Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden

[p. 532]

CCCCXXXIV. Hoofd-stuk. Scabiosa, Schurft-kruid, Aposteem-kruid.

DE gemeene Scabiosa heeft langwerpige, matig breede, rouwe, en aan de randen gesnippelde bladen, tussen de selvige schieten ronde, regt op staande, in de langte gevoorde of gestreepte struiken, van ontrent de twee voeten somtyds hoog, zynde eenigsins hairig en rouw, en zynde mede met soodanige, dog kleindere, bladen begroent. Boven is sy in eenige takjes verdeelt, waar op de bloemen als in een rond bolletjen komen, bestaande uit veele digt by een gevoegde bloemtjes, welker middelste kleinder zyn dan die de buiten-rand uitmaken: sy en hare veselingetjes zyn uit den ligt-blaauwen, ofte uit den bleek-blaauwen witagtig: waar na een ruig zaad koomt te volgen. De wortel is redelyk lang, diep neder sinkende, en met veselen behangen.

De kleine wast een halve span hoog of daar ontrent; en is voorts de groote gelyk.

De middelbare ofte Schaaps-Scabiose is mede langwerpig, matig breed, ruig en grys van bladen, maar kleinder dan die van de groote soort, niet gesnippelt, maar wat diep geschaart, uitgenomen de bovenste, die zig in snippelingen en kervingen verdeelen. De bloemtjes zyn mede als de voorige. De wortel is dun, teer, lang en met veselen behangen.

Een vreemde soort heeft sagte, gesnippelde en wolagtige bladen gelyk de groote; de struik wast wel anderhalven voet hoog en hooger, zynde mede met bladen bewassen. Op de toppen der zyd-takjes zyn mede ronde schyfagtige bolletjes, hebbende sommige liesagtige ofte velagtige kelkjes ofte scho-

[p. 533]

teltjes, welkers bloemtjes wit zyn, gevolgt van een ruig en matig dik zaad. De wortel is als die van de groote.

Nog is hier een bysoorte van, dat in alles kleender is, en de bloemen uit den blaauwen purper-verwig.

Nog is 'er een Indiaanse met bloem uit bloem, dat is, met kindertjes. En nog een ander Indiaanse met een dubbele bloem uit bloem, dat is, kindertjes uit kindertjes.

d'Eerste drie soorten vind men wel in 't wild op sandige, onbebouwde plaatsen, en ook wel in de weijen en akkers; en bloeijen in de Somer: sy werden mede in de kruid-hoven gebragt, daar sy seer wel aarden. De vreemde soorten zyn alleen voor de Liefhebbers.

Het bestaat uit beweeglyke, fyne, doordringende, slym doorsnydende, verdunnende, sweet-dryvende deeltjes: het werd daarom onder de tegen-giften gemengt, en tegens de long-siekten gebruikt. Het is dan dienstig in etter-geswellen, zyde-wee, keel-ontsteking, hoest, engborstigheid, quaadaardige siekten, pest, pyp-sweeringen. Uiterlyk tegens de schurft, jeukte, quaad-zeer, hair-worm, dauw-worm, blaauwe oogen, pynelyke ambeijen, enz. de wortel werd geagt tegens de Venus-ziekten, in de plaats van Salsa parilla.

Tot het innerlyke gebruik zyn de kooksels en uittreksels best: anders werd daar een water, syroop en conserf van bereid: met welke men uiterlyk kan wasschen en stoven.