Oudvlaemsche gedichten der XIIe, XIIIe en XIVe eeuwen. Deel 1

[p. 91]

Reis van Sinte Brandaen.

De reis van S. Brandaen, volgens de getuigenis van den heere Willems⁽¹⁾, is een der oudste vlaemsche dichtstukken, welk tot ons zy gekomen, en zou tot de XII^e eeuw behooren.

De vlaemsche opstel dezer reis komt in twee handschriften voor; in het Comburger HS. te Stutgard berustende⁽²⁾, en in het gene van wylen den heer Van Hulthem, naer 't welk wy die reis in het licht brengen⁽³⁾.

Wy deelen er hier den korten inhoud van mede. Het begin, welk in gemeld HS. ontbreekt, is ontleend aen den platduitschen opstel, naer het vlaemsch gedicht vervaerdigd.

‘S. Brandaen las in een boek zulke wonderlyke zaken,

Wu himmel unde erde in wage stat,

dat hy er niet aen geloven konde, en den boek verbrandde. Maer een engel, van God gezonden, daelde neder, gebood hem zijn, land te verlaten, en zich op zee te begeven, op dat hy die wonderheden, welke hem ongelooflijk schenen,

(1) Reinaert de Vos. Gent, 1836. Inleiding, bl. XVIII.

(2) Odina und Teutona, von F.D. Graeter. Breslau. Bl. 267.

(3) De reis van S. Brandaen bestaet in byna al de talen van Europa. Achille Jubinal gaf, in 1836, een latijnschen tekst uit, gevolgd door twee oude fransche vertalingen, eene in proza en eene in verzen geschreven. Deze bundel voert ten tytel: La légende latine de S. Brandaines, avec une traduction inédite en prose et en poésie romanes, publiée par Achille Jubinal. Paris, 1836.
In 't duitsch bestaet er: I^o Een opstel in vers, uit het nevensgaende vlaemsch vertaeld, en door Paul Jacob Bruns uitgegeven in Romantische und andere Gedichte in altplattdeutsche Sprache. Berlin, 1798.
II. Eene duitsche vertaling in proza, naer het latijnsche schrift, door Joh. Hartlieb, van 't jaer 1488, berust handschriftelijk in de stadsbibliotheek te Nuremberg. De oudduitsche proza in Gabr. Rollenhagens 4 Büch. wunderbarl. Reisen, Magdeb. 1603. 4. S. 153-99, is, als het in het opschrift aldaer gezegd wordt, uit den Sassischen Passionael, te Bazel, door Adam Petri 1517 gedrukt, overgenomen. (Zie Literarischer Grundriss zur Geschichte der Deutschen Poesie, durch F.H. Von der Hagen. Berlin, 1812, bl. 295.)
Verder bestaen cr ook verhalen dezer reis in het oud iersch, in 't gallisch, in 't oud spaensch en in 't engelsch

[p. 92]

met ergene oogen mocht aenschouwen, deze beschryven en zoo het vernielde boek, weder samenstellen⁽¹⁾. S. Brandaen voorziet zijn schip met levensmiddelen voor negen jaren, en, door zijn capellaen en eenige zyner monikken vergezeld, begeeft zich op zee. Na een jaer zwervens, zonder land of zand te zien, kwam hem eindelijk een hoog woud in het zicht. Zy landden aldaer, en gingen er een vuer aenstoken, toen men gewaer werd, dat dit eiland een visch was. S. Brandaen en zyne gezellen vluchtten scheepwaert, en nauwelijks waren zy aen boord gekomen dat de visch in zee dook, en hun schip een grooten schok toebracht⁽²⁾.

Toen zy den visch ontvloden (hier vangt het nevensgaende dichtstuk aen, v. 328), zagen zy een zeegedrocht, half wijf, half visch, een meerminne gelijk, hen vervolgen; maer S. Brandaen verbad God, en het monster zonk machteloos neder.

Zy voeren verder, en kwamen haest aen een eiland, waer omtrent zy geesten zagen op de zee vlotten. Het waren drossaerden en schinkers, die den armen niet mild waren geweest; zy klaegden zeer S. Brandaen:

Van couden hebben wi groten noet,
Van hitten sijn wi wel na doot,
Van dorste es ons wee,
Hoe na ons loept die zee!

Door het gebed van S. Brandaen, werd hun een dronk geoorloofd.

V. 404. Zy verlieten deze zee, en werden door een storm in de Leverzee gedreven, waer zy een masten woud uit de zee zagen ryzen. Eene verholen

(1) Men leest in het oudduitsch gedicht Lohengrin, door J. Goerres, te Heidelberg, 1813, uitgegeven, bl. 3:

So hiez ich nimmer Wolferam,

Konde ich dine wilde wort niht machen zam.
Waz hilfe mich Sande Prandan danne der wise,
Der in der vinsternisse quam,
Und der daz buch von eines ohsen zungen nam.

En twee strofen verder:

Du hast Uranias genant,

Von dem Prandan helle und erde wart bekant,
Und allez daz der himel kan bedecken.
Ein engel braht dem wisen man
Daz buch, davon er manic hertzen swer gewan,
Do er gelas die schrift an einem ecken.
Er zich den engel und daz puch gar trugehafter mere,
Vor zorne warf erz an die glut,
Der engel sprach: sint daz din ungeloube tut,
Du must ez wider holn mit manige swere!

(2) De zelfde avonture treft men in de Duizend en eenen Nacht, B. LXXI, 70 en 71 Nacht aen, in het verhael van Sindbad-den-zeevaerder.

[p. 93]

stemme riep S. Brandaen toe, dat hy oostwaert varen moest; dat daer een steen, de Magneetsteen, lag, welk al 't yzer daer naby komende, tot hem trok⁽¹⁾.

V. 429. Hy dreef oostwaert, en zag een schoone, op eene rots verhevene, kerke.

Sente Brandaen ghinc op den berch,
Daer vant hi kerstenlijc werc.

Zeven monikken zag hy daer, wien spyse, uit het paradijs door eene duif en raef werd toegebracht.

V. 502. Zy verlieten dezen, en, door een zuidwestenwind gedreven, vaerden zy noordoost in de Wilde Zee. Daer vonden zy midden in die zee eene steenrots, waerop een man reeds 99 jaren alleen zat,

Hy was ru als een bere,
Hine sach maer lucht ende mere.

S. Brandaen vroeg hem wie hy was, en verstond uit hem, dat hy koning van Pamphilia en Capadocia was geweest, dat hy zyne zuster huwde, en by haer twee

(1) By de ouden werd algemeen geloofd, dat aen de uiterste grenzen der wereld, daer waer noch lucht, noch zee bestond, de Leverzee deze aerde omsloot.
By Strabo (II, bl. 71) lezen wy: ‘Hunc (Pytheam) enim perhibere, totam quidem aream Britanniae se non peragrasse, ambitum autem insulae majorem esse XL millibus tum de Tyule et istis locis ita narrare, neque terram ibi porro esse, neque mare, neque aërem, sed quippiam ex his concretum, pulmonis marini simile, in quo terra et mare sublimia pendeant, atque universa, hocque esse quasi vinculum universi, neque pedibus accessum, neque navibus, ac formam pulmonis se ipsum vidisse, cetera auditu percepta referre.’
De H. Gral, naer Indie overgevoerd wordende, ontmoet de zelfde wonderheden. ‘Was sonst den Gral, zegt J. Goerres (Lohengrin XXVIII), auf seinem Zug nach Indien, begegnet, der Magnetberg, das Lebermeer, ist aus bekannter Quelle, das letzte schon beim alten Pytheas aus Marsilien vorkommend, und von ihm die Pulmo, eine chaotische Mischung aller Elemente, in die Nordsee versetzt.’
De H.^r L. Van den Bergh, in het onlangs verschenen werk over de Nederlandsche Volksromans, deelt ons bl. 143, een belangrijk fragment mede, in een HS. van Maerlants gedichten voorkomende. De plaets, waer er van S. Brandaen en de Leverzee gesproken wordt, lasschen wy hier in: ‘Daer bi is ene insula, daer worden d'eerste slanghen vonden. In dier insulen en zijn dan witte scape. Van dier wollen werct men die alrebeste purpure. Daer bi is ene insula, die verzanc hier te voren met den lieden; dier was meer dan tien lantscape. Daer zwemt die Leverzee. Daer bi is ene insula, daer in is hout, dat heit Ebenus; dat en valt nemmermeer, noch dat en bernt nemmermeer. Daerin is oec ene borch die heet Senada, daer in groeven hier te voren die philosophen enen borne, die was LX scachte diep ende was zo listich ghegraven, dattie zonne sceen opten bodem ende al opten gront. In die Wendelzee is ene insula ende heit Persida; dats emmer even groene ende wast alze 't suete paradijs. Daerin quamen ten enenmale heilighe liede, dies ghesmakeden, om die mate van XV jaren. Daer en mach engheen mensche metten lichame meer comen zidert dat God zente (Brandaen) danen zende. Daer vliet een water, daer in zijn ale XXXIII voete lanc. Die worme zijn zo starke, dat si die elpendiere in 't water trecken te hem. In dien zelve water zijn sneeke, die zijn zo grote ende zo lanc, dattie liede halsberghen van horen scellen maken.’

[p. 94]

zoonen won; hy-zelf den oudsten het leven benam, en een donderslag den jongsten doodde. Dan ging hy te schepe om den Paus zyne zonden te kennen te geven, maer een storm deed het schip te gronde gaen; al zyne gezellen verdronken, hy alleen ontsnapte, en klom op deze rots.

“Mach ic die ziele beherden,”
Sprac die ruwe here snel,
“Soe eest mi comen wel,
Wat node dat vleesch heeft,
Alsoe langhe als 't hier leeft.”

V. 608. S. Brandaen voer verder in de Wilde Zee, en kwam aen eene vruchtbare streek, waer hy een helleput zag, en het gekerm der zielen hoorde. Hy vroeg ten prince die daer ter hellen plach wat dit wezen mocht; hem werd geantwoord, dat in dien afgrond de meineedige heeren, onrechtvaerdige vrouwen, looze schepenen, verraderen enz., gezonken lagen.

V. 670. S. Brandaen en zyne gezellen verlieten dezen stinkenden poel, dreven voort en kwamen in het Donkerland. Geen gras, maer goud bedekte den grond; veel edel gesteenten had God daer verborgen. Na drie dagen stilliggens verlieten zy, op een bootjen, het schip, en vaerden naer dit eiland. Zy volgden den loop eener rivier, en kwamen aen eene ryke zael: de wanden waren met goud bekleed, en de vloer met carbonkelsteenen ingeleid, welke een schitterend licht uitschoten⁽¹⁾. Voor de zael stond eene fontein, waer uit balsem, olijf, honich en zeem vloeiden, en in vier verschillige aderen heenstroomden⁽²⁾. Daer bloeide menige schoone plant; zeldzame gewassen bedekten het veld; cederboomen, platanen verhieven hoog hunne kruinen. Het hoogste van het dak was met pauws vederen bezet. Deze zael behaegde den monken zoo zeer, dat zy noode van daer keerden. Een hunner stool er een kostelyken breidel; doch dit bekocht hy duer: een duivel verscheen, en sleepte hem ter hellen. De andere monikken ruimden straks de zael.

V. 768. Spoedig rees er een schooner burcht hun in het zicht. De luchtstreek van dat land was altoos helder,

Daer en was rijm, no snee,
Daer en dede hem die wint niet wee,
Van reghen wert daer niet nat.

(1) Donkerland, zou dit het Nifelheim der Edda zijn?

(2) Volgens het beschrijf des paradijs in den Titurel voorkomende, ontspringen daer, aen een hoogen berg ook vier stroomen. Goerres, die alles in Indie te rug vindt, zegt hier over: ‘Das sind onverkenbar die 4 paradiesflusse der Indier, die von Swargaganga ausgehen, die im Himmel aus Wischuns Fuss aufquillt, wie in der Edda aus den Eitern der Urkuch. Jener Ydonus ist der Indus, der zweite der Oxus, jener im Orient der Hoanbo, das wasser Tartarie der Ob oder Jenisey.’

[p. 95]

Een oud man met grauwen baerde, zat voor de deur. En binnen in den burcht zag men vele jongelingen, waerschynelijk engelen, heen en weêr zweven. In die poort stond er een dier geesten met een vierig zwaerd, waer mede hy rond zich een wyden kring maekte. Dit was de engel Cherubin, die niemand, zonder geleide, binnen laet komen. S. Michiel was de geleider der zielen;

Hi nam enen bi den rocke,
Bi den haer ende bi den coppe,
Ende trocken in die borch dore.

Doch S. Brandaen en zyne gezellen vertoefden er niet lang, maer keerden naer hun schip terug.

V. 816 Toen zy het Donkerland begaven, zag een monik dat de grond al goud was, zy droegen er veel van in het schip, en versierden er sinds menig godshuis mede. Eensklaps rees er een groote stormwind op; 't waren duivelen die nederkwamen en den breideldief ten afgronde voerden;

Doennen greep die viant,
Metten breidel hine bant,
Ende sleepte sine bene,
Over stoc ende over stene.

Maer S. Brandaen riep God aen, op dat hy hem zynen goeden monik zoude laten. Zy strekten zich allen kruiswijs, en God gebood aen de duivelen den monik weder te geven. De duivel nam den capellaen op zynen hals, bracht hem uit de heete hel, en wierp hem op het schip in de koorden. Daer lag de monik bleek met zwart gebrande huid. S. Brandaen zeide tot den breideldief:

“Haddi den breidel vermeden,
Ende met enen haellechter gereden,
Sone wert u crune met uwen baerde,
Ende u hals niet so haerde
Swart, noch oec besinghelt.
Nu hebdi ooc ghelinghet
Herde sere mine vaert.” -
“Mi es leet dat ghi noit gesmeet waert.”
Sprac die besinghelde cappelaen;
Doe loech Sente Brandaen.

V. 954. Toen voeren zy voorby eene Sirene, en kwamen aen een' brandenden burcht⁽¹⁾. S. Brandaen gebood den stierman nader te varen; daer

(1) Is dit het Muspelheim der Edda? Dit vindt men aldaer (Die Edda, durch Fr. Ruhs, bl. 166) op de volgende wijs beschreven: ‘Doch war vorher sudlich eine Welt, die hiess Musspel. Sie ist hel und heis, un so flammend und brennend, dass kein Fremder, der dort keine Wohnung hat, es aushalten kann. Surtur regiert daruber und setzt an der Graenze dieser Welt. Er hat ein flammendes Schwerdt und bewacht das Land.’

[p. 96]

vernamen zy duivels tale. De duivel beklaegde dat hy hem den breideldief had doen wedergeven, en eischte hem terug. De monik lag in grooten angst, onder eene schipsbank, verdoken. Op S. Brandaens weigering kwam er een duivels heir, en vervolgde het schip in zee, hoe snel het voort zeilde, met gloeiende zweerden, en brandende schichten. Maer God zond engelen, die de duivels macht verjoeg, en S. Brandaens schip redde.

V. 1060. Toen zag hy engelen scharen die schoone zielen ten hemel brachten in eene kerk met tien chooren, waer geen sterveling mocht komen.

V. 1082. Na deze twee paradyzen bezocht te hebben, wenschte S. Brandaen weder naer zijn land te keeren; maer een vreezelyke storm brak los. Hy zag vele visschen in de zee, onder andere olficieren, wilde stieren niet ongelijk in het water gaen, en sprak tot zyne gezellen: “Dit is de Leverzee, waervan ik vroeger zeer veel las; ik bewonder echter hoe al deze visschen hier kunnen gevoed worden, maer God is zoo machtig en rijk!” Hy gebood zijn stierman daer een oogenblik stil te blyven, op dat zijn kapellaen dit beschryven mochte.

V. 1146. Verder in de zee zagen zy een godskind op een resch aerde zweven. S. Brandaen begeerde des zelfs straffen te korten, doch dit vermocht hy niet. Hy vroeg aen dit kind, waerom het zoo moest dryven: “Wy waren in een land geboren” zeide het “waer men God niet kende, en dat, om der lieden zonden, verdronk. God zette een deel op die rots, daer Gods kracht die voedt; andere onzer broederen moeten op resschen zweven in deze zee. En dat ik alleen moet varen, dat kwam door myne zonden; toen de aerde scheurde, al dat land en menig burcht verzonk, Sodoma, Gomorra en Borga. Keer, vervolgde het, noordwaert, daer zult gy een groot wonder zien.”

V. 1242. Een wind hief aen en sloeg zijn schip,

In wel corter wile,
Over meneghe mile,

en daer zag hy een naekten man op een' heeten steen zitten:

Besiden was hi vervrozen
Dore vleesch ende bene;
D'ander side op den stene,
Was hi heet dat hi verbran.
Na sine werke hi loen gewan,
Hem vlogen an I. dwalen,
Berrende hete stralen,
Vaste in allen siden toe,
Gheen bescherm en haddi doe
Anders dan die clene dwale.

[p. 97]

Het was Judas, die, door S. Brandaens gebed, eene nacht met hem doorbracht, en gedurende die nacht der hellenpynen ontkwam.

V. 1501. S. Brandaen voer weg, en zag een groenen en zwarten rook opslaen. Hy zag kermende vogelen in een brandenden berg vliegen,

Die el niet en songhen,
Dan wi! wach! ende wee!

Uit dien berg hieven zich vlammen,

Datter glinsteren uitvloghen,
Alsoe groet als eenen oven,
Ende colen als maste.

V. 1531. Zy bleven daer niet lang, en vaerden in eenen dag, zoo verre dat zy in twee jaren niet keeren mochten. Zy kwamen op een der bester eerden, die ooit werd geschapen. Te midden stond eene berg, de berg van Syoen; toen zy den berg opgingen zagen zy,

Draken groet gruwelijc,
Ende lijntworme vreselijc,
Die worpen t'allen stonden,
Dat vier uten monden.
Die hoeden die porten⁽¹⁾.

S. Brandaen trok den burcht binnen; de muren waren van kristael, waer menigerhande vreemde dieren van metael in gegoten waren: leeuwen, panthers, eenhoornen, luipaerds, herten, hinden en vreezelyke draken. Te midden den berg vloot eene groote rivier, langs wier boorden (v. 1633),

Herten ende hinden
Vloden vor den winden.
Wilde swine vloen daer,
Die jaghere reet daer naer,
Met blasenden horne,
Dore bosche ende corne.
Daer speelden in den mure
Orssen met coverturen,
In eenen rinc wide,
Daer soe hilden besiden
Ridderen of zi leveden
Banieren daer oec sweveden,

(1) Zie Du Cange, Glossar, v. Draco.

[p. 98]

 

Daertoe mochten si scouwen

 

Herde vele vrouwen,

 

Daer bliesen wechteren in der scaren;

 

Dies oncondich waren,

 

Waenden dat si leveden daer⁽¹⁾.

V. 1739. Toen zy wegtrokken kwam hun het volk dat deze wereld bewoonde, tegen; het waren Walschranden⁽²⁾,

Si hadden hovede als swijn,
Hoe mochten si wonderliker sijn,
Mans hande, honts been,
Si scrouwen oec al in een,
Craens halse, mans buuc....

Het waren engelen geweest, die by Lucifers opstand zich onzydig hielden, en by zijn val dus vervormd werden, om dat

Si hadden swinenen moet,
Dat dore vrese niet en doet,
Noch goet, no baraet.

Als S. Braendaen zich in den burcht bevond, waren zy over het woud met 60 groote heirbenden gevaren.

V. 1995. S. Brandaen vlood van daer, en zag een man, niet grooter dan een duim, bezig met de zee te meten; de heilige sprak hem toe:

Hen wert nemmermere ghedaen,
Al wouds al de wereld pinen,
Dat meten soude luttel schinen,
Tote an den Boemsdaghe⁽³⁾.

V. 2058. Den laetsten dag dat zy op zee waren, omsloeg een groote visch hun schip, en zy vaerden viertien dagen in den kring welk by maekte, die visch hield den steert in den mond⁽⁴⁾.

(1) Is dit het Walhalla der middeleeuwen?

(2) By Grimm, in D. Myth., bl. 270, wordt van Waltschrate gewag gemaekt, en, als tot het geslacht der Elven behoorende, voorgesteld: ‘An die behaarten, struppingen elbe oder bilwisse, zegt hy, reiht sich zunachst ein geist, der in ahd. sprachdenkmalern scrat oder scrato, in gleichzeitigen lateinischen pilosus genannt wird. Die gl. mons. 333 haben scratun (pilosi), gl. herrad. 200 waltscrate (satyrus) sumerlat. 10, 66 scrate (lares mali); ebenso mhd. “Ein wilder waltscrat Barl. 251, 11. Aw. 3, 226. sie ist villihte ein schrat, ein geist von helle.” Albr. Titur, 1, 190.’

(3) Dit doet aen eene bekende legende herinneren.

(4) In de Edda leest men van Jormungand, d.i. de Aerd-slang: ‘Als die Gotter zu Loki gekommen waren, warf er die schlange ins Meer, das alle Lander umgiebt. Sie ist so gros, dass sie mitten im Meer um alle Lander liegt, und sich in den Schwanz beisst.’

[p. 99]

V. 2090. Zy kwamen van daer aen eene plaets, waer zy onder 't water alle slach van vreugdebedryven hoorden; zy lieten het anker zinken, welke zy niet meer lichten konden, en waren gedwongen de koord te doorsnyden. Dan vroeg S. Braendaen zijn kapellaen, Noe⁽¹⁾ geheten, of hy al het wonder, welk zy zagen, beschreven had, Noe sprak:

God danc, dit boec es volscreven,

dan vaerden zy rechtstreeks naer hun land, en legden het boek op een outer van S. Maria neer.’

Zie daer den inhoud van dit gedicht. Goerres denkt dat het op Bretoonsche Mythen rust, en oorspronklijk, hunne overleveringen wegens de schepping, ondergang en wedergeboort der wereld vervatte: ‘Brandaen's Reise, zegt hy, eine alte Divina comoedia, wie auch die Indier eine solche haben, die wie kaum zu zweifeln, zum Theil auf altbretonischen Mythen ruhrt, ist gleichfalls jenes Quater, was oben Klingsor erzahlt und sie war wahrscheinlich in vier Bucher getheilt, die jene vier symbole (Ochse, Löwe, Ar und Mensch) und Brandaen erzahlte in ihr, was oben der dichter von Engeln und verbrennen.’

Het vlaemsch dichtstuk is uit het latijnsch verhael, door Jubinal in het licht gebracht, niet vertaeld, en heeft met hetzelve weinig overeenkomst.

(1) De Godsgezant der Bretonnen Hu, werd soms wel Noe genaemd. In Mone's Geschichte des Heidenthums, II, bl. 499, lezen wy: ‘Davies Mythol. S. 114. Aneurin's Gododin, Song 15. bei Davies das. S. 350. wo Hu auch Noe genannt wird, was nicht mehr zu bedeuten hat, als wenn im teuschen Heldenbuch mytische Namen auf geschichtliche Menschen angewandt sind.’ Het heidendom der Bretonnen, in Wales behouden, werd noch in de XV^e eeuw, het geloof des Hu, genaemd.

[p. 100]

Reis van S. Brandaen.

Hoe dicke si Gode baden ghemene,
Met goeden ghestaden moede,
Dore sine grote oetmoede,
Dat hi se gheleide iet saen,
Daer si raste mochten ontfaen.

Doen si den visch ontronnen,

Ende goeden wint ghewonnen,
Die daer sochten wonder,
Saghen een vreselijc commer,
Op dwater jeghen hem ghaen.
Het wilde haer scip emmer vaen:
‘Wine dorven ons niet ontsien,’
Sprac sente Brandaen mettien,
‘Laten wy in Gods gheleide varen,
God sal ons van hem bewaren.’
Half wijf, half visch waest soe ic kinne,
Het scheen ghelijc een merminne,
Omtrent scip het dicke liep;
Sente Brandaen niet en sliep,
Maer op sine blote knien,
Bat hi Gode dat hi moest ontvlien;
Sine moenke holpen hem te gader
Dat hi verbat Gode onsen vader,
Dat dat vreselike wonder
Bi den scepe ghinghe onder,
Dat sijt horden criten ende wallen,
Dien langen dach met allen,
Ane des zees gronde.

Doe voeren si langhe stonde,

Ende quamen aen een eylant,
Daer sente Brandaen vant
Ene pine wonderlijc
Gheeste, den mensche ghelijc,
Die ronnen op die zee.
Heme gesciede dicke wee,
Si hadden coude ende hitte:
‘O wy! wat wonder es ditte!’
Sprac sente Brandaen;
‘Dat dus can op die zee ghaen.’
Doen seide die arme ghesellen:
‘Dus moeten wy emmer quellcn,
Ende euwelike leven;
Hadden wy om Gode ghegheven.
Den armen lieden dat water,
Onsen loen ware nu beter.
Wy waren drossaten ende scincken,
Dies wy dat eten ende dat drincken,
Dat onse here ons hieten gheven,
Doe wy hadden onse leven,
Onthielden wy doe den armen,
Nu en wilt ons God onser niet ontfermen.
Van couden hebben wy groten noet,
Van hitten si wi wel na doot,
Van dorste es ons wee,
Hoe na ons loept die zee.
Dit segghen wy, te waren,
Wine connen in C. jaren,
Enen dropel niet ghewinnen;
Helpt ons, vrient van minnen,
Brandaen, lieve here,
Helpt ons, doer dine ere.’
Sente Brandaen doen allene
Beghan Gode sere te vlene,
Doe en woude God niet laten
Hem en wert bi caritaten,
Een drincken gheorlovet,
Ende dat si haer hovet

[p. 101]

390

Ghenecten met hare hant;

 

Doen neghen si alte hant

 

Den heileghen Gods manne.

 

Doen keerde hi heme danne,

 

Met wenende oghen,

395

Ende screef dat Gods vertoghen.

 

Doen hiet sente Brandaen

 

Sijn scip wel ghedaen,

 

Van dier stad wenden,

 

Ende liet die armen in ellenden,

400

Die daer liepen op die zee,

 

Ende riepen: ‘O wy! o wach! o wee!’

 

Doen dat scip danen vloet,

 

Liet hi se in groter noet.

 

Doen voeren si, met goeden moede,

405

Op der zee vloede;

 

Doen hoerden si sere stoten

 

Meneghen wint groten,

 

Enen storm viel hem doe an,

 

Ende dreef haer scip van dan,

410

Nortwert in die leverzee,

 

Daer si alle hadden groet wee,

 

Ende wel na alle bleven doot,

 

Van honger ende van breken groot.

 

Doen sach sente Brandaen

415

Menech scip daer staen,

 

Ende meneghen maest waghen,

 

Ende uter zee raghen.

 

Het dochte hem sine een wout,

 

Hoe dicke hem God sine doget gout,

420

Doen sprac hem ane ene stimme:

 

‘Dat hi voer met sinne

 

Oestwert metten baren.

 

Hine mocht daerwert niet vorder varen,

 

Daer lach een steen in die zee,

425

Die dede meneghen man wce:

 

Soe wat ysere daer ane quame,

 

Dat hi al dat te heme name,

 

Dat moeste daer al bliven.’

 

Doen begonde een wint driven,

430

Van daer ten oestenwert;

 

 

 

Doe sach op sente Brandaen,

 

Ene scone kerke staen,

 

Daer woenden moncken inne,

435

Die Gode met goeden sinne.

 

Hadden ghedient menech jaer;

 

Over nacht lach sine scip daer.

 

Op dien zelven stene,

 

Stond die kerke allene.

440

Sente Brandaen ghinc op dien berch,

 

Daer vont hi kerstenlijc werc,

 

Van dien Gods kinden.

 

Niet en condi ondervinden,

 

Wie se daer hadde bracht,

445

Hen ware die Gods cracht.

 

Haer leven was claer ende licht,

 

Selker monke hebben wy nicht,

 

Sie riepen alle, alsoe saen:

 

‘Willecome! here Brandaen.’

450

Diere riker Gods deghen

 

En wasser mare sevene.

 

Hem quam doe hare spise,

 

Van den sconen paradise;

 

Te middaghe brocht se ghedreghen,

455

Ene duve ende ene raven,

 

Met broet ende met enen visch,

 

Op der goeder lieden disch,

 

Die visch was ghebraden.

 

Hoe sere si doe baden

460

Den goeden sente Brandaen,

 

Den Gods onderdaen,

 

Met hem te nemen spise.

 

Doen sprac die here van prise,

 

Herde sere wiselike:

465

‘Mijn here es soe rike,

 

God van den paradise

 

Hadde mi mine spise,

 

Herde wel ghesonden hare,

 

Wijste hi dat ics werdich ware.

470

Hoe gherne ic sine ghenade doghe,

 

Dat es wel mire ghelove,

 

Hine wilde mi niet senden,

 

Mi arm en knecht ellenden,

 

Doe u sine ghenade versach,

475

Ende dat IIII broet ontwee brach,

 

Dat u sine bode heeft bracht;

 

Doe en hadde hi mijns niet ghedacht,

 

Met sijnre goeder spise.

 

Nu seldi alle, als die wise,

[p. 102]

480

In sinen name gaen eten,

 

Ende selt alle wel weten,

 

Dat ic sonder nijt laten;

 

God doet u sine caritaten,

 

Op desen droghen stene;

485

Ic hebbe van Gode te lene,

 

Meneghe scone brede hoeve,

 

Alles dies ic behoeve,

 

Hebbic in minen scepe wale.

 

Over mine ziele altemale,

490

Bidt Gode van hemelrike

 

Dat hi haer gheve sine rike.’

 

Dus badt hi ghenade Gode,

 

Doen quam die hemelsche bode,

 

Die brochtem sine spise

495

Van den sconen paradise;

 

Doen die here hadde gheten,

 

Doet ons die boec weten,

 

Dat doe die heileghe man

 

Ane die heren orlof nam;

500

Doe ghinc sente Brandaen

 

Te sinen scep weder saen.

 

Een suutwesten wint quam hem an,

 

Ende dreffen wech, ende sine man,

 

Verre nortoest op ende neder,

505

In die wilde zee recht neder.

 

Daer dogheden si menich wee,

 

Daer vonden si in die zee

 

Eene steenroke herde hoghe;

 

Sine conden se niet veroghen.

510

Op dien selven stene,

 

Sat een man allene.

 

Hi was ru, als een bere,

 

Hine sach maer lucht ende mere;

 

Dat was een clusenare.

515

Hoe hi daer comen ware,

 

Vraghedem sente Brandaen:

 

‘Ic ben der moncken onderdaen,’

 

Seide die man, ‘gheloves mi,

 

Daer ghi dese weke wart bi,

520

Ic hebbe gheseten allene,

 

Op desen hoghen stene,

 

Een min dan C. jaer.

 

God heeft mi tote haer,

 

Dese pine ghegheven,

525

Bi sinen troeste moet ic leven,

 

Soe dat God wale weet,

 

Dat ic anders nie en ontbeet,

 

Sint dat ic hier quam,

 

Ende ic oec noit en vernam,

530

Levender liede niet mere,

 

Dan u, lieve here.’

 

Doen vraghedem sente Brandaen,

 

Hoe sijn leven wert ghedaen,

 

Eer hi daer comen ware.

535

Doen sprac die clusenare:

 

‘Ic segt, here, waerlike,

 

Ic was een coninc rike,

 

Pamphilia hiet mijn een lant,

 

Capadocia was dat ander ghenant,

540

Daer namic een scoen wijf,

 

Dies doghet grote pine mijn lijf,

 

Dat was die suster mine,

 

Dies doghic wel grote pine.

 

Daer af haddic sonen twee,

545

Dies es mi dicke worden wee.

 

Doe d'outste te sinen scilde quam,

 

Sijn leven ic hem doe nam,

 

Om minen tornen moet.

 

D'ander bi enen spele stoet,

550

Daer nam hem een donderslach sijn lijf;

 

Oec doedde hi mijn scone wijf.

 

Doe al die sonden op mi lach,

 

Duchtic den Gods slach,

 

Ende ic dede die ghelike;

555

Ende liet al mijn rike,

 

Ende mijn goet, ende lant,

 

Ende ghinc ten scepe al te hant,

 

Ende woude alle mine sonden

 

Den paus varen orconden.

560

Doen quam een storm op die zee,

 

Die mi dede herde wee,

 

Ic wille u die waerheit tellen,

 

Daer bedorven mine ghesellen;

 

Doen clam ic hier allene,

565

Op desen hoghen stene,

 

Ende claghede mine mesdaet

 

Den ghenen die mi ghescepen haet.

 

Hier wachtic sine ghenaden,

 

Van mine groten mesdaden.

[p. 103]

570

Ic segt u overwaer,

 

Hier horic openbaer

 

Alle daghelike,

 

Den sanc van hemelrike.’

 

Doen seide sente Brandaen:

575

‘Segt mi, lieve here, saen,

 

Als u dat coude ane gaet,

 

Hoe moghedi, alsoe naect,

 

Van couden here ghenesen;

 

Van lieden hebbic ghelesen,

580

Die waren eensedelen,

 

Ende dienden Gode den edelen,

 

Ende alles ghemakes vergaten,

 

Ende niet dan cruut en aten;

 

Doch onthield si hem wole,

585

Waest in bome of in hole,

 

Waest in crude, waest in riede,

 

Daer heme die gos liede,

 

Dat coude nochtan verwerden:

 

‘Maghic die ziele beherden,’

590

Sprac die ruwe here snel,

 

‘Soe eest mi comen wel,

 

Wat node dat vleesch heeft;

 

Alsoe langhe als 't hier leeft;

 

Al sittic hier al naect,

595

Als mi dat coude ane gaet,

 

Slupic in een hol clene,

 

Hier onder enen ghespletenen stene,

 

Daer wacht ic dat ghestille.

 

Eest alsoe Gods wille,

600

Soe selen minen bene

 

Op desen hoghen stene,

 

Des doemsdaghes ontbeiden.

 

God moet u gheleiden,

 

In spreke nu nemmere,

605

God, onse lieve here,

 

Hi gheve ons euwelike

 

Sijn soete hemelrike.’

 

Sente Brandaen voer van daer

 

Met sinen ghesellen vore waer,

610

Op der wilder zee vloede,

 

Worden si herde moede;

 

Jeghen wint ende baren,

 

En mochten si niet wel varen;

 

Doe voeren si, metten winden,

615

Verre in groten ellenden,

 

Ane ene vruchteliker stat.

 

Die boec orcont ons dat,

 

Dat hi enen helleputte sach,

 

Daer hoerdi roepen: o wy! o wach!

620

Aen enen donckeren berch, vele zielen,

 

Die daer herde sere mesvielen.

 

Die berch bernt emmermeer,

 

Daer es meneghe zielen seer,

 

Daer en horde hi niet mee,

625

Dan: o wy! o wach! o wee!

 

Daer hoerde hi criselen tande,

 

Ende soe daer vlieghen brande,

 

In die wolke hoghe sere.

 

Sente Brandaen sprac die here

630

Ten prinsche die daer ter hellen plach:

 

‘Segt mi of wesen mach

 

Wat es dese grote onminne,

 

Die ic hier hore inne?’

 

Doen seide die prinsce van dien here:

635

‘Hier es menech onrecht here.

 

Dies moghedi mi ghetrouwen,

 

Hier sijn ongherechte vrouwen,

 

Meyeren ende lose scepenen,

 

Dat maghic u wel rekenen,

640

Ende alle die verraderen,

 

Die ic mach ghegaderen

 

In dese diepe afgronden,

 

Ende die quaet peinsen t' allen stonden,

 

Ende die dat je ghedochten,

645

Dat si haer heren daer toe brochten,

 

Dat si, om cleine miede,

 

Mesvorden die arme liede.

 

Daeromme soe moeten si hier

 

Wesen in dit heete vier.

650

Oec sijn hier ander zielen,

 

Die in sonden bevielen,

 

In hoverden, in ghiericheit

 

Ende in alretieren quaetheit,

 

Ende met quaden daden,

655

Haren evenkersten hebben verladen,

 

Dies niet en woude avestaen,

 

Noch rechte boete ontfaen.’

 

Doen riepen die arme ghesellen:

 

‘Brandaen, heer, wy swellen,

[p. 104]

660

Helpt ons, Brandaen lieve here,

 

Dore uwes selves ere.’

 

Die duvel hieten wech varen,

 

Ende sprac: ‘Ic segt u, t'waren,

 

Ghine wert sine hulpen niet vroe,

665

Hine mach u helpen een stroe.

 

Ghi roepet al in onspoet,

 

Ghine hadt noit den moet,

 

Gods wille iet te doene,

 

Dies ben ic over hem dus coene.’

670

Een groet stanc viel hem an,

 

Haer scip kerden si van dan,

 

Ende quamen doe aen een eylant.

 

Daer ghinghen si sorghen in hant,

 

Herde doncker waest daer,

675

Daer en waest niewer claer;

 

Doch was die gront guldijn,

 

Daer dat gras soude sijn,

 

Daer waren vele edelre stene.

 

Omtrent den scepe allene,

680

Waest here sere doncker,

 

Meneghen groten carbonkel,

 

Hadde daer God gheborghen.

 

Daer laghen si in sorghen,

 

Drie nacht dat si daer laghen,

685

Dat si niet en saghen,

 

No mane, no sterre licht.

 

Dies en saghen si nicht,

 

No die sonne, no dien dach,

 

Dat scip daer stille lach.

690

Doen hiet sente Brandaen

 

Een boetken wel ghedaen,

 

Ute dien scepe trecken,

 

Waer in spronghen die recken,

 

Doe voeren si aen een eylant,

695

Daer die Gods wigant,

 

Liet sijn scip staen.

 

Eest als ic vernomen haen,

 

Daer ginghen si uut, te hant.

 

Doen si quamen op 't sant,

700

Waren si blide ende vroe,

 

Ende ghinghen met sente Brandaen doc,

 

Al een water op te dale,

 

Tote eenre der scoenster sale,

 

Die noit wert ghemaect.

705

Daer waren si wel gheraect,

 

Die sale was buten guldijn,

 

Dat dit sale soude sijn,

 

Dat was al carbonkel.

 

Neghene en was daer soe doncker,

710

Hine lichte als dat sonneschijn;

 

Vore die zale spranc een borne fijn,

 

Daer was soe vele goets in,

 

Hen mochte niet beter sijn.

 

Balseme, ende cyroep,

715

Was daer goeden coep;

 

Olive, honich, ende zeem,

 

Datne vloide niet in een,

 

In vier aderen het vloet,

 

Dat dochtem wonder groet,

720

Om die selven borne.

 

Daer was meneghe worme,

 

Daer stonden borne scone,

 

Al om al ene crone,

 

Daer stont menich cedrus,

725

Ende menech plathanus,

 

Specien stonden daer soe vele,

 

Dat der ic u segghen wele,

 

Haddic ghescreven alte male,

 

Dat daer stont vore die sale,

730

Eer soude liden een jaer,

 

Eer ic seide, voerwaer,

 

Hoe meneghe wonderlijc dinc.

 

Ay! hoe in twivele doen ghinc,

 

Alle die moncken moet,

735

Dwoenen dochten daer soe goet,

 

Dat si node keerden van daer,

 

Scone paus vederen voerwaer,

 

Was boven al dat dac;

 

Daer was al dat ghemac,

740

Dat een keyser hebben soude,

 

Of hi brulocht houden woude,

 

Dien heren quam in haren syn,

 

Dat si alle ghinghen daer in,

 

Besiende die scone sale al.

745

Een moenc daer stal

 

Enen breidel wel ghedaen,

 

Dat becochti herde saen,

 

Wel sere, sonder twivel,

 

Daer stont bi een duvel,

[p. 105]

750

Hi wijsdem met liste,

 

Ic wane hijt niet en wiste,

 

Waeromme dat hine hem boet,

 

Dies wert sine pine groet;

 

Hi riet hem dat hine name,

755

Want hi heme wel betame

 

Te ridene daer te lande.

 

Dies ghewan hi grote scande,

 

Hi roerden dat hi waghede,

 

Hoe wel den monc dat behaghede,

760

Dat hine claer sach schinen,

 

Dies worden groet sine pinen;

 

Doene de duvel ter hellen trac,

 

Dede hi hem groet onghemac,

 

Om dat hi hem dien breidel nam,

765

Doen hi in die sale quam;

 

Te hant rumeden si die sale,

 

Ende ghinghen wech alte male.

 

Doen sach sente Brandaen

 

Ene borch daer bi staen,

770

Die was scoenre dan de stede,

 

Daer de moenc de diefte dede.

 

Doe saghen si danen vaste,

 

Over meneghe grote raste,

 

Dat lant alom altoes claer,

775

Nacht ende dach, dats waer:

 

Daer en was rijm, no snee,

 

Daer en dede hem die wint niet wee,

 

Van reghen wert daer niet nat;

 

Een out man voer de porte sat,

780

Hi was wel ghehaert,

 

Al grau was hem sijn baert;

 

Daer ter selver borch dore,

 

Ghinghen jonghelinghe dore,

 

Herde vele ende ghenoech.

785

Niet en vertellet die boec,

 

Doch seit hi openbare,

 

Dat het ynghele waren.

 

In die porte stont een jongheline,

 

Hi maecte enen widen rinc,

790

Met enen swerde vierijn;

 

Dat mochte wel die ynghel sijn,

 

Die men heet Cherubin.

 

Hine laet daer niemen in,

 

No stille, no openbaer,

795

Die andere en bringhene daer.

 

Doen quam daer sente Michaël,

 

Hi moet ons gheleiden wel,

 

Metten anderen jonghelinghen,

 

Aldaer die moncke ghinghen,

800

Nam hi enen bi den rocke,

 

Bi den haer, ende bi den coppe,

 

Ende tracken in die borch dore.

 

Doe stont die ynghel daer vore,

 

Met sinen swerde vierijn.

805

‘Hier moghen wy licht te langhe sijn,’

 

Sprac sente Brandaen doe

 

Sinen ghesellen, toe,

 

‘Hier hebben wy ghenomen

 

Meer scaden dan vromen.

810

Dese mure sijn soe hoghe,

 

Niemen can se veroghen,

 

No die lancheit verkiesen. -

 

Hier en willic niet mere verliesen,’

 

Sprac doe sente Brandaen,

815

‘Ic wille weder te scepe gaen.’

 

Doen si te scepe quamen,

 

Ende orlof doen namen

 

Toten donckeren lande.

 

Een moenc doe bekande,

820

Dat die gront al gout was,

 

Ay! hoe blide waren si das.

 

Doen ghinghen si ute spele,

 

Ende droeghens in den scepe vele,

 

Elkerlijc in sine hande,

825

Dat si sint, in haren lande,

 

Vercierde menich godshuus.

 

Doe horden si een groot gheruusch,

 

Enen wint soe sere braken,

 

Ende een weder alsoe craken,

830

Ende een vier soe blicken daer,

 

Dat die Gods recken hadden vaer,

 

Ende vruchten des hemels valle.

 

Die duvele quamen daer alle,

 

Ende eischen met rechte groet

835

Den breideldief dien goet.

 

Om dat hi den breidel stal,

 

Voerden sine in den afgront al;

 

Daer moesti sere quellen,

 

Met anderen sinen ghesellen.

[p. 106]

840

Doennen greep die viant,

 

Metten breidel hine bant,

 

Ende sleepte sine bene,

 

Over stoe, ende over stene,

 

Voer sijns heren ansichte.

845

Daer was een groet gheruchte,

 

Alsoe vorden sine te hare scolen.

 

Die sint mere hebben ghestolen,

 

Willen 't over niet slaen;

 

Hen mach alsoe niet gaen,

850

Het en si dat sijs avestaen,

 

Ende hare boete ontfaen;

 

Anders selen si quellen,

 

Metten duvelen in der hellen.

 

Sente Brandaen hadde toren,

855

Dat hi soe scandeleec hadde verloren,

 

Sinen monc goet.

 

Met tranen hi claghen bestoet:

 

‘Waric, “seit hi,” een droghenere,

 

God en hadde mi niet mere

860

Ghegheven mere meswende,

 

In desen donckeren ellende.

 

Om dies God hevet ghehingt,

 

Ende mine vaert ghelingt,

 

In come van hier nemmermere,

865

Ghine mi beteren mijn seer,

 

Ende minen moenc ghecrighen weder.

 

Eer willic vallen hier neder,

 

Soeken ons heren oetmoet,

 

Tote mi die duvel weder comen doet,

870

Minen monc die hi wilt scenden,

 

In desen donckeren ellenden.’

 

Si weenden ende riepen Gode an,

 

Onser Vrouwen, ende sente Jan.

 

Doen ghehore se onse here,

875

Dore siere liever moeder ere.

 

Wel soe saghen si enen schijn,

 

Als twee horne vierijn,

 

Dat brende ende lichte daer inne.

 

Daer wt sprac ene stemme:

880

‘Wat wilti mi, Brandaen,

 

Dies en hebbic niet ghedaen;

 

Die duvel voerden tc siere scolen,

 

Om dat hi hadde ghestolen,

 

Waerom belghedi u op mi?

885

Onsculdich ben ic jeghen di;

 

Ghi wit wel dat Adaem,

 

Om enen appel dien hi nam,

 

Was in de helle overwaer,

 

Wel ·V· dusent jaer.

890

Alsoe eest met hem vergaen,

 

Met dieften es hi bevaen,

 

Ende es der hellen ghegheven.’ -

 

‘En scent niet, here, mijn leven,’

 

Sprac die goede sente Brandaen,

895

‘Hevet mijn monc yet mesdaen,

 

Dies wiltene wederbringhen,

 

Ic wilne altoes verdringhen.’

 

In cruuswijs si hem strecken,

 

Met tranen si Gode wecken,

900

Haer beden wilden si niet begheven,

 

Altoes si daer ane bleven,

 

Tote die aelmaechteghe God

 

Den duvel dede dat ghebod:

 

‘Dat hi sente Brandaen eerde,

905

Ende sinen mone wederkeerde.’

 

Doen nam hine op sinen hals,

 

Ende dedem vele onghevals,

 

Den breidel moeste hi becopen,

 

Ende quam sere ghelopen,

910

Wt der heter hellen onwarde.

 

Hi tornde hem vele harde,

 

Dat hi den monc moeste draghen,

 

Toten scepe op sinen craghen.

 

Toen hine brochte op den borde,

915

Ay! hoe lude sine kele scorde.

 

‘Wee di,’ sprac sente Brandaen,

 

‘Wat hebdi mi leets ghedaen,

 

Ghine laet mi niet behouden,

 

Dies dat wy hebben souden,

920

Ghi mesdoet, dats waer.’

 

Die monc dochte hem herde swaer,

 

Ende die wech herde lanc,

 

Daer hi die letanien sanc,

 

Op sinen hals bene,

925

Over stoc, ende over stene.

 

Daer hi den monc draghen moeste,

 

Stac hi an 't scip een joeste,

 

Ende werpen in die corden

 

Onsachte, dat sijt alle horden.

[p. 107]

930

Doen was hem sine varwe ontkert,

 

Verwandelt, ende bleec,

 

Dat sine cume ghecanden.

 

Dat pec was hem gheranden,

 

Ane haer, ende ane baerde.

935

Die huut was hem haerde

 

Swert, ende verrompen.

 

Van stocken, ende van tronken,

 

Haddi meneghen swaren stoet.

 

Die duvel onder water doec

940

Ende vloe, der goeder liede seghen.

 

Sente Brandaen die Gods deghen

 

Hi weende van groter lieve,

 

Ende sprac den breideldieve:

 

‘Haddi den breidel vermeden,

945

Ende met enen haellechter ghereden,

 

Sone wert u crune met uwen baerde,

 

Ende u hals niet soe haerde

 

Swart, noch oec besinghelt.

 

Nu hebdi oec ghelinget

950

Herde sere mine vaert.’ -

 

‘Mi es leet dat ghi noit ghesmeet waert.’

 

Sprac die besinghelde cappelaen;

 

Doe loech sente Brandaen.

 

Doe dus sente Brandaen

955

Weder sinen cappelaen

 

Ghewan van der hellen,

 

Dat maghic u tellen,

 

Doen voer hi langhe wile,

 

Ende leet meneghe mile.

960

Doen horde herde saen,

 

Die goede sente Brandaen,

 

Een dier, heet Serenee;

 

Die slaept doet den ghenen wee,

 

Die dat horen of sien.

965

Van siere blisscap moet ghescien

 

Ter zee groet onghewedere.

 

Doen viele sciere nedere

 

Sente Brandaen, op sine knien,

 

Ende bat Gode dat hi moeste ontvlien,

970

Soe hi alder best can.

 

Doe sliep die stierman,

 

Hars selfs si vergaten,

 

Dat sine wisten waer si saten.

 

Elc monc daer ontsliep,

975

Dat scip sonder stierman liep,

 

Tote ene borghe die bernde sere,

 

Daer wtliep een swert here.

 

Hi riep tote den stierman vele,

 

Wt siere groter kele,

980

Soe hi luudste mochte;

 

Hi wecke se wel ontsochte,

 

Ende hiet se daer na keren,

 

Hi seide, dat hi leren,

 

Den mester stierman woude,

985

Waer hi henen soude.

 

Doen hiet sente Brandaen,

 

Sijn scep wel ghedaen,

 

Tote dien berghe keren,

 

Om dat hi hem soude leren.

990

Doen si soe na quamen,

 

Dat si sijn werc vernamen,

 

Ende si verstonden duvels tale,

 

Docht hem allen quaet te male.

 

Doe sprac des duvels bode:

995

‘Dorstic wel, doer Gode,

 

U scep, her Brandaen,

 

Hadde quade vaert ghedaen.

 

Ic wane dat ghijt becopen moet,

 

Dat ghi ons soe lede doet.

1000

In can vore u niet ghehebben,

 

God en wilt u niet ontsegghen,

 

Om dat ghi soe vele leest altoes,

 

Want u ghebet es sonder loes.

 

Du soudes sane ghenieten,

1005

Laettijs u niet verdrieten,

 

Dat u mijn vernoy es lief;

 

Ghi naemt mi den breideldief,

 

Die achter u sittet daer.

 

Hi sweet van anxte, dat es waer,

1010

Van sorghen es hi ontdaen.’

 

Doen sprac sente Brandaen:

 

‘Dat es sine boete,

 

Dat hi hem wasschen moete.’ -

 

‘Mine dunct niet soe goet,

1015

Dan men worpe in die vloet,

 

Dat hi hem wel wasschen mach.’

 

Die monc scameliken lach;

 

Mét wel groter sorghen,

 

Hadde hi hem gheborghen,

[p. 108]

1020

Onder een scipbanc.

 

Die tijt dochtem wel lanc,

 

Ay! hoe loech de duvel das,

 

Dat die monc ververt was.

 

Doe hi sijn spot hadde ghedreven,

1025

Bat hi dat sijn hem wedergheven

 

Wilden haren cappelaen,

 

Hi souden herde scone dwaen,

 

Hi stonke op hem te sere.

 

Doe seide die milde here,

1030

Die goede sente Brandaen:

 

‘In gheve u niet minen cappelaen;

 

Mi dunct, u grote tale

 

Onnutte sijn alte male;

 

Dijns sprekens ben ic sat.’

1035

Den stierman hi doe bat,

 

Dat hi voere op dat meere.

 

Doe quam des sduvels here

 

Uten berghe, ende dedem wee,

 

Ende volghede hem op die zee;

1040

Ende droeghen in haer hande

 

Grote gheloyende brande,

 

Ende oec bernende scichte,

 

Als of si wouden vichten.

 

Si worpen, ende scoten,

1045

Op die in den scepe vloten,

 

Met groten tornen moede.

 

Doen quam God die goede,

 

Hine liet se niet ontweghen.

 

Ic wane van den hemel die reghen,

1050

Soe dicke noit en vloghen,

 

Als die branders vielen van hoghen

 

In dat scip, ende die scichte.

 

Dus jagheden des duvels knechte,

 

Dien heren danen si vloten.

1055

Die duvele worpen ende scoten

 

Op die vluchteghe liede,

 

Dien heren doe gheschiede,

 

Dat si bi ghelucke waren

 

Deser vresen ontfaren.

1060

Die here voer wech, met trouwen,

 

God liet hem doe bescouwen

 

Meneghe ynghelsce scare,

 

Die boven hem quamen ghevaren,

 

Die voerden in den trone,

1065

Meneghe ziele scone.

 

Si songhen dien Gods lof,

 

Soe dat si verblijdden daer of;

 

Dat dedem God te minnen,

 

Dat hi hem liet bekinnen,

1070

Wat die geeste wouden,

 

Ende waer si henen souden.

 

Doe sach sente Brandaen,

 

Ene scone kerke staen,

 

Met ·X· sconen coren,

1075

Die noit man te storen

 

Sonder God en mochte,

 

Te segghen het en dochte,

 

Neghene eertschen man.

 

Doen screef dit sente Brandan,

1080

Al dat wonder dat hi sach,

 

Daer hi in den scepe lach.

 

Doen ons heren Gods deghen,

 

Te rechte hadde bescreven,

 

Die twee paradise;

1085

Doen woude die Gods wise

 

Die ghetrouwe dinare,

 

Dat hi al quite ware,

 

Van dien groten zeebaren,

 

Ende hi te lande soude varen.

1090

Doen bat die here goede,

 

Met bitterliken moede,

 

Onsen euweliken troest,

 

Dien dicke hadde verloest,

 

Dat hine iet saen sande

1095

Weder te sine lande.

 

Doen quam een anxtelijc wint

 

Diene dreef, ende sijn kint

 

Danen verre op die zee.

 

Daer wert hem herde wee,

1100

Die storm wert herde groet,

 

De zee borlede ende doet,

 

Als hem verhief die wint.

 

Doe saghen die Gods kint,

 

Soe vele vissche in die zee,

1105

Dat hem die sorghen dede wee,

 

Si saghen daer olficieren,

 

Ghelijc wilde stieren,

 

Vele onder dat water gaen.

 

Doe sprac sente Brandaen:

[p. 109]

1110

‘Dit es die Lever Zee,

 

Daer ic wilen af eer,

 

Las menech tekijn.

 

Dies seldi ghelovich sijn.

 

Maer doch hebbic wonder,

1115

Van dien gronde here onder,

 

Hoe hi se ghevoeden moghe,

 

Dat hem allen doghe;

 

Maer God es soe rike,

 

Dat hi heme daghelike,

1120

Die spise wel ghegheven mach.’

 

Tote sine cappelaen hi sprach,

 

Dat hi sochte parkement,

 

Hinne lette niet en twint,

 

Die waerheit hi scriven began.

1125

Doen hiet hi den stierman,

 

Dat scip houden stille,

 

Om siere beden wille,

 

Dat si die waerheit ghescreven,

 

Van dien visschen diere dreven.

1130

Doen dat scip begonde gaen,

 

Doen sprac sente Brandaen:

 

‘Soete broedere mijn,

 

In Gode seldi ghelovich sijn,

 

Dore hem si wy wtghevaren.

1135

Hi mach ons wel bewaren,

 

Hi es aelmachtich God,

 

Hi heeft aller dinghens ghebod.

 

Sente Marie die goede

 

Wese hier ons hoede,

1140

Jeghen alle dat ons quaet si.

 

Des hulpe ons filius dei,

 

Ende al dat hemelsche here

 

Helpe ons hier op dit meere.

 

Amen segt allegader,

1145

Ende bevelet den hemelschen vader.’

 

Doen quam een sachte wint,

 

Doen saghen si waer een Gods kint

 

Op de zee swevede,

 

Onsachte het levede,

1150

Op enen resch eerden.

 

Wat soude sijns ghewerden,

 

Als die zee verwoedde?

 

Maer dat God sijns hoedde;

 

Van dien scepe vloe hi doe.

1155

Sente Brandaen sprac hem toe,

 

Dat hi met hem sprake,

 

Die resche vlote doe met ghemake,

 

Doen wert ghehorsam saen.

 

Met trouwen sente Brandaen,

1160

Tote dien goeden man sprac:

 

‘Doghedi om Gode dit onghemac,

 

Op deser wilder zee?

 

Of doghedi dit grote wee,

 

Om uwe grote mesdaet?

1165

Soe mach uwes wesen raet.

 

Ic ben abdt ghewiet,

 

Ende metter scolen ghevriet;

 

Dat ic van Gode hebbe ontfaen,

 

Dat ic die in boeten staen,

1170

Hare pine corten mach,

 

Beide jare, ende dach;

 

Hebdi iets quaets ghedaen,

 

Om Gode willic u ontfaen.’

 

Doe sprac die eensedele:

1175

‘Met mi wert u evele,

 

Vergouden u cappelaen,

 

Die ghi verloret, here Brandaen,

 

Vore den sconen paradise,

 

God hevet mi mine spise,

1180

Ende mine lijfnare,

 

Een meer dan ·C· jaer,

 

Op dese zee ghegheven.

 

Sire ghenaden moet ic leven,

 

Ende wachten siere leere,

1185

Miere broedere es noch mere.

 

God onse vader es soe soet

 

Dat ons sine ghenade voet

 

Metten hemelschen brode.

 

Helpt hi ons te node,

1190

Daer u monc wederquam,

 

Dien u dien duvel nam,

 

In die zale rikelijc,

 

Daer hi stal den breidel lovelijc;

 

Ende die ruwe hi allene,

1195

Die sat op dien hoghen stene,

 

Hi halp u ter stede,

 

Dat God om u dede,

 

Om dinen cappelaen.’

 

Doen seide sente Brandaen:

[p. 110]

1200

‘Om die Gods ere,

 

Segt mi, noch mere

 

Van dien heren hoe si leven,

 

Of hoe si daer worden verdreven.’ -

 

‘Si leven,’ seit hi, ‘kerstenlike,

1205

Ende winnen dat Gods rike.’

 

Doen sprac die here goede,

 

Met enen eenboldeghen moede:

 

‘Daer waren wi gheboren in,

 

Die staet in enen lande,

1210

Daer men Gode niet en cande;

 

Om der lieder sonden,

 

Sanc neder in afgronde

 

Al dat grote lant,

 

Ende al dat quade volc te hant.

1215

Si namen quaden, ende alsoe,

 

Ende op den groten stene hoghe,

 

Heeft een deel God gheset

 

Onser broedere, als ghi wet,

 

Daer voet se die Gods cracht.

1220

Die mi hier heeft bracht,

 

Dats God, onse lieve here.

 

Noch es onser broedere mere,

 

Die des selfs lives leven,

 

Ende op die rissche zweven,

1225

In deser zee gronden.

 

Dat quam van minen sonden,

 

Dat wi ghescheden waren,

 

Dies moet ic allene varen,

 

Doen dat lant al verdranc,

1230

Ende meneghe borg versanc;

 

Sodoma ende Gomorra,

 

Ende die grote stat Borga,

 

Doen scoelde al dese eerde,

 

Ende al dese groen sweerde,

1235

Van den armen eertrike.

 

Dus houdickene vastelike,

 

Te minen jonxsten ende;

 

God moet ons ghesenden,

 

In hemelrike met eren.

1240

Nortwert seldi keren,

 

Daer seldi sien groet wonder.’

 

Een wint hief daer onder,

 

Die se sonder orlof wech droech,

 

Dat scip danen sloech,

1245

In wel corter wile,

 

Over meneghe mile.

 

Doe quam van enen bedrusche,

 

Van eens wijncs gheruusche,

 

Dat dat scip soe verre spranc,

1250

Meneghe dachvaert lanc,

 

Mettien starken wedere.

 

Doe haelp hem God van daer wedere,

 

Dat hi den scrivere gaf enen vloec,

 

Ende hi mede den boec,

1255

Verbernde in den viere.

 

Dat becochti nu wel diere,

 

Daer sijn scip soe verre spranc,

 

Mere dan dusent milen lanc,

 

In groter ongheweldicheit.

1260

Waer Gode sine vaert leit,

 

Sone mochte hijs niet sijn ghenesen,

 

Doen voer hi van daer, soe wi lesen.

 

Doen sac sente Brandaen,

 

Enen naecten man staen,

1265

Verre sitten allene,

 

Op enen heten stene.

 

Hi doghede leet ende toren,

 

Besiden was hi vervroren

 

Dore vleesch, ende bene.

1270

D'ander side op den stene,

 

Was hi soe heet dat hi verbran.

 

Na sine wercke hi loen ghewan,

 

Hem vlogen an ·I· dwalen,

 

Berrende hete stralen,

1275

Vaste in allen siden toe.

 

Gheen bescerm en haddi doe,

 

Anders dan die clene dwale

 

Die halp hem herde wale,

 

Die sloech die hitte danen.

1280

Hem quam met groten bonen,

 

Beide heet, ende oec cout,

 

Sine pine was menichfout.

 

Des sondaghes 's nachts stont hem soe,

 

Dat hi was blide, ende vroe,

1285

Hem dochte wel openbare,

 

Dat hi ter werscap ware.

 

Des manendaghes vroe,

 

Quam hem grote pine toe;

 

Doe vorden in der hellen,

[p. 111]

1290

Die duvel met sinen ghesellen.

 

Doe die here soe na quam,

 

Dat hi sine pine vernam,

 

Begonsti hem ontfermen.

 

Doen vraghede hi den armen,

1295

Van wat volcke hi ware.

 

Doen sprac die sondare:

 

‘Ic ben die arme Judas,

 

Om dat ic onghetrouwe was,

 

Ende ic vercocht, sonder noet,

1300

Die mi sciep ende gheboet.

 

Dies hebbic sere ontgouden;

 

Doe si mi berouwen souden,

 

Die scoudelike sonde groet.

 

Doen began hi mi oec,

1305

Die quade valsche duvel,

 

Ende gaf mi den twivel,

 

Ende riet dat ic mi verhinghe,

 

Ende ic ghene boete ontfinghe.

 

Alsoe nam ic die doot,

1310

Dies moet ic liden desen noet.

 

Haddics ghehadt berouwe,

 

God es soe goet ende ghetrouwe,

 

Soe waert mi wel vergaen,

 

God had mi ontfaen,

1315

Als hi den jode ontfinc,

 

Daer hi an den cruce hinc,

 

Die hem dat herte stac ontwee.

 

Nochtan soe dehi mee,

 

Hi ontfinc den scaecman,

1320

Om dat hi berouwe ghewan,

 

Daer hi an den cruce hinc,

 

Ende die bitter doot ontfinc.

 

Alsoe hadde hi mi ghedaen,

 

Waers mi berouwen saen;

1325

Mijns en wert nemmermere raet,

 

Mi dunct dat mi wel staet,

 

Overmorghen herde vroe,

 

Sal mi gane die pine toe.

 

Dan werdet mi al benomen,

1330

'T goet daer ic ben in comen.

 

Om des sondaghes 's nachts ere,

 

Doghic dese bliscap here.

 

Stont mi dus in allen daghen,

 

Sone woudic niet claghen.

1335

Doch saen eest niet herde goet,

 

Maer dat mi herde wee doet,

 

Die grondelose bitter helle,

 

Daer ic altoes in quelle;

 

Ende die duvele doen mi groten noet,

1340

O wi! here, waric doot;

 

Of mocht ic sterven,

 

Sone soudic niet bederven,

 

In dus meneghen arbeit.

 

Mi sal altoes wesen leit,

1345

Dat ic noyt gheboren wert;

 

Ic vare ene jamerlike vaert

 

Van jamere, ende van leede,

 

Dese grote anxten beede,

 

Die vorste ende hitte,

1350

Daer ic altoes in sitte,

 

Houdic al over nicht.

 

Ter hellen en hebbic lucht, no licht,

 

Daer eest doncker emmermeer,

 

Daer es dat ewelike seer.

1355

Ter armer tijt wert hi gheboren,

 

Die daer comt es verloren.

 

Ene hitte comt mi daer,

 

Eer ghi gheroeret een haer,

 

Ware versmolten enen berch stalijn,

1360

Diene worpen daer in.

 

Soudic hier langhe wesen,

 

Mi dochte ic ware ghenesen.

 

Herde wee docn mi die sorghen,

 

Jeghen overmorghen,

1365

Dan die pine die ic nu haen.’

 

Doe sprac sente Brandaen:

 

‘Darf iement voren u bidden yet.’ -

 

‘Neent het ware al om niet,’

 

Sprac Judaes die arme,

1370

‘Want ic Gods niet en ontfermde,

 

Alle hulpe hebbic verloren;

 

Maer dese dwale hier te voren,

 

Vore mijn ansicht naect,

 

Mi dunct dat si mi rike maect,

1375

Si holpe mi noch mere,

 

Maer ic nam se onsen here,

 

Doe ic met hem ghinc,

 

Het weert mi doch grote dinc,

 

Van desen groten viere.

[p. 112]

1380

Ic mi berouwes schiere,

 

Doen gavic weder om Gode,

 

Enen sinen cranken bode,

 

Die oit sint sine ghebede,

 

Vore mi te Gode dede.

1385

Nu hulpt si mi doch hier,

 

Weren dit starke vier,

 

Al en maecht niet soe vele sijn,

 

Oft te rechte waer mijn,

 

Doch soe hulpet mi, here,

1390

Herde wel ende sere,

 

Jeghen desen heten brant,

 

Dies ic gaf met mire hant,

 

Dan mi holpe al die have,

 

Ende men se na mi gave,

1395

Die nu in die werelt es,

 

Dies moghedi sijn ghewes.

 

Soe wel helpt dat goet,

 

Dat die man selve doet,

 

Ende dat hi selve gheeft,

1400

Die wile dat hi leeft.

 

Want ghebet ende achterdade,

 

Comen dicke te spade,

 

Ende dat men oec na doet,

 

Dat hevet cranken spoet

1405

Te hulpen, die selve niet en gheeft,

 

Die wile dat hi leeft.’

 

Doen hi dit hadde gheseit,

 

Naecte hem groten arbeit.

 

Des manendaghes metten daghe,

1410

Maecte Judas grote claghe,

 

Doen naectem groet onghemac.

 

Sere weendi ende sprac:

 

‘O wi! vele arm man,

 

Dat ic noit ziel ghewan,

1415

Deser vaert die ic varen moete,

 

Deser en wert nemmermere boete,

 

Want ic verdient haen.’

 

Doe hiet sente Brandaen,

 

Sine heileghe brenghen vort,

1420

Op des sceeps bort,

 

Of die duvele quamen,

 

Ende dat heylechdom vernamen,

 

Dat hi se soude vervaren.

 

Hi sach ane sire ghebaren,

1425

Ende hevet wel vernomen,

 

Dat si saen selen comen.

 

Die duvel quam met groten here,

 

Hem dochte lucht, ende mere,

 

Dat het al ware vierijn.

1430

‘Wi souden eer ghevaren sijn.’

 

Sprac die besinghelde cappelaen,

 

Die met sorghen was bevaen.

 

Doen vloen die quade geeste

 

Van den scepe, ende maecten tempeeste,

1435

Met pecke onghehire,

 

Ende met solferviere,

 

Dat gheloide soe ende wiel,

 

Daer't op die zee viel,

 

Berrede dwater als stroe.

1440

Judase wilden se alsoe,

 

Voeren in der hellen,

 

Daer sine souden quellen.

 

Doe gheboet sente Brandaen,

 

Dat si een wile wilden staen,

1445

Ende Judase vermiden.

 

Gode bat hi dien tiden,

 

Dat dien nacht moeste ghenesen

 

Judaes, ende quite wesen,

 

Dien tiden van dien fellen here;

1450

Dies bat hi onsen here,

 

Wenende hi soe langhe bat,

 

Dat hem God ghelovede dat.

 

Die duvele lude screiden,

 

Ende burrelden ende neyden,

1455

Dat sire sonder moesten varen.

 

Met vele groter scaren,

 

Varen si ter hellen,

 

Doen dreigheden sine te quellen,

 

Meer dan si doen souden,

1460

Of sine niet hadden onthouden.

 

Dat selve dreighen dede hem wee,

 

Daer hi vloet op die zee,

 

Des smorghens wel vroe.

 

Die duvele quamen alle doe

1465

Te Judaes groten onghevalle,

 

Crauwelen brochten si alle,

 

Die gheloyden ende sneden,

 

Cume si dies ontbeden,

 

Dat si se in hem sloeghen.

[p. 113]

1470

Scandelike sine droeghen,

 

Met allen metten stene.

 

Si quelden sine bene,

 

Doen sine opnamen,

 

Ende een luttel danen quamen,

1475

Spraken si leelike doe

 

Sente Brandaen toe:

 

‘Hier om selen wine pinen meer,

 

Dan hi was ghepijnt eer.’

 

Doen sprac sente Brandaen:

1480

‘Anders sal 't hem vergaen,

 

Hine sal niet meer ghepijnt sijn,

 

Om dies hi te nacht was met mi.

 

Hoe ghi mi moghet schelden,

 

Hine sals niet ontghelden,

1485

U scelden es mi ommare.

 

Ic ghebiede u, bi uwen sceppare,

 

Dat ghine quellet niet meer,

 

Dan ghine quellet eer,

 

Of ten anderen tiden hebt ghedaen.’

1490

Aldus voerden sine saen,

 

Harde sere karmende,

 

Ende sijns niet ontfermende.

 

Doe hiet die here goede

 

Op die zeevloede,

1495

Met sinen scepe volghen,

 

Na die arme ziel verbolghen,

 

Die duvele ontfordenne saen,

 

Doen sachi voer hem opslaen

 

Enen roec groen ende swert,

1500

Dat mach wel sijn een pine hart.

 

Doen voeren die deghene

 

Mettien Gods zeghele,

 

Ende saghen kermende voghele varen,

 

In enen bernende berch, te waren,

1505

Ende menegerhande tonghen,

 

Die el niet en songhen,

 

Dan wi! wach! ende wee!

 

Ende een grondelose zee,

 

Sloech daer besiden west anen,

1510

Dat men horde danen,

 

Over meneghe mile.

 

Doen voeren si ene corte wile,

 

Ende saghen wt enen berghe slaen

 

Ene vlamme soe ghedaen,

1515

Datter ginsteren wt vloghen,

 

Alsoe groet als enen oven,

 

Ende colen als maste,

 

Ende meneghe onraste,

 

Uten selven berghe ran.

1520

Een water selc en sach nie man;

 

Het was swert, ende wiel,

 

Van der side daer 't wt viel;

 

Een water, ende een wint, te waren,

 

Die beide soe cout waren,

1525

Dat niet couders noit en wart.

 

Si hadden ene sware vaert,

 

Die hitte was daer menichfout,

 

Van der side waest soe cout,

 

Dat die scorsse van den colden,

1530

Van den bome scolden.

 

Doen hiet sente Brandaen,

 

Hem allen ten riemen vaen,

 

Moncke, ende scipman,

 

Alle vinghen si daer an,

1535

Daer en letten si niet meer,

 

Daer si comen waren eer,

 

In enen daghe ghevaren,

 

Keerden si cume in ·II· jaren.

 

Als doe dit scip ontran,

1540

Ende die moede scipman

 

Van die keitivigher scaren,

 

Doen quamen si ghevaren,

 

Op een der bester eerden,

 

Die noit mochte werden.

1545

Dat heeft men ghesien selden

 

Daer wies ane den velden

 

Beide coren, ende wijn,

 

Ende alle die vrucht, die mochte sijn,

 

Sonder erien, ende graven,

1550

Daer was luttel noet van haven:

 

Vische waren daer ghenoech,

 

Die daer dat water droech,

 

Ende vleesch wilt ende tam,

 

Die diere waren daer noit gram,

1555

In die jeghenode scone,

 

Ende t'allen tiden groene,

 

Dats multum bona terra,

 

Ende es gheleghen herde verre,

 

Van eertscen lieden goede,

[p. 114]

1560

En hadden doe die vloede,

 

Dat scip doe niet gheslaghen,

 

Daer en const niemen ghedraghen.

 

Doe daer sente Brandaen,

 

Ende die heme waren onderdaen,

1565

Hare moetheit verloren,

 

Doen saghen si daer voren

 

Enen berch soe hoghe,

 

Sine conden niet veroghen.

 

Sine grote hoecheden,

1570

Hem dochte met waerheden,

 

Dat die wolken daer op swevede.

 

Negheen dinc die levede,

 

En quame daer op sine vloghe.

 

Maer t' enen hanghende woghe,

1575

Met sorghen sijt ane vinghen,

 

Dat si daer op ginghen.

 

Die berch was boven scoen,

 

Ende hiet die berch van Syoen.

 

Daer an sloech die zeevloet,

1580

Noit en was berch soe goet.

 

Doen si den berch op souden gaen,

 

Doen saghen si daer staen

 

Draken groet gruwelijc,

 

Ende lijntworme vreselijc,

1585

Die worpen t' allen stonden,

 

Dat vier uten monden;

 

Die hoeden die porten.

 

Metten Gods worden,

 

Gheboet hem sente Brandaen,

1590

Dat sise daer in lieten gaen,

 

In die selve ure.

 

Die boec seit dat die mure,

 

Waren alle kerstalijn,

 

Daer was menich claer steen in,

1595

Daer was ghegoten inne,

 

Met meesterliken sinne,

 

Van copere, ende van eere,

 

Menegerhande diere;

 

In dien rinc al omme,

1600

Somme rechte, somme cromme.

 

Die se ierste ghinc besien,

 

Mochte van vruchte vlien,

 

Want si an den muer stonden daer,

 

Of si alle leveden voerwaer.

1605

Daer stonden alle die dier,

 

Die ic noit horde noemen hier:

 

Leuwen, ende panthiere,

 

Ende menegerhande diere,

 

Eencorne ende lupaerde,

1610

Ende beesten van meneghen aerde,

 

Herten, coninc ende hinden,

 

Mocht men daer vele vinden,

 

Men vant daer alle vormen

 

Van vreseliken wormen.

1615

Midden in den berch vloet,

 

Ene riviere herde groet,

 

Die dat wilt dede om gaen,

 

Dat niet en mochte stille staen.

 

Dat saghen al openbaren,

1620

Die daer comen waren,

 

Daer onderwilen spronghen,

 

Ende riepen, ende songhen,

 

Als of si wech wouden,

 

Ende uten mure souden.

1625

Daer stont meneghe vorme,

 

Daer waren selke worme,

 

Half ru, ende half bloet,

 

Noit sach men dies ghenoet.

 

Noch stont daer onder,

1630

Ghetoghen menich wonder

 

Van visschen meneghertiere,

 

Vloten daer in die riviere;

 

Herten, ende hinden

 

Vloen daer vor den winden,

1635

Wilde swine vloen daer.

 

Die jaghere reet daer naer,

 

Met blasenden horne,

 

Dore bosche ende corne,

 

Ende menich wonder soe vele,

1640

In can 't ghesegghen wele.

 

Daer speelden in den mure,

 

Orssen met coverturen,

 

In enen rinc wide;

 

Daer soe hilden besiden

1645

Ridderen of si leveden,

 

Banieren daer oec sweveden,

 

Daer toe mochten si scouwen

 

Herde vele vrouwen,

 

Daer bliesen wechteren in der scaren;

1650

Dies oncondich waren,

 

Waenden dat si leveden daer.

[p. 115]

 

Ic mach u segghen over waer

 

In die goede borch eerlike,

 

Was vele wonders herde rike,

1655

Daer lichten die tinnen,

 

Buten ende binnen,

 

Als die dachsterre,

 

Die opriset verre.

 

VI^c torren stonden alle,

1660

Op dien muer om die sale.

 

Si blicten ghelijc den viere,

 

Niet en was daer diere

 

Dan onghemac ende armoede.

 

Meneghe culcte goede,

1665

Met sidenen sporwaren,

 

Saghen si daer, te waren,

 

Die daer hinghen overscone,

 

Boven die bedden als in den trone,

 

Dat daer an die zale was.

1670

Dat was algader sneewit glas,

 

Ende ghedect met sindale,

 

Daer dore bleec dat gout wale.

 

In den hove scone,

 

Stonden cedre-bome,

1675

Ende ander bome soe vele,

 

Dat die sonne niet wele,

 

Mocht schinen toter eerden.

 

Noit en mocht daer nat werden,

 

Dies namen si alle goem,

1680

Onder die cedereboem

 

Was die acker herde scoen,

 

Ende t' allen tiden groen,

 

Daer hinc menich gout vat,

 

Noit en was huus bat

1685

Bewaert van dieren dinghen.

 

Daer mocht men horen singhen

 

Die vogele in allen tiden,

 

In die borch, ende daer besiden.

 

Daer stont binnen een palas,

1690

Dat noch scoenre was,

 

Ghesciert met goude, ende dieren stene,

 

Gheset in elps bene,

 

Die vloer saphier ende glas.

 

Ic wane noit neghene en was

1695

Ghewracht, boven der eerden,

 

Dat beter mochte werden,

 

Of ghemaect enich bat,

 

Overwaer seggic u dat,

 

Ghegoten waest van ere;

1700

Het en wert nemmermere

 

Ghemaect soe goeden werc,

 

No soe vaste, no soe starc,

 

Als daer op dien dach,

 

Sente Brandaen sach.

1705

Die monke saghen al besonder,

 

Dat menich groet wonder.

 

In die borch spronghen

 

Drie watre, daer af songhen

 

Moelne, al hadden si tonghen,

1710

Soe dat sijt al verclonghen,

 

Beide berch, ende dal,

 

Ende datter bi was over al.

 

Die boec seit ons dat,

 

Dat vloide in 't ghewat

1715

Vissche, die daer speelden,

 

Van alrehande weelden.

 

Doe sprac de besinghelde cappelaen:

 

‘Hets goet dat wi henen gaen,

 

Eer wi hier scade ghewinnen,

1720

Mi dunct in minen sinnen,

 

Hen es sonder meester niet

 

Dit wonder dat ghi hier siet.

 

Werden si onser in hine,

 

Wine moghen niet ontrinnen

1725

Si doen ons selken arbeit,

 

Dat ons die vaert wert leit,

 

Ende ons dat lijf rouwet.

 

Dit werc heeft ghebouwet

 

Een wonderleec diet,

1730

Hen keert heme ane Gode niet.

 

Het hevet wonderliken sede,

 

Het vaert ons luchte mede,

 

Als die oec daden,

 

Die ons hadden gheladen,

1735

Toten berghe die brande.’

 

Doe bat die scipmanne

 

Sente Brandaen ende die heren,

 

Dat si te scepe wederkeren.

 

Doen si te scepe waren ghegaen,

1740

Saghen si jeghen hem staen

 

Een volc wonderlijc ghedaen,

 

Dat seldi hier horen saen:

 

Si hadden wolfs tande,

[p. 116]

 

Ende hieten Walschrande,

1745

Verbolghen waren si, te waren,

 

Om dies si waren ontfaren.

 

Si hadden hovede als swijn,

 

Hoe mochten si wonderliker sijn.

 

Mans hande, honts been,

1750

Si scrouwen oec al in een;

 

Craens halse, mans buuc,

 

Om die voete waren si ruut,

 

Sidijn was al haer ghewant,

 

Boghen droeghen si in die hant,

1755

Ende pile in ghesetten,

 

Gheslepen ende ghewettet.

 

Si hadde langhe baerde,

 

Ende rochelden haerde,

 

Als een wilt beere.

1760

Hen rauwe herde zere,

 

Dat hem sente Brandaen,

 

Uter borch was ontgaen.

 

Doen sprac sente Brandaen:

 

‘Latet scip sachte gaen,

1765

Wt desen groten vliete,

 

Dat ons niet en schiete,

 

Dit eyselike commer.

 

Nu heeft mi groet wonder,

 

Of si Gode yet kinnen,

1770

Ic wille hem vraghen beghinnen.’

 

Hi ghinc op dat bort staen,

 

Hi man se herde saen,

 

Bi Gode ende bi siere cracht,

 

Ende bi al dat hi heeft ghewracht,

1775

Ende ye liet ghewerden,

 

In den hemel, ende in der eerden,

 

Dat sine met vreden lieten

 

Bi den lande vlieten,

 

Dat hi te hem spreken mochte.

1780

Si leiden neder herde sochte

 

Die boghen uter hant,

 

Ende sweghen al te hant.

 

Doen sprac een daer onder:

 

‘Brandaen, du heves menich wonder

1785

Doervaren, ende menich lant.

 

Nu heeft u God hier ghesant,

 

Dien ghi ons voren nummes,

 

Hoe wel dat dune kunnes.

 

Wi kennen vele bat,

1790

Daer hi in sinen trone sat,

 

Daer saghen wine alle

 

Voer Lucifers valle.’

 

Doen sprac sente Brandaen:

 

‘Dit soudic wedersegghen saen,

1795

Maer dat mi niet en bestaet,

 

Een wijs man ghescreven haet.

 

D'ingle dorsten noyt beghien,

 

Dat si Gode hadden ghesien,

 

In den ansichte sinen,

1800

Du wilt di sotheiden pinen.

 

Ic segt u te voren,

 

Dune moghes mi niet verdoeren,

 

Met sulker niemare.

 

Dine worde sijn onware,

1805

Ende sijn alle loghenlijc,

 

God es onghesienlijc,

 

Noyt en saghen oghe, dats waer,

 

God es soe wonderlijc claer,

 

Wat hevestu di toeghetoghen?

1810

U hebben sere bedroghen,

 

Dine lelike oghen swinijn,

 

Waer moghestu comen sijn,

 

Dattu saghes met dinen oghen,

 

Die d' ingle niet sien en moghen,

1815

In vollen aensichte?

 

Waer saghestune te richte,

 

Doe hi in eertrike was sone,

 

Droech hi die hemelsche crone?

 

Hier was hi sone ende vader,

1820

Nochtan was hi daer algader,

 

Vader, sone, ende heilich geest,

 

Enich here ende alre meest.

 

Du dunckes mi onbedacht,

 

Over al es sine macht,

1825

Ende in die diepe afgronde,

 

Ter hellen men se vonde,

 

Wie dat soet rochtc,

 

Dat hise daer sochte,

 

Dat wiltu di toetien,

1830

Dattu dat heves ghesien.’

 

Doe sprac die wonderlijc geest:

 

‘Dies du, Brandaen, niet en wits,

 

En wiltu niet ghetrouwen,

 

Noch sals u berouwen,

1835

Ende scade winnen oec.

[p. 117]

 

Twi datstu bernen den boec,

 

Daer dese waerheit in was?

 

Hoe lede es u worden das!

 

Bedi doen si wiselike,

1840

Ende leven salichlike,

 

Die an Gods wort gheloven,

 

Al en sien si niet met oghen.

 

Ja, en scrivet niet Joannes,

 

Hoe Thomaes, die Gods man es,

1845

'T gelove woude hebben te broken,

 

Hi hadde oec ghesproken,

 

Doe hem quam die mare,

 

Dat God op verstanden ware.

 

Hine wouts niet gheloven,

1850

Hine saghet met oghen,

 

Dat God waer op verstanden,

 

Hine hadde oec metten handen,

 

Sine wonden bevaen.

 

Daer na baerdem God saen,

1855

'T ierst dat hine anesach,

 

Die Gods sone te hem sprac:

 

‘Thomas, ic wilt u tonen openbaer,

 

Siet hier mine wonden claer,

 

Thomaes, wiltu noch beghien,

1860

Want du mi heves ghesien,

 

Ende mine wonden bevaen,

 

Dat ic ben op verstaen?’

 

Doen sprac die twivelere:

 

‘Wel ghelovic u, here,

1865

Dattu biste verresen nu.’ -

 

‘Dies te saliger bistu,’

 

Sprac die heileghe Keerst,

 

‘Dattu ghelovich worden bist.

 

Dies oec gheloven zelen,

1870

Haer loen sal werden vele,

 

Vele salegher sijn die,

 

Die mi en saghen nie,

 

Ende gheloven ane mi. -

 

Brandaen bedincti

1875

Hoe vrient die heileghe Kerst,

 

Den wel gheloveghen es?’

 

Noch sprac die swienenen mont:

 

‘Brandaen, ic make di cont,

 

Wi waren Gode soe na, in dien

1880

Dat wine mochten sien.

 

Doen Lucifer dochte goet,

 

Dat hi metter spoet,

 

Op den hemel wesen woude,

 

Anders dan hi soude,

1885

Dan was ons leet, no lief nicht;

 

Yngle waren wi soe licht,

 

Dat wi Gode saghen daer,

 

Dat seggic u vorewaer,

 

Met dies Lucifers valle,

1890

Moesten wi vallen alle.

 

Doen sprac God, te handen,

 

Tote ons Walschranden,

 

Wi hadden swinenen moet,

 

Dat dore vrese niet en doet,

1895

Noch goet, no baraet,

 

Het leit alsoe gherne in sijn quaet,

 

Als in enen sconen hove.

 

Wi waren alsoe verscoven,

 

Als dat onvroede swijn,

1900

Dies moeten wi hen ghelijc sijn.

 

Hoe mochten wi wonderliker sijn,

 

Half si wi ru, ende hondijn,

 

Dat verdienden wi daer mede,

 

Dat wi dies honts sede,

1905

Te hemelrike beghinghen.

 

Want van neghenen dinghen,

 

Wroegt hi den vremden man,

 

Na dien dat hine ghenoemen can.

 

Hi staet hem swighende bi,

1910

Hoe vrient hi sinen mester si,

 

Dat hi hem scade doet,

 

Dies gaf hi ons dit lant goet,

 

Te soenen, ende te mieden,

 

Dies wi sine scade niet en rieden,

1915

Dies wi daer stonden stille,

 

Hebben wi dus onsen wille,

 

Verlaten es ons der hellen.

 

Men sal ons niet tellen,

 

Met Lucifers quaden ghesellen,

1920

Die de zielen sere quellen.

 

Wi hopen ghenadelike,

 

Op Gode van hemelrike.’

 

Doe sprac sente Brandaen:

 

‘Wi waren in uwe borch ghegaen,

1925

Daer saghen wi meneghe rijcheit,

 

Ende oec groete chierheit,

 

Diere es daer vele ende ghenoech,

[p. 118]

 

Die daer te gadere droech,

 

Hi hadden herde wel bedacht.

1930

God heeft ons met siere cracht,

 

Soe wel van daer gheleet,

 

Soe ic alre beste beet,

 

Dat wi daer niet en namen.

 

Dies wi ons dorven scamen,

1935

Of in commere dorven comen,

 

Wine hebben niet ghenomen,

 

Dies weet God die waerheit;

 

Waers yet, dat waer mi leit.

 

En hadde God met siere cracht,

1940

Die ons hier hevet bracht,

 

Die draken niet ghebonden,

 

Si hadden ons verslonden,

 

Daer wi ghinghen ter porten in.

 

Nu wondert mi in minen sin,

1945

Waer ghi wert ghevaren,

 

Doe wi daer in waren.’

 

Doen sprac die Walschrant:

 

‘Wi waren in een ander lant,

 

Over een wout ghevaren,

1950

Met LX· groten scaren,

 

Te trachen in dat lant;

 

Ende menich groet serjant

 

Hebben wi daer dore gheghaen.

 

Wi waren wel na ghevaen,

1955

Si daden ons meneghen toren,

 

Met spotte namen si ons coren.

 

Dat seggen wi u, te waren,

 

Daerom waren wi daer ghevaren,

 

Ende hebben met hem ghevochten,

1960

Al daer wi se sochten,

 

Hadden wi groet volc heere.

 

Dat here was groet sere,

 

Si hadden vele traetscen,

 

Alle de weghe, ende alle die straten,

1965

Hadden si alle beleghet.

 

Sine worden noit soe ontweghet,

 

Noch in soe grammen moede,

 

Sint dat God die goede

 

Ghedoghede hem dien twivel,

1970

Dat si moesten metten duvel.

 

Ic en seggu niet mere,

 

Ghine wilt wederkeren,

 

Tote onsen huushere,

 

Daer willen wi di eren.’ -

1975

‘Neen wi, wi selen varen,

 

God moet ons bewaren,’

 

Sprac sente Brandaen,

 

‘Ende Gode bevolen moetti gaen.’

 

Doen hi orlof ghenam,

1980

Die boec seit dat hi quam,

 

In den achtersten morghen,

 

Ende in der meester sorghen,

 

Die hem ye wederstoet,

 

Sint hi voer in der zeevloet.

1985

Die wonderlike liede

 

Riepen in haren bediede,

 

Na sente Brandane,

 

Den Gods onderdane,

 

Ende boden hem scat, ende spise.

1990

Doe sprac die Gods wise:

 

‘Uwer spisen hebben wi goeden raet,

 

Want het ons soe niet en staet,

 

Dat wire yet moghen ontfaen.’

 

Dat scip lieten si wtghaen,

1995

Ende lieten dat lant,

 

Ende voeren op die zee te hant.

 

Doen sach sente Brandaen

 

Enen clenen man saen.

 

Die boec seit ons dat,

2000

Dat hi vloet op een blat;

 

Die man was cume

 

Alsoe groet als enen dume,

 

In die slinke hant sijn,

 

Voerdi een cleen napkijn,

2005

Ende een greffie in die rechtere hant.

 

Diene was niet herde lanc,

 

Dat dedem herde wee;

 

Hi stac die greffie in die zee,

 

Ende droept in dat napkijn,

2010

Dat hi hadde in de hant sijn;

 

Doen hijt vol hadde ghedaen,

 

Goet hijt wt alsoe saen,

 

Doe hijt dus mat, ende wt goet,

 

Hort hier wonder groet,

2015

Doe vraghedem sente Brandaen,

 

Twi dat wert ghedaen?

 

Hi seide: ‘Ic moete dese zee,

 

Hets mi ghescepen emmermee,

 

Of icse ghemeten mach,

[p. 119]

2020

Tote an den doemsdach.’

 

Doen sprac sente Brandaen:

 

‘Hen wert nemmermere ghedaen,

 

Al wouds al de werelt pinen,

 

Dat meten soude luttel schinen,

2025

Tote an den doemsdaghe.’

 

Nu hort wat ic u saghe,

 

Wat die clene man sprac,

 

Dien hi op den blade sach:

 

‘Niet te meer dan ic ghemeten mach,

2030

Die zee tote an den doemsdach,

 

Niet bat moghedi bescouwen

 

Dat wonder al, in trouwen,

 

Dat God liet ghewerden,

 

In watre ende in der eerden,

2035

Die u noch verholen sijn.

 

U gheestelike kindene fijn,

 

Sine thuus sonder troest,

 

God die u dicke heeft verloest,

 

Bidt heme dore sine goede,

2040

Dat hi u altoes behoede,

 

Die heyleghe yngel pleghe dijns,

 

In mach hier niet langer sijn.’

 

In dien achtersten daghe,

 

Na den boec ic u saghe,

2045

Waren si in sorghen op die zee,

 

Daer wert hem herde wee.

 

Haer anxte wert daer groet,

 

Daer brochtse in der noet

 

Een visch die was niet vreesam,

2050

Doen hi jeghen hem quam,

 

Hi wilde sijn scip slinden te male.

 

Hem was sijn mont ende kele,

 

Menegher ghelachten wijt,

 

Noch seder, noch noyt sint,

2055

En was haren anxt soe groet,

 

Drie daghe hi vorem vloet,

 

Doen spien hi heme t'enen boghe,

 

Hen si dat ons de boec loghe,

 

Den steert stac hi in den monde,

2060

Soe hi diepste conde,

 

Dat sijn waerlike dinc.

 

XIIII daghe voeren si in den rinc,

 

Als die visch hem roerde,

 

Die zee dat scip voerde,

2065

Als in die wolken soude,

 

Ende echter weder woude

 

Vallen, in die afgronde.

 

Dus voeren si langhe stonde,

 

Doe vielen si in die barke,

2070

Daer mede wilden si starke

 

Roien sere te lande.

 

Die visch dede heme grote ande,

 

Doe weende sere die scipman,

 

Doen troestene sente Brandaen:

2075

‘Heelden, u niet en versaghet,

 

Ghi wit wel dat ons God havet

 

Dicke wonderlike gheheert,

 

Als desen visch wechkeert,

 

Soe sal werden dat weder stille;

2080

Dan hebben wi onsen wille.’

 

Doen quam een weder scoen,

 

Dat scip stont stille doen,

 

No om seil, no om wint,

 

En wout gaen niet een twint.

2085

Vierde halve weke lachi ter stede,

 

Die hitte hem dicke wee dede,

 

Doe quam enen groten wints stoet,

 

Dat scip daer henen scoet,

 

Si voeren vort al luttel bat.

2090

Doen quamen si tote eenre stat,

 

Daer was dat water soe claer,

 

Dat si daer horden voerwaer,

 

Clocken herde sere clincken,

 

Ende oec papen singhen,

2095

Daer horden si peerde neien,

 

Ende vele voghele screien.

 

Si horden honden met bellen,

 

Ende horne oec scellen,

 

Ende alte vrouwelike singhen,

2100

Dansen, ende springen,

 

Van mannen, ende wiven,

 

Ic en cant 't niet al bescriven

 

Dat si horden, al daer onder;

 

Dat hadde hem groet wonder,

2105

Dat heme soe na was,

 

Ende si niet en saghen das.

 

Die here worden te rade in een,

 

Ende worpen een corde daer an enen steen,

 

Hoe diepe dat water ware,

2110

Die stene was herde sware.

 

In herde corter stonden,

[p. 120]

 

Ware si gheghane te gronde.

 

Haren anker scoten si daer naer,

 

Hen wert doe herde swaer,

2115

Metten iersten valle.

 

Die anker wert met allen,

 

Ghevane ende ghebonden,

 

Daer hielden si langhe stonden,

 

Ende hadden groet wonder,

2120

Wiene hilde daer onder.

 

Die mester scipman seide doe:

 

‘Ic en weet niet wat ic doe,

 

Snedic die ankercorde ontwee,

 

Soe en moghen wi nemmermee

2125

Ghewinnen den zeegront.

 

Helpt ons God nu terstont,

 

Dore uwer moeder ere,

 

Nu en moghen wi nemmermere,

 

Onser const ghenieten.’

2130

Dat seil si nederlieten.

 

Doe vraghede sente Brandaen,

 

Enen sinen cappelaen,

 

Gheheten was hi Noë,

 

Of hi te scriven hadde niet mee,

2135

Dies wonders dat hi hadde ghesien.

 

Noë sprac doe mettien:

 

‘Ic hebs langhe begheven

 

God danc, dit boec es volscreven.’

 

Doe sprac sente Braendaen:

2140

‘Ic wille dat wi saen

 

Desen boec ophaven,

 

Ende vore sente Marien draghen,

 

Ende wi varen te hande

 

Weder tot onsen lande.’

2145

Doe dit al was ghedaen,

 

Ghinghen si ten zeile saen,

 

Ende trockense an die maste,

 

Ende bonden se herde vaste.

 

Die anckercorde sneden si ontwee,

2150

Ende voeren vroilijc op die zee,

 

Ende quamen alte hande

 

Ghesont in haren lande.

 

In die hant nam hi den boec goet,

 

Ende die moncke al metter spoet,

2155

Ghinghen mettem scone sere,

 

In den monster vore onsen here.

 

Daer quamen heme jeghene,

 

Die goede Gods deghene,

 

Beide broederen, ende papen,

2160

Alsoe alse God hadde ghescapen,

 

Ende ontfinghen die heren,

 

Met wel groter eren.

 

Doe quam een yngel van Gode,

 

Ende seide sijns heren ghebode:

2165

‘Sijt willecome, Brandaen,

 

U vaert hebdi voldaen,

 

Nu sijt in dit eertrike,

 

Alsoe langhe als u ghelike,

 

Als ghi hier niet langher en wilt sijn,

2170

Soe comt in hemelrike in sitten dijn.’

 

Doen reeddi hem ghewesse,

 

Ende sanc ene scone messe.

 

Doen hi die messe volsanc,

 

Doe en leet niet herde lanc,

2175

Hi en versciet die here.

 

God dedem groet ere,

 

Hi sende om sine ziele,

 

Den yngel sente Michiele.

 

Doen groef men den lichame,

2180

Daer maect men in sinen name.

 

Ene scone kerke, te waren,

 

Met ·IX· sconen outaren,

 

Die betekenden die ·IX· jaer;

 

Dat seit die boec voerwaer,

2185

Dat hi was in ellendecheden.

 

Nu claghet alle u sonden heden,

 

Ende bidt sente Brandane,

 

Dien Gods onderdane,

 

Dat hi altoes ende heden,

2190

Vore ons allen moete beden.

 

Dies en moetti niet vergheten,

 

Want hi 't paradijs heeft beseten,

 

Dies ghehore heme Kerst onse here,

 

Dore siere liever moeder ere.

2195

Die dit heeft ghescreven,

 

Met Gode moetti euwelike leven,

 

In sijn scone hemelrike,

 

Ende alle die horen lesen euwelike.