer daerne God wilde gheleeden. 1305[regelnummer] Daer voer die kiel, in corten wyle, Over meneghe mile, Dat quam van eenen bedruussche, Ende van eens wints gheruusche, Dat die kyel also verspranc, 1310[regelnummer] So meneghe dachvaerde lanc. Daer wart hi wel gheware Dat hi den bouc ontgalt dare, Dien hi bernede in den viere; Dat becochte hi wel diere, 1315[regelnummer] Daer die kiel so verre spranc, Meer dan ·M· milen lanc, In groeter ongheweltheit; En hadde ghedaen Gods ghenadicheit, Hi en hads niet moghen ghenesen; 1320[regelnummer] Daer voer hi voert, so wi lesen. Doe versach sente Brandaen Eenen naecten man saen Al ru sittende alleene, Up eenen heeten steene; 1325[regelnummer] Hi leet wel groete nozen, An d'een zyde was hi vervrosen Dor vleesch ende beene; Up d'ander zyde van den steene Verbrande hi van hitten dan; 1330[regelnummer] Na sine werken hi loen ghewan.
[pagina 18]
Voer hem hinc blayende een dwale, Die halp hem arde wale, Die slouch die hitte dane, Dies quam hem baten vele ane, 1335[regelnummer] Beede van hitten ende van couden. Sine pine was menichfoude; Des zondaeghs stont hem also, Dies was hi arde vro, Hem dochte openbare 1340[regelnummer] Dat hi in werschepen ware. Des maendaeghs arde vroe Quam hem groete pyne toe, Doe voerdene in der hellen Die duvele met sine ghesellen. 1345[regelnummer] Doe si hem so bi quamen Dat si sine pine vernamen, Begans hem ontfaermen; Doe vraeghde Brandaen dien aermen Van wat volcke dat hi ware. 1350[regelnummer] Doe sprac die sondare: ‘Ic bem die aerme Judas, Om dat ic so ongetrauwe was, Dat ic vercochte, sonder noot, Die mi ghesciep ende gheboot; 1355[regelnummer] Dat hebbic zwaer ontgouden. Doe't mi berauwen soude, Doe quam die leede duvel, Ende gaf mi eenen twifel, Ende riet dat ic mi hinc, 1360[regelnummer] Ende negheene boete ontfinc. Aldus nam ic die doot, Dies moet ic lyden desen noot; Haddic ghenade begheert met rauwen, God es also ghetrauwe, 1365[regelnummer] Het ware mi wel vergaen, God hadde mi ontfaen, Also hi den jode ontfinc, Die hem, daer hi an 't cruce hinc, Metten speere stac 't herte ontwee. 1370[regelnummer] Noch dede God ghenaden mee, Hi ontfinc den scaker dan, Om dat hi berauwen ghewan, Daer hi an den cruce hinc, Entie bitter doot ontfinc. 1375[regelnummer] Also hadde hi mi ontfaen, Waers mi berauwen saen, Mijns en wert nemmermeer raet. Maer mi dinct dat mi nu wel staet, Maer overmorghin vele vroe 1380[regelnummer] Sal mi den noot gaen toe. Dan werdet mi al benomen 't Goet, daer ic nu in ben comen; Dor des zondaeghs heere, Hebbic dese remedye heere. 1385[regelnummer] Stont mi dus t'allen daghen, So en soudic niet claghen, Nochtan en hebbic 't vorgoet, Maer dat mi vele wers doet Die grondeloze helle, 1390[regelnummer] Daer ic altoes in quelle, Ende eewelike in wallen. Die duvele met haren ghescalle Doen mi wel meneghen noot; o Wy! heere, waric doot, 1395[regelnummer] Of mocht ic versterven, So en soudic niet bederven In dus meneghen aerbeit, Die ic lyde in eewicheit, Van rauwen ende van leede. 1400[regelnummer] Dese noode alle beede Van couden ende van hitten, Daer ic hier in moet sitten, En houdic voer gheen verdriet. Ter hellen hebbic licht niet, 1405[regelnummer] Daer eist doncker emmermeer, Daer es dat eewelike zeer; Ter quader tijt wert hi gheboren, Die daer toe wert vercoren. Een hitte quelt mi daer, 1410[regelnummer] Eer ghi ghetastet wel een haer, Daer smolte wel een berch stalijn, Diene worpe daer in; Mochte ic hier langhe wesen, Mi dochte ic ware ghenesen. 1415[regelnummer] Mi doen mee wee die zorghen Jeghen den overmorghen, Dan die pyne, die ic hier moet ontfaen.’ Doe sprac sente Brandaen: 1419[regelnummer] ‘Of yemen over di bade, Zoude hu God doen eeneghe ghenade?’ -
[pagina 19]
‘Neen hi, “sprac Judaes,” die aerme, Want ic up Gode hadde gheen ontfaermen, Alle hulpe hebbic verloren, Maer dit dwaelkin hier voren, 1425[regelnummer] Veer mi hanghende namelike, Dat maect mi seere rike, Ende helpt mi wel zeere; Nochtan so stal ic 't onsen heere, Doe ic met hem ghinc. 1430[regelnummer] Het weert mi groete dinc Van desen heeten viere, Maer mi berauwes weder sciere. Doe gaf ic 't dor Gode Eenen zinen crancken bode, 1435[regelnummer] Die oyt sint sine bede Voer mi te Gode dede; Nu helpet mi zeere hier Jeghen dit sterke vier, Al en mach het also vele niet sijn, Als of 't met rechte mijn hadde ghezijn. 1441[regelnummer] Nochtan helpet mi heere, Harde vele meere Teghen desen heeten brant, Om dat ic 't selve gaf metter hant, 1445[regelnummer] Dan mi nu holpe alle die have, Al waert dat men se over mi gave, Die nu in die weerelt es; Dies moghedi sijn ghewes, So wel helpt dat goet, 1450[regelnummer] Dat die meinsche selve doet, Ende dat hi selve gheeft, Al die wyle dat hi leeft, Want achter-weldade Commen dicwile spade, 1455[regelnummer] Ende dat men naer dleven doet, Dat heeft aermen spoet Te helpene die selve niet en gheeft, Dor Gode, die wyle dat hi leeft.’ Doe Judas dit hadde gheseit 1460[regelnummer] Began hi driven groten aerbeit. Des maendaeghs metten daghe Maecte Judaes grote claghe, Ende jammerliken rauwe groot, Dat dbloet van sinen hoghen scoot; 1465[regelnummer] Hem naecte groet onghemac, Seere weendi ende sprac: ‘o Wy! onsalich ende arem man Dat ic ye eerdsch lijf ghewan, Daer ic nu varen moete, 1470[regelnummer] Dies en wert nemmermeer boete, Want bi verdiensten hebbic 't ontfaen.’ Doe hiet sente Brandaen Sijn helichdom bringhen voort, Ende settet up des kiels boort; 1475[regelnummer] Alse die duvele quamen, Ende dat helichdom vernamen, Dat hi se soude vervaren. Hi sach an sine ghebaren, Ende heeft wel vernomen 1480[regelnummer] Dat si saen sullen comen. Doe quamen die duvele met eenen heere, Hem dochte lucht ende meere Dat al was bernende vierijn: ‘Hier soudic ghevaren zijn,’ 1485[regelnummer] Sprac die bezijnghede capelaen, Die met zorghen was bevaen. Si vloghen boven den kiele, Hem scoot, huut haren ghiele, Pec ende vlamme onghiere, 1490[regelnummer] Met sulferachteghen viere, Dat gloyde ende wiel; Daer 't up die zee viel Berrende 't water alse stroe. Judase wilden si alsoe 1495[regelnummer] Voeren in der hellen, Daer sine souden quellen. Den vianden gheboet sente Brandaen Dat si een wyle souden staen, Ende Judaes souden vermyden; 1500[regelnummer] Gode bat hi in dien tyden, Dat dien nacht moeste ghenesen Judaes, ende quyte wesen Van dien helschen zeere, Dies bat hi onsen heere. 1505[regelnummer] Weenende hi so langhe bat, Dat hem God consenteerde dat. Die duvele doe luude screyden, Sy borlenden ende si neyden, Dat si sonder hem moesten varen. 1510[regelnummer] Met vele groeten scaren,
[pagina 20]
Keerden si weder ter hellen. Doe dreeghden sine te quellen Vele meer dan si souden, Of sine hadden moghen behouden. 1515[regelnummer] Dat dreeghen dede hem wee, Daer hi vlotede up die zee. Die duvele quamen weder doe Des morghins vele vroe, Te Judaes onghevalle. 1520[regelnummer] Crauwels brochten si alle, Die gloyden ende sneden, Onlanghe dat zijs vermeden, Maer in hem dat si se sloughen. Onscone dat sine droughen, 1525[regelnummer] Met alle metten steene. Si quelden sine beene, Doe sine up ghenamen, Ende een lettel danen quamen, Spraken si leelike toe 1530[regelnummer] Sente Brandane doe: ‘Daer omme sullen wine pinen meer Dan hi was ghepijnt eer.’ Doe seide sente Brandaen: ‘Het sal anders vergaen, 1535[regelnummer] Niet te meer en sal ghepijnt sijn hi, Om dat hi te nacht was bi mi, Al moghedi up mi scelden, Hi en saels niet ontghelden. Hu scelden hebbic ommare, 1540[regelnummer] Bi Gode, onsen sceppare.’ Ende met dieren woorden Gheboet hi dien verhoorden, Dat si hem en daden niet meer, Dan also si te voren eer, 1545[regelnummer] Des ander daghes hadden ghedaen; Ende also voerden sine wech saen, Vele zeere screyende In dier zwaerre allende. Doe hiet die heere goede, 1550[regelnummer] Up des zeewes vloede, Volghen met sinen kiele Na die aerme ziele, Maer die duvele ontvoerden se saen. Doe sach hi voer hem up slaen 1555[regelnummer] Eenen rooc wel gruwelijc, Dat was een pyne vreeselijc. Doe voer die goede sente Brandaen Metten Gods zeghe bevaen, Toten oversten hende, 1560[regelnummer] Onder eene steenwende. Daer saghen si alse bernende voghele varen Huut eenen bernenden berghe, te waren, Van menegherande tonghen, Die hel niet en zonghen, 1565[regelnummer] Dan: o wy! ende wach! ende wee! Eene grondelose zee Slouch daer up die west-zyde ane, So dat men 't hoerde dane Over meneghe mile; 1570[regelnummer] Daer na in corter wile Saghen si huut eenen berghe slaen Eene vlamme so ghedaen, Daer die gleinstren hute vloghen, Also groet als een hoven, 1575[regelnummer] Ende colen also groot als maste, Daer was pyne ende onraste. Huut dien selven berghe ran, Een water sulc en sach noint man, Het was zwart ende het wiel; 1580[regelnummer] Bander zyde daer hute viel Een water ende een wint ghereede, Die also cout waren beede Dat nye couder dinc ghewart, Daer hadden si moylike vaert. 1585[regelnummer] Up d'een zyde was hitte menichfout, Up d'ander zyde waest so cout, Dat den bomen in dien tyden, Die scorse scolden van den zyden. Doe so hiet sente Brandaen 1590[regelnummer] Hem allen te riemen gaen; Beede moonken ende scipman, Alle vinghen si daer an, Daer en wilden si niet letten meer. Daer si waren commen eer, 1595[regelnummer] Binnen eenen daghe ghevaren, Ghekeerden si cume in ·II· jaren. Doe dus die kiel ontran, Entie moede scipman Van der heetter aermer scaren, 1600[regelnummer] Doe quamen si saen ghevaren,
[pagina 21]
Up eene der bester eerden, Die oyt mochte gheweerden. Daer sach yemen selden, Daer wiessen up die velden 1605[regelnummer] Beede coren, vruchten ende wijn, Ende alle vruchten die moghen zijn, Sonder ackeren ende graven. Daer was lettel noot van haven, Visch was daer ghenouch, 1610[regelnummer] Die daer dat water drouch, Ende vleesch, wilt ende tam, Al dat nye herte bequam. Dese jeghenode scone Was altoes even groene, 1615[regelnummer] Dat es multum bona terre, Ende es gheleghen arde verre Van alre menschen conden, En hadde God tien stonden Dat scip daer niet ghesent, 1620[regelnummer] So weert ons bleven ombekent. Doe daer quam sente Brandaen Entie hem waren onderdaen, Hare moethede ende pyne al Verghinc hem groet ende smal, 1625[regelnummer] Mids der zoetheit menegherande, Die si ontfinghen in dien lande. Alse sente Brandaen entie zine Waren in desen lande fine, Saghen si eenen berch, so hoghe, 1630[regelnummer] Sine consten niet verboghen Sine groete hoecheide. Hem dochte in der waerheide, Dat die wolken daer up zweveden. Negheene dinghen die leveden 1635[regelnummer] Ne quamen daer up, si en vlogen, Maer t'eenen hanghenden woghe, Met zorghen si ane vinghen, Dat si daer up ghinghen. Die berch was boven scone, 1640[regelnummer] Ende hiet mons Syone; Daer slouch an der zee vloet, Nye en was berch so goet, Daer si dien berch up gaen, Saghen si an den berch staen 1645[regelnummer] Eene borch so rikelike, Noint en sach meinsche der ghelike. Daer saghen si vreeselike draken, Ende lindwormen die gapen; Ende hem voer t'allen stonden 1650[regelnummer] Dat vier huten monden. Dese wachten die poerten daer, Maer metten woerden Gods vorwaer, Beval hem sente Brandaen, Dat si se in liete gaen 1655[regelnummer] Ter doren in die huere. Die bouc seit dat die muere Alle waren kerstalijn, Daer waren letteren steenijn, So vele daer up ghenomen, 1660[regelnummer] Sine consten te hende comen; Daer waren ghegoten inne, Bi meesterliken zinne, Van copere ende van eere, Menegherande diere, 1665[regelnummer] In dien rincmuer al omme, Som recht ende some cromme. Die se eerst ghinc besien, Hi mochte van vreesen vlien, Want si hem hute dien muer ghebaren, 1670[regelnummer] Als of si alle levende waren. Daer stonden alle die dieren, Die ic noint horde nomen hiere, Leeuwen, panteeren, tygheren met; Oec stonden daer gheset 1675[regelnummer] Eencorne ende lupaerde, Ende beesten van meneghen aerde; Olifanten, herten, ende hinden, Mochte men daer al vinden; Oec stonden daer vele vormen 1680[regelnummer] Van vreeseliken wormen. In midden dien borghe vloot Een riviere wel groot, Die al dwilt dede omme gaen, Dat niet stille mochte staen. 1685[regelnummer] Si saghen al openbaren Die daer commen waren, Dat die beelden bi wilen spronghen, Ende riepen, ende zonghen, Als of si wech wouden, 1690[regelnummer] Ende huten muere varen souden.
[pagina 22]
Daer stonden meneghe vorme, Daer waren sulke worme, Half ru, en alf bloot, Noint sach man des ghenoot. 1695[regelnummer] Noch stont daer onder Ghegoten menich wonder, Daer stont die sterke liebaert; Ic wane nye dier ghewaert En stont daer ghegoten. 1700[regelnummer] Visschen daer oec vloten Harde meneghertiere, Hoert wat dede die riviere. Herten entie hinden Vloen daer voer die hasewinden, 1705[regelnummer] Wilde zwynen liepen daer. Die jaghere reet hem naer, Al blasende eenen horen; Hem liepen oec voren Menich wonder so vele; 1710[regelnummer] In caent ghesegghen niet wele, Daer speelden oec in den mueren Orssen met couvertueren, In eenen rijnghe wyde. Hem hilden oec bezyden 1715[regelnummer] Rudders als of si leveden; Vanen dat daer zweveden, Daer toe mochte men daer scauwen Harde vele vrauwen, Daer bliesen die wachtaren; 1720[regelnummer] Die ghene dies onwijs waren Waenden dat si leefden daer. Ic mach hu segghen over waer, In dese zale gheheere, Was wonders vele meere, 1725[regelnummer] Daer verlichten die tinnen, Beede buten ende binnen, Ghelijc dat doet die dachsterre, Die upryset so verre. ·VI^m· torren stonden tien male 1730[regelnummer] Up den muere omme die zale. Die torren die blecten al, Ende muere, ende zale groet ende smal, Alse yser doet in den viere; Gheen dinc en was daer diere, 1735[regelnummer] Dan onghemac ende aermoede. Meneghe culcte goede, Ende zydine sporwaren Saghen si daer, te waren, Die daer hinghen te dien male 1740[regelnummer] Boven die bedden in die zale. Die vloer van der zalen was Al gader sneewit glas, Daer dore blecten die goud wale, Dus rikelic was die zale. 1745[regelnummer] In dien hove vrone Stonden cedre scone, Ende andre bome so vele, Dat die zonne niet wele Schynen mochte ter eerden; 1750[regelnummer] Daer en mochte niet nat werden. Dies namen si alle gome, Onder die cederbome, So was die acker scone, Ende t'allen steden groene. 1755[regelnummer] Daer hinc menich guldin vat, Noint en was huus bat Verchiert met dieren dinghen. Daer mochte men horen zinghen Die voghele in allen tyde. 1760[regelnummer] In dese borch wyde Daer stont in een palas; Ic wane noint gheen en was Verchiert also wele; Ghimmen was daer so vele, 1765[regelnummer] Met dierbaren ghesteenten, Gheset in helps ghebeenten; Die vloer was saphier ende glas. Ic wane noint dinc en was Ghemaect boven der eerden, 1770[regelnummer] Dat beter mochte weerden, Of dat ghemaect was bat. Overwaer segghic u dat, Ghegoten was het van eere Het en wert nemmermeere 1775[regelnummer] Ghemaect so goet weerc, No so vaste, no so steerc, Als daer up dien dach Sente Brandoen sach. Die moonke besaghen besonder 1780[regelnummer] Dat menichfoudeghe wonder.
[pagina 23]
In die borch so spronghen Diere watre, daer zonghen Molenen of si hadden tonghen, So dat al verclonghen, 1785[regelnummer] Beede berch ende dal, Ende dat daer bi was over al. Die bouc seit ons dat, Dat vloyden in 't ghewat Visschen, die daer speelden, 1790[regelnummer] Ende alrande weelden Waren der borch onderdaen; Dat scrijft ons sente Brandaen. Doe sprac die besijngde capelaen: ‘Hets goet dat wi henen gaen, 1795[regelnummer] Eer wi hier scade ghewinnen, Mi dincke in minen zinne, Het en es sonder meester niet, Dit wonder dat ghi hier siet. Werden si onser gheware 1800[regelnummer] Wine moghen hem niet ontfaren, Sine doen ons sulcke aerbeit, Dat ons die vaert wert leit, Ende ons lijf rauwet. Dit weerc hcvet ghetauwet 1805[regelnummer] Een wonderlic ghedyet, Dat hem an Gode en keert niet. Hets van wonderliken zeden, Si moghen ons bringhen t'onvreden, Alsoe die ghene daden, 1810[regelnummer] Die ons so hadden verladen, Ten berghe die berrende dan.’ Doe bat die stierman Sente Brandane ende dien heeren, Dat si wilden te scepe keeren. 1815[regelnummer] Doe si te scepe waren ghegaen, So quam hem ghevolcht saen Een volc van wonderliker ghedane, Als ons de bouc doet te verstane. Si hadden wolves tande, 1820[regelnummer] Ende hieten Walscherande, Seere si verbolghen waren, Dat si hem dus zijn ontvaren. Hoefde hadden si alse zwijn, Hoe mochten si wonderliker zijn. 1825[regelnummer] Mans handen ende honden been, Si screyden al in een; Cranen hals, mans buuc vorware, Onder die voete ru van hare. Sydin was al haer ghewant, 1830[regelnummer] Boghen droughen si in die hant, Ende pyle daer in gheset, Wel gheslepen en ghewet. Si hadden langhe baerde, Si rochelden alle haerde, 1835[regelnummer] Alse doen wilde beeren. Hem berau arde zeere, Dat hem sente Brandaen Huut haerre borch was ontgaen. Doe sprac sente Brandaen: 1840[regelnummer] ‘Latet 't scip al sachte gaen, Hier in desen vliete, Dat ons niet en sciete Dit eyselike commer. Nu heeft mi groet wonder, 1845[regelnummer] Of si Gode kennen yet, Ic wille weten van hem dbediet. Up die stavene ghinc hi staen, Hi bemanet se vele saen, Bi Gode ende bi zijnre cracht, 1850[regelnummer] Ende bi al dat hi heeft ghewracht, Ende noint liet gheweerden In hemele ende in der eerden, Dat sine met vreden lieten Tote bi den lande vlieten, 1855[regelnummer] Dat hi hem spreken mochte. Si leiden vele sochte Die boghen hute haerre hant, En zweghen alle te hant. Doe vraechde sente Brandaen: 1860[regelnummer] “Kendi Gode, doet mi verstaen.” Doe sprac een daer onder: “Brandaen, du heves wonder Dore varen in menich lant. Nu heeft hu God hier gesant, 1865[regelnummer] Dien du voer ons minnet, Hoe wel dattune kinnet. Wy kenden eer, verstaet dat, Daer hi in sinen trone sat, Daer wine saghen alle, 1870[regelnummer] Voer Lucifers valle.”
[pagina 24]
Doe sprac sente Brandaen: “Dit soudic wedersegghen saen, Maer dat mi bestaet niet, Een wijs man bescreven liet. 1875[regelnummer] D'inghele dorsten niet beghyen Dat si Gode hadden ghesien In den aensichte zine. Du wils di domphede pinen, Ic segghe di te voren 1880[regelnummer] Du en moghes mi niet verdoren, Met dusdaenre mare. Dine woerde sijn ongheware, Ende oec loghenlijc, God es onghesienlijc. 1885[regelnummer] Du best zeere bedroghen Wat hebstu di toe ghetoghen! Nye en saghen hoeghen, dats waer, God es so wonderlike claer; Dine hoeghen zwynijn, 1890[regelnummer] Waer mochten si commen zijn, Dat si Gode saghen, den hoghen, Dien die ingle niet sien en moghen, Ja, in vullen aenghesichte? Waer saechdine dan te rechte, 1895[regelnummer] Doe hi in erderike was zone, Drouch hi in hemelrike crone. Hier was hi sone ende daer vader, Nochtan was hi daer al gader Vader, sone, helich gheest, 1900[regelnummer] Eenich heere ende alre meest. Du dincs mi ombedacht Over al es sine macht, In hemele ende in diepe afgronde, Ja, ter hellen men se vonde, 1905[regelnummer] Die des gherochte, Dat hi se daer sochte. Wat wiltu di toe tyen, Dattu Gode souts hebben ghesien.” Doe sprac die wonderlike gheest: 1910[regelnummer] “Brandaen, dattu niet ne weets, Des en wiltu niet betrauwen, Dat sal di noch berauwen, Oec suldijs ghewinnen scade. Den bouc verberrenstu, bi onrade, 1915[regelnummer] Daer di waerheit in gescreven was, Hoe leede es di worden om das! Nu hebben ghesien dine oghen, Dattu doe niet wils gheloven, Daer omme so doen si wyselike, 1920[regelnummer] Ende leven saleghelike, Die an Gods woorde gheloven, Al en saghen zijs noint met oghen. Ja, en scrijft ons sente Jan, Hoe in Thomase, den heleghen man, 1925[regelnummer] 't Gheloeve was te broken, Al hadt hem God vorsproken, Doe hem quam die mare, Dat God verresen ware, Hi en wildes niet gheloven, 1930[regelnummer] Hi en saecht metten hoghen, Dat God ware up verstanden, Hi moest tasten metten handen, Ende sine wonden also bevaen. 1934[regelnummer] Daer na quam God tot hem saen, Ende seide: Thomaes, com, tast mijn wonden, Ende zijt gheloovich t'allen stonden.” Doe seide die twifeleere: “Nu so ghelovic 's, Heere, Dattu best verresen nu.” - 1940[regelnummer] “Vele te salegher so bestu,” Sprac doe die heleghe Kerst, “Dattu ghelovende worden best, Maer wel salich so sijn die, Die mi nochtan en saghen nye, 1945[regelnummer] Ende gheloeven an mi.” Brandaen, nu bedincke di, Hoe hout dat die helighe Kerst Den wel gheloevenden es.’ Noch sprac die zwyninen mont: 1950[regelnummer] ‘Brandaen, ic make di cont, Waer wi Gode so na ghyen, Dat wine wel mochten sien, Dat was doe Lucifer ghedachte, Dat hi met overdegher crachte 1955[regelnummer] Up den hemele wesen woude, Anders dan hi wesen soude, Dat en was ons lief no leet mede. Inghelen waren wi van sulker claerhede, Dat wi Gode saghen daer, 1960[regelnummer] Dit segghe ic di vorwaer
[pagina 25]
Maer met Lucifers valle, So moesten wi vallen alle. Doe sprac God te handen Tote ons Walscheranden, 1965[regelnummer] Om dat wi hadden zwynen moet, Dat dor doghet niet en doet. Het heeft eenen bozen list, Het leit in des goors mist, In 't slijc of yewers onreins hel, 1970[regelnummer] Daer in es hem also wel Als 't ware in eene reine stede, Wy verzwyniden ons, dats waerhede, Recht alse dat onwyse zwijn, Dies moeten wi hem ghelijc zijn; 1975[regelnummer] Half zijn wi ru ende hondijn, Hoe mochten wi wonderliker sijn. Dat verdienden wi daer mede, Om dat wi des honts zede, In hemelrike beghinghen; 1980[regelnummer] Want van negheenen dinghen En wrought hi den bekenden man, Sint dat hine nomen can, Maer hi staet hem zwyghende bi, Hoe hout hi sinen meester zi, 1985[regelnummer] Dat hi hem eenich scade ghedoet; Dies gaf ons God dit lant goet Te zoenen ende te mieden, Omme dat wi sine scade niet berieden, Omme dat wi dus stonden stille, 1990[regelnummer] So hebben wi dus onsen wille, Verlaten so es ons der hellen, Men sal ons daer niet quellen, Met Lucifers ghesellen, Die daer die zielen quellen, 1995[regelnummer] Wi hopen ghenadelike, Up Gode van hemelrike.’ Doe seide sente Brandaen: ‘Wy waren in huwe borch ghegaen, Daer saghen wi grote chierheit, 2000[regelnummer] Ende arde groete rijcheit, Die daer es ghenouch, Die 't daer alle gader drouch, Hi was vroet ende wel bedacht. God heeft ons met zijnre cracht, 2005[regelnummer] Van danen so wel gheleet, So dat ic 't alre best weet, Dat wi daer niet en namen, Dies wi ons dorven scamen, Of in pinen dorven comen, 2010[regelnummer] Wi en hebben hu niet ghenomen, Dies weet God die waerheit, Waers oec yet, dat ware mi leit. En hadde God, met zijnre cracht, Die ons hier hevet bracht, 2015[regelnummer] Die draken niet ghebonden, Si hadden ons verslonden, Daer wi ter poorten ghinghen in. Nu wondert mi in minen zin, Waer ghi waert ghevaren, 2020[regelnummer] Doe wi in huwe borch waren.’ Doe sprac een Walscherant: ‘Wi waren in een ander lant, Over een wout ghevaren, Met ·LX· groete scaren, 2025[regelnummer] In dat lant ten draken. Wel vele onghemaken So hebben wi alle daer ghedaen, Wi waren daer wel naer ghevaen. Si daden ons meneghen toren, 2030[regelnummer] Met spotte namen si ons coren, Dat segghen wi te waren, Dies waren wi daer ghevaren, Ende hebben met hem ghevochten Aldaer wi se sochten. 2035[regelnummer] Wi hadden groot volcheere, Si brochten ooc ter weere Harde vele crachten; Weghen ende grachten Hadden si alle beleghet. 2040[regelnummer] Si en waren nye so ontweghet, No in so grammen moede, Sint dat hem God, die goede, Ghedoghede den twifel, Dat si moesten metten duvel. 2045[regelnummer] Wy en segghen u nemmeere, Of du en wils weder keeren Tot onser borch van pryse, Daer willen wi eere bewysen.’ - ‘Neen, wi niet, wi willen varen, 2050[regelnummer] Daer ons God moet bewaren,’
[pagina 26]
Sprac die goede sente Brandaen, ‘Ende Gode volen so moetti gaen.’ Doe Brandaen orlof ghenam, Die bouc seit dat hi quam, 2055[regelnummer] In den ellefsten morghen, In harde groeter zorghen. Die wonderlike liede Riepen in haren bediede, Na den heligen Brandane, 2060[regelnummer] Den Gods onderdane, Ende boden hem scat ende spyse. Doe sprac die Gods wyse: ‘Huwe spyse no huwen scat, Die en bestaet ons plat, 2065[regelnummer] Ende wi en willens niet ontfaen.’ Doe liet hi sinen kiel gaen, Ende sciet van dien lande, Ende voer up die zee te hande. Do versach sente Brandaen 2070[regelnummer] Eenen cleenen man saen; Die bouc seit ons dat, Dat hi vlootte op een blat. Die man was cume Also groet als een dume, 2075[regelnummer] In die luchter hant zijn, So voerde hi een napkijn, In d' andre een greffel bloot, Dat ne was no bore groot, Daer mede was hem vele wee; 2080[regelnummer] Hi stac 't greffeel in die zee, Ende liet drupen in 't napkijn, Dien hi hadde in de hant zijn, Ende doe hijt vol hadde gedaen Goet hijt weder hute saen; 2085[regelnummer] Aldus hi mat ende hute ghoet, Hoert hier wonder groot. Doe vraechde hem sente Brandaen Waer omme dat hijt heeft ghedaen. Hi sprac: ‘Ic mete dese zee, 2090[regelnummer] Hets mi vorscepen emmermee, Ofte ic se vulmeten mach, Tote voer den domsdach.’ Doe sprac Braendaen, die heere: ‘Du en vulmeet se nemmermeere.’ 2095[regelnummer] Die cleene man antwoerde up dat, Daer hi up dien blade zat: ‘Niet te meer dan ic vulmeten mach Die zee voer den domsdach, Niet te meer moghedi bescauwen 2100[regelnummer] Al dat wonder en trauwen, Dat God heeft laten gheweerden In 't water ende up der eerden, Entie di noch verholen zijn, Dine gheestelike kindre fijn, 2105[regelnummer] Die zijn t' huus sonder troost. God die di dicken heeft verloost Bidden si dor sine ghenaden Dat hi hu behoede van scaden. Gods inghel moete behoeden di, 2110[regelnummer] Niet langher willic hu zijn bi.’ In den ellefsten daghe Hier na, dats gheene zaghe, Quamen si, des seker zijt, In der tierchen tijt, 2115[regelnummer] In groter zorghen up die zee, Daer hem af quam vele wee, Haer anxt was vele groot. Daer brocht se in groeter noot Een visch, die was vreesam, 2120[regelnummer] Die jeghen hem zwemmende quam; Hi wilde verzwelghen haren kiel, Hem was zijn mont ende zijn ghiel Menich ghelachte wijt; No weder eer na der tijt 2125[regelnummer] En was haren anxt so groot. Drie daghe hi voer hem vloot, Doe spyen hi hem t'eenen boghe, En si dat ons die bouc loghe, Den stert stac hi in den monde, 2130[regelnummer] So hi alre diepst conde; Dat scip hi al omme bevinc ·XIIII· daghe voeren si in den rinc, Aldaer se die visch verroerde, Die den kiel in die zee voerde, 2135[regelnummer] Alse ofte hi in de wolken soude, Ende achter waert weder woude In den diepen afgronde; Dus voeren si langhe stonde. Doe vielen si in eene baerke, 2140[regelnummer] Daer mede wilden si sterke
[pagina 27]
Royen hute te lande; Die visch dede hem grote hande. Si weenden, moonken ende scipman; Brandaen, die troeste se dan, 2145[regelnummer] Ende seide: ‘En wilt hu niet vreesen, God heeft ons dicwile voer desen Wonderlike dinc gheopenbaert. Als deze visch wech vaert, So wert die zee al stille; 2150[regelnummer] Dan hebben wi onsen wille.’ Doe quam een scone weder, Die kiel stont stille, hi en ghinc weder, No dor zeyl, no dor wint, Hi en wilde niet gaen een twint, 2155[regelnummer] Vier hueren lach hi te dier stede, Die hitte hem dicken wee dede. Doe quam een windes stoot, Die kiel doe henen vloot, Die visch hi zanc te gronde, 2160[regelnummer] Daer verledicht se God tier stonde. Si voeren voert een lettel bat, Doe quamen si t'eenre stat, Daer 't water was so dinne Dat si onder hoerden daer inne 2165[regelnummer] Clocken luden ende clinghen, Ende oec papen zinghen; Si hoerden paerden neyen; En oec voghelen screyen; Si hoerden die honde bylen; 2170[regelnummer] Ende met hoernen ghylen, Ende vroylike zinghen, Ende dansen ende springhen Van mannen ende van wiven; So horden si onlede driven. 2175[regelnummer] Doe si dit hoerde daer onder, So hadden zijs groet wonder, Dat hem so bi was, Ende si niet en saghen das. Die heeren bi rade ghemeene 2180[regelnummer] Worpen hute zinckel steene; Hoe diepe dat 't water ware, Die steene waren zware, In wel corter stonde, So waren si te gronde. 2185[regelnummer] Den ancker worpen si hute daer naer, Dies wart hem te moede zwaer; In den eersten valle Die ancker wart met allen Onder ghevaen ende ghebonden. 2190[regelnummer] Daer hilden si langhe stonden, Ende hadden wel groet wonder, Wiene hilde daer onder. Die meester stierman seide doe: ‘Ic en weet wat ic best doe, 2195[regelnummer] Snydic den ancker-reep ontwee, So en moghen wi nemmee Den gront der zee ghewinnen sciere. Helpt ons, drochtijn, van hiere, Dore dijnre moeder eere, 2200[regelnummer] Nu en moghen wi nemmermeere Onser vaert ghenieten.’ Dat zeil si neder lieten. Doe vraeghde sente Brandaen Eenen sinen capelaen, 2205[regelnummer] Die gheheeten was Noë, Of hi te scrivene hadde mee Des wonders dat hi hadde ghesien Noe sprac mettien: ‘Vader, ic heb langhe begheven, 2210[regelnummer] God danc, die bouc es vulscreven.’ Doe sprac sente Brandaen: ‘So willic dat wi saen Desen bouc up hauen Ende voer sente Marien draghen, 2215[regelnummer] Want wi varen te hande Weder tote onsen lande, Onse peelgrimage es vuldaen, Dat hopic an Gode saen.’ Doe dit al was ghedaen, 2220[regelnummer] Ghinghen si ten zeyle saen, Ende trocken 't an den maste, Ende bonden 't vele vaste. Den ancker-cabel sneden si ontwee, Ende voeren vroylic up die zee, 2225[regelnummer] Ende quamen saen, te hant, Ghesont tot in haer lant. Den bouc nam sente Brandaen, Ende alle die moonken saen, Ende ghinghen met hem scone 2230[regelnummer] In den monster vrome.
[pagina 28]
Doe quamen hem jeghen Vele goede Gods deghen, Broeders ende papen, Also se God hadde ghescapen, 2235[regelnummer] Ende ontfinghen die heeren, Met wel groeter eeren. Dien bouc heeft hi up gheheven, Daer dat wonder in was bescreven; Doe quam een inghel van Gode, 2240[regelnummer] Ende dede zijns heeren ghebode: ‘Sijt willecome, Brandaen, Dine vaert es vuldaen, Nu zijt up erderike, Also langhe als u ghelike, 2245[regelnummer] Ende alstu hier niet mee wils zijn, So vaert ten hemele in 't sitten dijn.’ Doe ghereeddi hem ghewesse Brandaen, ende zanc messe, Ende doe die messe was vuldaen, 2250[regelnummer] So en lettet niet lanc saen, Hi en staerf, die heleghe heere. God dede hem grote eere, Hi zant omme sine ziele Den inghel sente Michiele; 2255[regelnummer] Men grouf met eeren den lichame. Daer maecte men in sinen name Eene kerke, te waren, Met ·IX· scone autaren, Die beteekenden die ·IX· jaer, 2260[regelnummer] Dat seit die bouc over waer, Dat hi was in allenden, Daer hem God wilde zenden. Nu biddic elken ende rade, Dat niemen en versmade 2265[regelnummer] Brandaens avontuere, Die hem dicke wart te zuere, No en segghe, no daer over houde Dat loghene wesen soude, Want het leecht bescreven in lattyne, 2270[regelnummer] In meneghen cloester fine, Ende in menegher goeder stede, Daer men 't hout in werdicheden, Want God toechde hem besondere Van sinen heymeliken wondre; 2275[regelnummer] Die Spieghele houdes oec orconden. Elc claghe sine sonden Den goeden sente Brandane, Den Gods onderdane, Dat hi altoes ende heden 2280[regelnummer] Voer ons allen moete beden, Dies en moet hi niet vergheten, Want hi 't paradijs heet bezeten, Dies moeten hoeren Christus, onse heere, 2284[regelnummer] Dor siere liever moeder eere.	voetnoot(1) Reimchronik von Flandern, nach einer altniederländischen Handschrift mit Anmerkungen zum ersten Mal herausgegeben von Eduard Kausler, königl. Würtembergischem Archivrath zu Stuttgart. Tübingen, L.F. Fues, 1840. voetnoot(1) Zîe Odina und Teutona. Ein neues liter. Magasin der Teutschen und Nordischen Vorzeit von F.D. Gräter. Breslau, 1812. voetnoot(2) Zie Beytrage zur Geschichte altteutsche Sprache und Dichtkunst von Ferd. Weckerlin, Stuttgart, 1811.

Vorige Volgende

Oudvlaemsche gedichten der XIIe, XIIIe en XIVe eeuwen. Deel 2

Reis van Sinte Brandaen.

Van sinte Brandane.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels