Ben ik eigenlijk wel links genoeg?

Standpunt (III)

Die twee opvattingen over de relatie tussen kunst en samenleving waar we het over hadden - liggen die nou echt zo ver uit elkaar? Ik betwijfel 't.

Van Doorn, de kapitalist, jaagt de mensen tegen zich in het harnas met een prijsverhoging. Brezjnev, de idealist, maakt zich impopulair door Solzjenitzyn te verbannen. Weliswaar zijn dat twee zeer verschillende manieren om ongenoegen te veroorzaken, maar wat aan de maatregelen ten grondslag ligt ontspruit toch waarschijnlijk aan één en hetzelfde sentiment, te weten eerbied (of angst) voor de Kunst. En daar schijnt altijd een prijs voor betaald te moeten worden.

Dat totalitaire regimes het in hun broek doen voor kunstenaars behoeft nauwelijks betoog - de voorbeelden liggen voor het opscheppen van Castro af tot aan Vorster toe. Ze hebben allemaal hun alibi's (die ze gewoonlijk ‘prioriteiten’ noemen), bij de één moet alles even ondergeschikt gemaakt worden aan de suikeroogst,

[p. 99]

voor de ander is de grote massa er nog niet aan toe, en bij allemaal hoor je verluiden dat ze precies weten wat de mensen willen.

Nou, dat hoor je in een kapitalistisch land als Nederland ook regelmatig: luister maar naar filmverhuurders, naar schouwburgdirecteuren, naar uitgevers en naar televisiemagnaten. Die weten het ook precies, en wat zo aardig is: ze krijgen altijd gelijk met hun hits en hun bestsellers en hun kijkdichtheden. Wat dat betreft zou je mr J.M. Landré de ware stalinistische cultuurfilosoof van de Lage Landen kunnen noemen, en elk TROS-programma het ideale voorbeeld van socialistisch-realistische kunst (rechtvaardigde Theo Koomen indertijd zijn contract met de TROS niet met de diepzinnige opmerking dat hij als linksvoelend man nooit dichter bij de arbeidersklasse kon komen dan via deze omroep? Terecht!) Heus - als het om kunst gaat, gaapt er geen kloof tussen de ene opvatting en de andere. Het kapitalisme is wat heidenser, dus wat toleranter dan het socialisme: het laat mensen ‘vrij’ en hoe vervelend ook voor Shakespeare - als je de mensen vrij laat, kiezen ze altijd eerder Pim Jacobs dan Hamlet.

Voor wie dat niet bevalt staan twee wegen open: net zo lang opvoeden tot de derde generatie er mogelijk achter komt dat de achterkleinzoon van Pim Jacobs even onbeduidend is als zijn overgrootvader was - of Pim Jacobs eenvoudig morgen verbieden.

Zouden we dat willen? Ik wèl, maar ik ken verscheidene vrijzinnige, democratisch denkende mensen die me de wensdroom-alleen al zeer kwalijk zouden nemen.

Wat blijft er dus over?

Inderdaad: opvoeden. De missiepaters het veld in sturen, en maar bidden, en maar bidden.

En gegeven die laatste, min of meer wanhopige keuze, slaat de voorgenomen maatregel van Van Doorn inderdaad nergens op. Als hij niet bang is voor Willem Leevend (of hoe heet die olijke minister van Defensie ook weer), moet hij in het kabinet boksen voor een paar miljard ten bate van de kunsten, al die klerken van z'n departement letterlijk de mond snoeren met stillevens uit de contraprestatie, de kunstraadschoolmeesters door de koningin laten ontslaan, de boekenmarkt, het bioscoopbedrijf en de ether nationaliseren, en voor tenminste een eeuw de dictatuur van de goede smaak uitroepen, met dien verstande natuurlijk dat hij die

[p. 100]

niet zélf bepaalt (want hij is van de PPR), maar door iemand anders laat uitstippelen.

Door wie, vraagt u?

Ja, zeg. Is het niet al mooi genoeg dat ik eindelijk aan een standpunt ben toegekomen?